Πάσχα στην Κοπενχάγη

Μοιάζει, η συνεννόηση, να απαιτεί ένα ξεπέρασμα της ίδιας της φύσης μας. Απ’ ότι φαίνεται δεν είμαστε ακόμη ικανοί συλλογικά να το μπορέσουμε. Μοιάζει να ενυπάρχει στο ανθρώπινο είδος ένα εγγενές ελάττωμα που χρειάζεται να ξεπεράσουμε, για να επιβιώσουμε. Χωριζόμαστε σε ομάδες διαφορετικών συγκρουόμενων συμφερόντων που όλες παραβλέπουν το μεγαλύτερο: το κοινό συμφέρον όλων.

Πριν από χίλια χρόνια, οι διάφορες φυλές που μοιράζονταν το νησί του Πάσχα δεν κατόρθωσαν να συνεννοηθούν ώστε να σταματήσουν να κόβουν τα δέντρα, να δώσουν τέλος στην αποψίλωση που οδήγησε στην παρακμή του πολιτισμού τους. Είναι πολύ πιθανό πως γνώριζαν οτι χωρίς τα δάση τους δεν θα μπορούσαν να εξακολουθήσουν να ζουν όπως πριν. Πρόσκαιροι ανταγωνισμοί όμως επικράτησαν με αποτέλεσμα να κοπεί και το τελευταίο δέντρο.

Στην σημερινή εποχή, της παγκοσμιοποίησης, ολόκληρος ο πλανήτης είναι ουσιαστικά ένα νησί: τον μικρύναμε και τον φέραμε στην ίδια κλίμακα με τους κατοίκους των νησιών του Πάσχα. Αυτό μας είναι γνωστό, όλοι ξέρουμε πως ένα περίπλοκο πλέγμα αλληλοεξαρτήσεων, τόσο οικονομικών όσο και οικολογικών, μας δένει όλους και να λυθούμε είναι αδύνατον, χωρίς συνεννόηση για κάθε μας επιλογή, κόμπο-κόμπο.

Όλοι ξέρουμε πως είτε εμείς θα αποφασίσουμε συλλογικά ποια βήματα πρέπει να κάνουμε να αποφύγουμε το πρόβλημα είτε το πρόβλημα το ίδιο θα αποφασίσει εκείνο για λογαριασμό μας τα βήματα που θα μας επιβάλλει. Το δεύτερο, κι εδώ όλοι πάλι το γνωρίζουμε, είναι όχι μόνο επικίνδυνο αλλά μπορεί να μας πάει βίαια προς το τέλος του πολιτισμού όπως τον γνωρίζουμε. Πήραμε όμως τα ρίσκα μας, νομίζοντας, ελπίζοντας πως κάπως ίσως την σκαπουλάρουμε ή έστω πως έχουμε καιρό ακόμη να συνεννοηθούμε.

Σήμερα καταλαβαίνω ότι δεν έχουμε προχωρήσει και πολύ ως είδος, παρά τα επιτεύγματά μας σε πολλούς τομείς. Οι εσωτερικές δομές μας παραμένουν ίδιες με την προ-βιομηχανική εποχή, αδυνατούμε να αναγνωρίσουμε τα κοινά μας μακροπρόθεσμα οφέλη, τυφλωμένοι από πρόσκαιρες βλέψεις, παρά τις τόσες φωνές που προειδοποιούν ότι πάμε στον γκρεμό.

Μερικοί είπαν ότι καλύτερα που απέτυχε η Κοπενχάγη γιατί το όλο θέμα πρέπει να επανεξεταστεί σε μηδενική βάση με πιο συνολική οπτική: δεν είναι μόνο το ότι αλλάζουμε το κλίμα με τον τρόπο που ζούμε που μας απειλεί. Ίσως να έχουν δίκιο, η προσέγγιση πρέπει να αλλάξει εκ βάθρων γιατί η παρούσα παράγει και το πρόβλημα.

Είναι και το νερό, είναι το χώμα, είναι η ρύπανση, είναι η συνολική κατάρρευση οικοσυστημάτων, είναι οι ίδιες οι πρώτες ύλες πάνω στις οποίες βασιζόμαστε που τελειώνουν αργά ή γρήγορα.

Πράγματι αυτό που χρειάζεται είναι μιά πιο συνολική αντιμετώπιση: η έννοια της «ανάπτυξης» πρέπεί να αποσυνδεθεί από την έννοια του «πολιτισμού».

Πως; χρειαζόμαστε μια μετάλλαξη του πολιτισμού μας μέσω της απεξάρτησης από την ανάγκη για ολοένα αυξανόμενη παραγωγή και κατανάλωση. Εν μέρει η οικονομική κρίση μας έδειξε ήδη τον δρόμο-η συνεχής ανάπτυξη, παραγωγή πλούτου απλώς δεν είναι εφικτή. Χρειάζεται να μιλήσουμε, να συνεννοηθούμε για το τι θα κάνουμε την εποχή της από-ανάπτυξης, πως θα την χειριστούμε εμείς πριν μας χειριστεί αυτή. Θα θυσιάσουμε εμείς κάποιες ευκολίες που έχουν μακροπρόθεσμα κόστη, αλλάζοντας σταδιακά την εξάρτησή μας από μη ανανεώσιμες πρώτες ύλες. Χρειάζεται να προσδιορίσουμε το όριο στην κλίμακα της παγκόσμιας παραγωγής και κατανάλωσης στα μεγέθη που μπορούν να επιτύχουν οι εθνικές οικονομίες, χωρίς να επιβάλλουν περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος σε άλλους αλλού ή στις επόμενες γενεές. 

Επομένως, δεν μπορούμε πλέον να αντιμετωπίζουμε την ρύπανση και τις εκπομπές σαν να είναι κι αυτά ένα ακόμη προϊόν που παράγουμε, το οποίο πουλούν αυτοί που το παράγουν σε αυτούς που δεν το έχουν.

Όλοι πληρώνουμε, και κάποια στιγμή δεν θα έχουμε να πληρώσουμε. Ας δούμε όλοι τώρα σε ποιόν τα χρωστάμε.