Είναι τέτοιος ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας που δυσκολεύει πολλές φορές τους ξένους να δώσουν μια αντίστοιχη αντίστοιχη ερμηνεία. Για αυτό μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις χρησιμοποιείται αυτούσια η λέξη στα greeklish. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η λέξη φιλότιμο που η επίσημη μετάφρασή της “love of honour” δεν μπορεί να μεταφέρει την ακριβή έννοια. Μια γκάφα του Γερμανού συγγραφέα και δημοσίου υπαλλήλου Andreas Deffner τον οδήγησε να γιορτάσει το κόνσπετ του ελληνικού “φιλότιμου”.
“Καλημέρα, πώς είστε;” τον ρώτησε η γιαγιά Βαγγελιώ, ιδιοκτήτρια της πανσιόν όπου έμενε. “Έτσι κι έτσι” της απάντησε νυσταγμένος. Δεν άργησε να βρεθεί μπροστά του ένα μπολ με ζεστή σούπα κοτόπουλου υπό την επιτήρηση της κύριας Βαγγελιώς και της κόρης της Ειρήνης.
Όταν η Ειρήνη άρχισε να κάνει νοήματα νευριασμένη στον αδερφό της Περικλή που μόλις είχε φτάσει, ο Deffner ρώτησε τι είχε κάνει. “Είπατε στη Βαγγελιώ ότι δεν νιώθατε καλά;” του είπε ο Περικλής. “Συγγνώμη; Απλά είπα έτσι κι έτσι” του απάντησε ο Deffner. “Αν απαντήσετε “so, so” οι ντόπιοι πιστεύουν ότι είστε άρρωστος και η αίσθηση του φιλότιμου τους ωθεί να θέλουν να σας βοηθήσουν να γίνετε καλά. Έτσι και η σούπα κοτόπουλου”, του είπε γελώντας ο Περικλής.
Ο Deffner αναστέναξε με ανακούφιση. “Αυτή ήταν η πρώτη μου εμπειρία με το φιλότιμο και σίγουρα όχι η τελευταία”, σημειώνει ο Deffner που αργότερα έγραψε βιβλίο για το θέμα. Η ακριβής έννοια της λέξης “philotimo” συζητείται έντονα δεδομένου ότι ανήκει στο πάνθεον των ελληνικών λέξεων που αψηφούν την εύκολη εξήγηση.
“Όταν ρώτησα διάφορους Έλληνες τη δική τους αντίληψη για το φιλότιμο, πήρα πολύ διαφορετικές απαντήσεις. “Να κάνεις το σωστό”, μου είπε η γιατρός Πηνελόπη Καλαφάτη. “Να αγαπάς τον Θεό και την κοινωνία” μου είπε ο παππάς Νικόλας Παπανικολάου. “Να βελτιώνεσαι για την τελειότητα” μου είπε ο ηθοποιός Κωστής Θωμόπουλος. “Να βγαίνεις από τη ζώνη άνεσής σου για να βοηθήσεις κάποιον που έχει ανάγκη”, μου είπε η εθελόντρια στο κέντρο κράτησης προσφύγων στη Μαλακάσα Τατιάνα Παπαδοπούλου. Φαίνεται ότι όχι μόνο η λέξη παραμένει αμετάφραστη, αλλά και οι ίδιοι οι Έλληνες δυσκολεύονται να συμφωνήσουν σε έναν ενιαίο ορισμό”.
Ο μύθος που συνοδεύει αυτή την αόριστη ιδέα δεν έχει προηγούμενο. Πράγματι η λέξη δεν μπορεί να μεταφραστεί με ακρίβεια σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα”, δήλωσε ο Βασίλειος Π. Βερτουδάκης, λέκτορας Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. “Ωστόσο το φιλότιμο έχει γίνει ένα από τα δομικά στοιχεία της ελληνικής διάθεσης”.
