. Ο Ιπποκράτης περιγράφει, π.χ., αντίδραση μετά από την λήψη γάλακτος. Αναφυλακτικές αντιδράσεις από το αυγό και το ψάρι έχουν περιγραφεί από τον 16ο και 17ο αιώνα.
Οποιαδήποτε τροφή, όπως δηλ. και τα φάρμακα, είναι δυνατόν να προκαλέσει ενοχλητικά συμπτώματα.
Αυτά τα ενοχλήματα, όμως, δεν είναι πάντα αλλεργικά, παρά το γεγονός ότι σήμερα οι τροφικές αλλεργίες έχουν, σαφώς, αυξηθεί και, σε μερικές περιπτώσεις, προκαλούν επιπτώσεις στην σωστή διατροφή και ανάπτυξη.
Είναι, επομένως, πολύ σημαντικό να ξεχωρίζει κανείς τι είναι αλλεργία και τι είναι ανεπιθύμητη τροφικά αντίδραση. Στο κείμενο, που ακολουθεί, το πρώτο σειράς με σκοπό την τροφική αλλεργία, ταξινομούνται – διευκρινίζονται οι έννοιες σχετικά με τις αντιδάσεις που οφείλονται σε τροφικά αίτια.
Ανεπιθύμητη τροφική αντίδραση (Adverse food reaction).
Ο όρος είναι ευρύς και περιλαμβάνει οποιαδήποτε παθολογική αντίδραση, που είναι δυνατόν να παρουσιαστεί, αρκεί να έχει σχέση με την λήψη τροφής. Η εμφανής συσχέτιση είναι, πρωτίστως, χρονική. Η ανεπιθύμητη, όμως, ενέργεια πρέπει να συσχετίζεται αιτιολογικά με κάποια τροφή.
Στο σημείο αυτό, πρέπει να τονιστεί ότι μόνον χρονική συσχέτιση, χωρίς αιτιολογική, δεν αποτελεί ανεπιθύμητη τροφική αντίδραση. Έτσι, είναι προφανές, ότι η τυχαία συγκαιρία, (που εξ ορισμού δεν συσχετίζεται αιτιολογικά με τις αντιδράσεις τροφικής αιτιολογίας), εκλαμβάνεται από τους πάσχοντες ως αντίδραση τροφικής αιτιολογίας.
Παράδειγμα τυχαίας συγκαιρίας είναι η κατά την πορεία οξείας γαστρεντερίτιδας, η οποία θα έδινε από μόνη της φαινόμενα από το πεπτικό, εμφάνιση συμπτωμάτων (πόνος στην κοιλιακή χώρα, έμετοι, διάρροια, πυρετός) μετά από την βρώση κάποιου τροφίμου.
Η χρονική αυτή συσχέτιση οδηγεί στο εσφαλμένο συμπέρασμα ότι «φταίει» η τροφή. Το αποτέλεσμα είναι η αποφυγή του συγκεκριμένου τροφίμου, και μάλιστα, για χρόνια μέχρις ότου κάποτε διαλευκανθεί η σαφής αιτιολογία. Ακόμη συχνότερα, όμως, οι ασθενείς, θεωρούν ότι έχουν «αλλεργία» στο συγκεκριμένο τρόφιμο.
Οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις τροφικής αιτιολογίας ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
1) δυσανοχή (food intolerance)
2) αλλεργία (allergic food reaction).
Εάν υπάρχει, πίσω από τα ενοχλήματα, ανοσολογικός μηχανισμός τότε μόνον πρόκειται για αλλεργία. Οι αλλεργικές αντιδράσεις ονομάζονται, επίσης, αντιδράσεις υπερευαισθησίας (hypersensitivity reactions). Η τροφική αλλεργία, βάσει του ανοσολογικού μηχανισμού που την προκαλεί, διαχωρίζεται περαιτέρω σε:
1) τύπου Ι αλλεργική αντίδραση, η οποία οφείλεται στην παραγωγή ειδικών ανοσοσφαιρινών τύπου E (immunoglogulin E, IgE),
2) αντιδράσεις στις οποίες δεν συμμετέχει η IgE
3) αντιδράσεις με μικτό μηχανισμό.
Αντίθετα, αν δεν παρεμβάλλεται ανοσολογικός μηχανισμός, οι τοφικές αντιδράσεις είναι αντιδράσεις δυσανοχής. Τα αίτια της δυσανοχής υπάρχουν είτε στο ίδιο το τρόφιμο είτε στον ίδιο τον ασθενή.
Οι τροφικές δηλητηριάσεις, η αναφυλακτοειδής αντίδραση από χαλασμένο ψάρι, και η φαρμακολογική δράση από συστατικά διαφόρων τροφίμων κατατάσσονται στην κατηγορία της δυσανοχής λόγω τροφικών αιτίων.
Παραδείγματα δυσανοχής από ενδογενή αιτιολογία του ίδιου του ασθενούς είναι τα διάφορα μεταβολικά νοσήματα (π.χ. αλακτασία), η ιδιοσυγκρασία, και ψυχολογικοί παράγοντες.
Στην συντριπτική τους πλειοψηφία, οι ανεπιθύμητες τροφικές αντιδράσεις ανήκουν στην κατηγορία της δυσανοχής. Τα δύο κύρια χαρακτηριστικά τους είναι:
1) οι αντιδράσεις αυτές έχουν σχέση με την ποσότητα
2) δεν παρουσιάζονται με κάθε έκθεση.
Αντίθετα, η τροφική αλλεργία προκαλεί συμπτώματα
1) σε άτομα με υπόστρωμα,
2) με κάθε έκθεση στο ένοχο αντιγόνο.
3) δεν συσχετίζεται ποσοτικά με το αίτιο.
Με βάση τα προηγούμενα, η χρησιμοποίηση του όρου ευαισθησία πρέπει να επιφυλάσσεται για την τροφική αλλεργία, όπου υπάρχει ευαισθητοποίηση του ασθενούς σε κάποιο αντιγόνο.
Στην καθημερινότητα, πολλοί ασθενείς ταυτίζουν την ευαισθησία με την ανεπιθύμητη τροφική αντίδραση. Κυρίως, όμως, αποκαλούν «αλλεργία» οποιαδήποτε αντίδραση (εμφάνιση πεπτικών ή άλλων ενοχλημάτων) που έχει, συνήθως, χρονική συσχέτιση με την λήψη τροφής.
Η κάθε δυσάρεστη εμπειρία, που προκαλεί κάποια τροφή, (είτε λόγω αλλεργίας είτε λόγω δυσανοχής), προκαλεί, όπως είναι επόμενο, φόβο και αποστροφή του αιτίου.
Το αποτέλεσμα είναι, βεβαίως, η αποφυγή. Η αποφυγή, όμως, είναι πολλές φορές, χωρίς νόημα, αλλά με συνέπειες, τόσο ψυχολογικές (στέρηση), όσο και σοβαρότερες για την ανάπτυξη (βρέφη, παιδιά, έφηβοι).
Το πρόβλημα αυτό λύνεται με την κατά τυφλό τρόπο επαναχορήγηση του υπόπτου τροφικού αιτίου. Έτσι, αν πρόκειται για άσκοπο φόβο – αποφυγή, επειδή ο ασθενής δεν γνωρίζει το αίτιο, δεν αναπτύσσεται φόβος. Καθώς δεν υπεισέρχεται ο φόβος και το τρόφιμο δεν προκαλεί συμπτώματα, οι ασθενείς πείθονται ότι η συγκεκριμένη τροφή δεν «φταίει».
Δημήτριος Κ. Χατζής , Αλλεργιολόγος
