με μια εξυπνάδα του τύπου «της μαμάς μου και του μπαμπά μου» μέχρι που κι εγώ μεγάλωσα και οι απορίες άρχισαν να επεκτείνονται στις γιαγιάδες και στους παππούδες και από κει σε ολόκληρα σόγια και δεκάδες συγγενών σ’ ολόκληρο τον κόσμο.
Το “τίνος είσαι;” έκρυβε πίσω του δεκάδες ονόματα και επώνυμα, πολλές φορές ίδια, πολλές φορές διαφορετικά, κάποιες φορές εντελώς ξένα και παράξενα. Άρχισαν οι πιο ψαγμένες ερωτήσεις, οι αφηγήσεις του παππού από το Μικρασιατικό Μέτωπο, η πίκρα της γιαγιάς από τη μετανάστευση των αδελφών της στην Αμερική, ιστορίες για σεισμούς, λιμούς και πλημμύρες.
Ήρθαν οι φωτογραφίες και τα παλιά χαρτιά από το στρατιωτικό του παππού, από τους γάμους της προγιαγιάς, από το σχολείο του θείου και τα χαρούμενα εφηβικά χρόνια της μάνας μου. Χωρίς να το ξέρω είχα ανοίξει ένα παράθυρο σ’ αυτό που σήμερα είναι η δουλειά μου στο Τμήμα Γενεαλογίας και Προφορικής Ιστορίας στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, χειμώνας του 1996 προς 1997.
Ξεκινάμε μια προσπάθεια για να καταγράψουμε την ιστορία των οικογενειών για τους ανθρώπους που δεν γνώρισαν τις αδιάκριτες ερωτήσεις των γιαγιάδων στο χωριό που γεννήθηκαν οι γονείς και οι παππούδες τους χρησιμοποιώντας τα ίδια υλικά.
Ερωτηματολόγια για το γενεαλογικό δένδρο, συνεντεύξεις από τους γηραιότερους, οικογενειακά τεκμήρια και κειμήλια και, επειδή όλα τα παιδιά μεγαλώνουν κάποτε, την επιστημονική έρευνα σε βιβλιοθήκες και αρχεία.
Σήμερα, δεκατρία και χρόνια μετά, ξέρουμε ότι η ιστορία χιλιάδων οικογενειών έχει αφήσει ένα ίχνος στο αρχείο του τμήματος και το παιδί που θα γεννηθεί το 2011 θα μπορεί να ανατρέξει στις μνήμες και στα ενθυμήματα του «παππού» και της «γιαγιάς» που γεννήθηκαν στον Πόντο, στη Μικρά Ασία και στη Θράκη, θα μπορεί να αναζητήσει το γενεαλογικό του δένδρο και να μάθει για τη ζωή των κοινοτήτων που έζησαν οι πρόγονοι του μέσα από την Εγκυκλοπαίδεια του Μείζονος Ελληνισμού. Ένα παράθυρο στον κόσμο που χάνεται στη δίνη του χρόνου παραμένει ανοιχτό.
Είναι δύσκολο να ψάξω;
Και ναι και όχι. Η οικογενειακή ιστορία είναι ένα ντόμινο αναμνήσεων· αρκεί λοιπόν τα κομμάτια να είναι τοποθετημένα στη σωστή σειρά και να μην υπάρχουν χάσματα. Όταν ξεκινάμε από το επώνυμο μας καμιά φορά πάμε την ιστορία στο τελευταίο κομμάτι του ντόμινο ή στη μέση της ακολουθίας. Είναι εύκολο να αρχίσουμε να καταγράφουμε τις βασικές πληροφορίες για την οικογένεια μας με τη βοήθεια ειδικών δελτίων καταγραφής (ένα καλό παράδειγμα για όσους έχουν προσφυγική καταγωγή αποτελεί το έντυπο Δελτίο Καταγραφής Γενεαλογικού Δένδρου του τμήματος καθώς και τα ηλεκτρονικά Δελτία Καταγραφής που αποστέλλονται στου ενδιαφερόμενους μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου) ή λογισμικού για τη γενεαλογία.
Μικρές συζητήσεις ή και κανονικές συνεντεύξεις με τα μέλη της οικογένειας ή της κοινότητας των δικών μας μπορούν να φωτίσουν άγνωστα στοιχεία ή λεπτομέρειες για τη ζωή των προγόνων μας και μια αναδίφηση στα οικογενειακά συρτάρια για παλιές φωτογραφίες και έγγραφα μπορεί να μας δώσει θησαυρούς. Και ας μην ξεχνάμε πως οι δήμοι , οι κοινότητες, η εκκλησία, τα υποθηκοφυλακεία και εν γένει τα δημόσια αρχεία της χώρας μας διατηρούν κατά νόμο όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να μας δώσουν τις βασικές βιογραφικές πληροφορίες για τους πολίτες και τους κατοίκους της Ελλάδας από τα μέσα του 19ου αιώνα τουλάχιστον.
Σε κάθε φάση της έρευνας μας είναι απαραίτητο να φτιάχνουμε ένα διάγραμμα της οικογένειας μας κατά το πρότυπο του γενεογράμματος και να γράφουμε ή να αφηγούμαστε την ιστορία στους συγγενείας μας για να προκαλέσουμε νέα ερωτήματα και επιπρόσθετες πληροφορίες. Μετά από τη βασική αναζήτηση έρχεται η ώρα των ιστορικών πηγών και των ειδικών που μπορούν να μας καθοδηγήσουν ή να αναλάβουν την έρευνα που δεν καταφέρνουμε να διεξάγουμε μόνοι μας. Η αναζήτηση του γενεαλογικού μας δένδρου είναι ένα ταξίδι απολαυστικό και με διάρκεια που μπορεί να μας οδηγήσει να μάθουμε καλύτερα και τον εαυτό μας και την ιστορία μας και το τμήμα Γενεαλογίας και Προφορικής Ιστορίας του ΙΜΕ μπορεί να είναι ένας πολύτιμος συνοδοιπόρος.
Το Τμήμα Γενεαλογίας και Προφορικής Ιστορίας στεγάζεται στο κτήριο του ΙΜΕ στο Θησείο, Πουλοπούλου 38 και απαντά στα τηλέφωνα 2122545000. Η ηλεκτρονική του διεύθυνση είναι http://genealogy.ime.gr και http://www.genealogies.gr και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο genealogy_info@ime.gr. Από τις σελίδες του NEWSIT θα δημοσιεύουμε συχνά ενδιαφέρουσες ιστορίες και νέα στοιχεία από το Αρχείο Μαρτυριών και τις Ψηφιακές Πολιτιστικές και Γενεαλογικές του τμήματος.
Μιχαήλ Βαρλάς
Ιστορικός, Υπεύθυνος του τμήματος Γενεαλογίας και Προφορικής Ιστορίας
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163