Εξήγησε ότι το philotimo προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη “φιλοτιμία”, της οποίας η πρώτη επιβεβαιωμένη γραπτή αναφορά χρονολογείται στην αυγή της ελληνικής κλασικής περιόδου (6ος και 7ος αιώνας π.Χ.) στα γραπτά του λυρικού ποιητή Πινδάρου. Για τον Πίνδαρο και άλλους συγγραφείς, η λέξη σήμαινε αγάπη της τιμής ή διάκρισης ή φιλοδοξίας αλλά συχνά με αρνητικό τρόπο. Στη μυθολογία για παράδειγμα, το φιλότιμο του Αχιλλέα “τραυματίστηκε” όταν ο βασιλιάς Αγαμέμνονας πήρε μακριά τη βασίλισσα Βρισηίδα, το βραβείο του για την ανδρεία στο πεδίο της μάχης.
“Μόνο μετά την εδραίωση της δημοκρατίας στην κλασική Αθήνα γύρω στον 4ο και 5ο αιώνα π.Χ., όταν ο ανταγωνισμός αντικαταστάθηκε από τη συνεργασία, η λέξη κέρδισε μια πιο θετική έννοια. Εκείνη την εποχή “ένας άνθρωπος με φιλότιμο σήμαινε κάποιον που αγαπά να παίρνει τους επαίνους της πόλης του, αλλά πρώτα υπηρετεί την κοινότητα”, δήλωσε ο Βερτουδάκης.
Η ιδέα απογειώθηκε στον 15ο αιώνα κατά τον Μεσαίωνα όταν οι Οθωμανοί υποδούλωσαν την Ελλάδα. “Ενώ η Δύση βιώνει τον Διαφωτισμό και αναπτύσσει σύγχρονα κράτη που συνδέουν τους ανθρώπους με το κράτος δικαίου και την αφηρημένη αίσθηση ευθύνης, οι υποταγμένοι Έλληνες συνδέονταν με το αίσθημα υπερηφάνειας, τοπικισμού και διαπροσωπικών σχέσεων. Αντί να αναπτύξουν το είδος της θεσμικής συνείδησης που παρατηρήθηκε στη δυτική Ευρώπη, οι ελληνικές κοινότητες εμφυσήθηκαν με φιλότιμο που προκλήθηκε όχι από τον νόμο αλλά τη λογική, το έντονο συναίσθημα και κάποιο βαθμό οικειότητας”. Αυτή η συναισθηματική πλευρά του εθνικού χαρακτήρα μπορεί να φανεί σε όλη τη σύγχρονη ιστορία.
“Είμαι βέβαιος ότι δεν ενδιαφέρονται καθόλου για το αν το φιλότιμο είναι συναισθηματικό δεκανίδι ή απροσδιόριστο πολιτισμικό χαρακτηριστικό. Για εκατοντάδες δασκάλους, νοικοκυρές, συνταξιούχους, ψαράδες, καλλιτέχνες και φοιτητές που περιμένουν καθημερινά στην παραλία για να προσφέρουν στεγνά ρούχα, νερό, φαγητό και καταφύγιο και ανοίγουν τις αγκαλιές και τα σπίτια τους στους ανθρώπους που φεύγουν από τον πόλεμο και τον τρόμο, η ηθική ευχαρίστηση που προκύπτει από την επίδειξη φιλότιμου ξεπερνά κατά πολύ κάθε προσπάθεια να το κατανοήσουμε. Για αυτούς το φιλότιμο είναι απλώς ένας τρόπος ύπαρξης”. Όσο για το τι σημαίνει το φιλότιμο για τον Deffner; “Δύο τρεις θετικές σκέψεις, ένα λίτρο επιθυμία για ζωή, 500 γραμμάρια φιλοξενίας, 10 σταγόνες συμπάθειας, μια ουγκιά υπερηφάνειας, αξιοπρέπεια και ο εσωτερικός σου οδηγός”.
Πηγή: BBC
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163