Εμπόριο και ναυπηγική στο προϊστορικό Αιγαίο

Ας δούμε λοιπόν πώς και με τι εμπορεύονταν οι κάτοικοι των νησιών τα προϊστορικά χρόνια.

Εμπόριο κατά την Εποχή του Χαλκού

Κατά την Εποχή του Χαλκού (3200 π.Χ-1100 π.Χ.) κυρίαρχη θέση στο θαλάσσιο εμπόριο του Αιγαίου κατέχει η Μινωική Κρήτη. Κεραμική από το Κουκονήσι Λήμνου, λίθινα αγγεία μινωικής προέλευσης (Πολιόχνη Λήμνου, Μικρό Βουνί Σαμοθράκης) και σφραγίσματα από το Μικρό Βουνί πιστοποιούν την εμβέλεια του μινωικού διαμετακομιστικού εμπορίου μέχρι τα νησιά του βόρειου Αιγαίου. Η μινωική παρουσία στην περιοχή συνδέεται με την εξασφάλιση μετάλλων από τα μεταλλεία των νοτιοανατολικών Βαλκανίων, της κεντρικής και ανατολικής Μακεδονίας και της Θάσου.
 
Η ανεύρεση στο Μικρό Βουνί πήλινου δίσκου με τέσσερα σφραγίσματα από την ίδια σφραγίδα στην περιφέρειά του, τα οποία περιλαμβάνουν ιδεογράμματα (πρόκειται για στοιχεία γραφής με απεικονίσεις αντικειμένων) της Γραμμικής Α (διπλό πέλεκυ και σουπιά), συνδέουν τον κάτοχό του με το διοικητικό-γραφειοκρατικό σύστημα των μινωικών ανακτόρων και αποδεικνύουν τον οργανωμένο χαρακτήρα των εμπορικών επαφών Κρήτης και βόρειου Αιγαίου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο τύπος αυτός σφραγισμάτων απαντά μόνο σε αρχεία πινακίδων της Γραμμικής Α, αποκλειστικά στην Κρήτη, ενώ η παρουσία τους στην Αγία Ειρήνη Κέας και το Μικρό Βουνί αποτελούν εξαίρεση. Εκτός από την Κρήτη, τα νησιά του βόρειου Αιγαίου διατηρούν επαφές με την κεντρική και νότια ηπειρωτική Ελλάδα, όπως δείχνει η γραπτή αμαυρόχρωμη κεραμική της Μεσοελλαδικής περιόδου από το Κουκονήσι.

Οι Κυκλαδίτες, έμπειροι ναυτικοί και έμποροι, εκμεταλλευόμενοι τη γεωγραφική θέση των νησιών τους και τη σημασία τους στο διαμετακομιστικό εμπόριο των Μινωιτών με την ηπειρωτική Ελλάδα και το βόρειο Αιγαίο, συμπράττουν με αυτούς, εξασφαλίζοντας έτσι την οικονομική ευμάρεια και ανάπτυξη μεσοκυκλαδικών πόλεων, όπως η Αγία Ειρήνη, η Φυλακωπή Μήλου κ.ά. Στις αρχές της Μεσοκυκλαδικής περιόδου αρχίζουν με πρωτοβουλία των Κυκλαδιτών οι επαφές με την ηπειρωτική Ελλάδα, που πιστοποιούνται με την παρουσία μινυακής κεραμικής σε κυκλαδικούς οικισμούς. Λίγο πριν τα μέσα της 2ης χιλιετίας π.Χ. το κυκλαδικό πνεύμα φαίνεται πως έχει διεισδύσει, μαζί με το μινωικό, στον ανερχόμενο μυκηναϊκό πολιτισμό. Γραπτή κεραμική της περιόδου σε τάφους των Μυκηνών, αποτελούν αδιάψευστα τεκμήρια των εμπορικών και ευρύτερα πολιτιστικών επαφών.

Ξυλουργική και ναυτιλία

H ξυλουργική είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη στα νησιά του Αιγαίου και εξυπηρετεί την αρχιτεκτονική, την επιπλοποιία και τη ναυπηγική. Πληροφορίες για τις εφαρμογές αυτές της ξυλουργικής, τα φθαρτά προϊόντα της οποίας δεν άφησαν ίχνη στο πέρασμα του χρόνου, παρέχουν τα λίθινα (πελέκεις, τρυπάνια) και χάλκινα ή μπρούντζινα (πελέκεις, σμίλες, τρυπάνια, πριόνια, καρφιά) εργαλεία, καθώς και οι απεικονίσεις κτηρίων, επίπλων, και πλοίων στην ειδωλοπλαστική, την κεραμική και τις τοιχογραφίες.

Θυρώματα για πόρτες και παράθυρα και ξύλινα ράφια χρησιμοποιούνται στην αρχιτεκτονική, σύμφωνα με ενδείξεις από την υστεροκυκλαδική πόλη του Ακρωτηριού, ενώ τραπεζάκια, σκαμνιά και καρέκλες κατασκευάζονται ήδη από τις αρχές της κυκλαδικής περιόδου σε μεγάλη ποικιλία, ορατή στα μαρμάρινα ειδώλια καθιστών γυναικών και μουσικών. Έπιπλα της Υστεροκυκλαδικής περιόδου (σκαμνί και κρεβάτι) αποτεφρώθηκαν στο Ακρωτήρι Θήρας από την ηφαιστειακή λάβα, αφήνοντας τα αποτυπώματά τους, που οι αρχαιολόγοι διέσωσαν σε γύψο.

Ιδιαίτερη σημασία για τη θαλάσσια επικοινωνία και την ανάπτυξη του εμπορίου των νησιωτών είχε η ναυπηγική. H τέχνη αυτή, αναπτύσσεται ιδιαίτερα, χάρις στο συνδυασμό της τεχνικής δεξιότητας στην ξυλουργική και των εμπειρικών γνώσεων υδροδυναμικής, αεροδυναμικής και αστρονομίας. Εγχάρακτες παραστάσεις πλοίων σε τηγανόσχημα σκεύη και τρία μολύβδινα ομοιώματα πλοίων, με μέγιστο μήκος 39,5 εκατοστά, μας πληροφορούν ότι κατά την περίοδο αυτή χρησιμοποιούνται μονόξυλα πλοία, που κινούνται με 25-40 κωπηλάτες. Τέτοια πλοία θα επανδρώνονταν μόνο με τη σύμπραξη περισσοτέρων κοινοτήτων και θα μπορούσαν να διανύσουν σε διάστημα τριών εβδομάδων απόσταση 200 ναυτικών μιλίων, διακινώντας τρόφιμα, οψιανό, μέταλλα, μαρμάρινα ειδώλια και αγγεία κ.λπ. Iστιοφόρα πλοία με πανιά δεν χρησιμοποιούνται πριν το 2000 π.Χ. και μας είναι γνωστά από την απεικόνιση στόλου, που διασώζεται στην τοιχογραφία της “Mικρογραφικής ζωφόρου”, στο Ακρωτήρι Θήρας.

copyright IME,
Από το έργο του ΙΜΕ “Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο”: www.e-history.gr
βλ. επίσης: http://www.ehw.gr/l.aspx?id=10595 και http://www.ehw.gr/l.aspx?id=6952