Δάμων και Φιντίας

Όλοι γνωρίζουν τι σημαίνει η φράση «αυτοί οι δύο είναι Δάμων και Φιντίας», αλλά πολύ λίγοι θυμούνται την ιστορική προέλευση των δύο αυτών ονομάτων και πως καθιερώθηκαν ως το συνώνυμο της αχώριστης, έως θανάτου φιλίας. Η βάση της ιστορίας αυτής δεν είναι μυθολογική, αντιθέτως είναι ιστορικά βεβαιωμένη και με σοβαρές προεκτάσεις στην ίδια την φιλοσοφία.

Από τις πληροφορίες που έχουν καταγράψει πλείστοι ιστορικοί όπως ο Κικέρωνας, ο Βαλέριος Μάξιμος, ο Πορφύριος, ο Διόδωρος ο Σικελός και άλλοι, ο Δάμων και ο Φιντίας ήταν δύο Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι που έζησαν ή βρέθηκαν να ζουν στις Συρακούσες τον καιρό του τυράννου Διονυσίου του Νεώτερου, δηλαδή ανάμεσα στο 367 και το 343 π.Χ. Κατά τους ιστορικούς, ο Φιντίας κατηγορήθηκε ότι μετείχε σε συνομωσία ανατροπής του Διονυσίου, οπότε καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο καταδικασμένος ζήτησε λίγες ώρες ελευθερίας για να προλάβει να τακτοποιήσει τις εκκρεμότητες του πριν πεθάνει. Ως εδώ συμφωνούν όλες οι καταγραφές. Μετά τα ιστορικά στοιχεία αρχίζουν να περιπλέκονται, καθώς υπεισέρχονται σ’ αυτά διάφοροι μύθοι.

Ο Διονύσιος δέχτηκε να τον αφήσει ελεύθερο ως το βράδυ, κρατώντας στη θέση του τον αχώριστο φίλο του Φιντία, τον Δάμωνα. Κατά ορισμένους, το πρότεινε ο ίδιος ο Δάμων, ξέροντας ότι ο φίλος του θα επέστρεφε οπωσδήποτε. Κατά άλλους, τον υπέδειξε ο Φιντίας, ενώ κατά τρίτη εκδοχή το πρότεινε ο ίδιος ο τύραννος Διονύσιος, θέλοντας να αποδείξει ότι η περιβόητη φιλία που ανέπτυσσαν μεταξύ τους οι Πυθαγόρειοι, δεν άντεχε τις αντιξοότητες της πραγματικότητας.

Και στις τρεις εκδοχές πάντως, ο Δάμων αποδέχτηκε να πάρει τη θέση του φίλου του, δεν υποχρεώθηκε. Η εξέλιξη της ιστορίας είναι λίγο πολύ γνωστή. Ο Φιντίας έφυγε, αλλά ενώ πλησίαζε η ώρα της εκτέλεσης δεν φαινόταν. Ο Διονύσιος άρχισε να κοροϊδεύει τον Δάμωνα λέγοντας του ότι ο φίλος του τον μετέβαλε σε Ιφιγένεια, ενώ ο ίδιος δραπέτευσε και κάπου καλοπερνούσε ήδη. Όμως τη στιγμή της εκτέλεσης έφθασε κάθιδρος ο Φιντίας και μπροστά στον Διονύσιο ξέσπασε μέγας καυγάς ανάμεσα τους.

Ο Δάμων έλεγε ότι αυτός έπρεπε να εκτελεστεί αφού ο φίλος του έφθασε εκπρόθεσμα, ενώ ο Φιντίας έλεγε ότι τήρησε τον λόγο του και συνεπώς έπρεπε να απελευθερωθεί ο φίλος του για να θανατωθεί αυτός που άλλωστε είχε κάνει το αδίκημα. Ο Διονύσιος συγκινημένος τους έδωσε χάρη και τους ζήτησε να γίνει αυτός ο τρίτος φίλος της αχώριστης αυτής παρέας.

Κάποιοι μελετητές έγραψαν εκ’ των υστέρων ότι η ιστορία διογκώθηκε επίτηδες από τους Πυθαγόρειους ως διαφήμιση τους. Η αλήθεια είναι ότι η ιστορία δεν αναφέρεται σε μια τυχαία βαθιά φιλία που μπορεί να υπάρξει ανάμεσα σε δυο ανθρώπους, αλλά αναφέρεται στην σφυρηλάτηση μιας φιλίας που στηρίζεται σε κοινές φιλοσοφικές παραδοχές για τις αξίες της ζωής. Γι αυτό άλλωστε, υποτίθεται ότι παρά τη χάρη, οι δυο φίλοι είπαν στον Διονύσιο ότι δεν ήταν δυνατόν να γίνει φίλος τους, αφού δεν ήταν Πυθαγόρειος.

Το μήνυμα όμως της ιστορίας ήταν από μόνο του πολύ δυνατό, με αποτέλεσμα να αποκτήσει εκατοντάδες λογοτεχνικές, θεατρικές, μουσικές, ζωγραφικές και φιλοσοφικές παραλλαγές. Ο καθένας πρόσθετε και κάτι. Έβαλαν τον Φιντία το κρίσιμο εικοσιτετράωρο να προσπαθεί να παντρέψει τις αδερφές του και να μην μπορεί, τον έβαλαν μπροστά σε σεισμούς και πλημμύρες που δεν τον άφηναν να επιστρέψει στην ώρα του, έβαλαν ληστές να τον πιάνουν αλλά αυτός να δραπετεύει, εμφάνισαν τους δύο Πυθαγόρειους ως μπατζανάκηδες, έβαλαν και happy end στην υπόθεση με τον Διονύσιο να γίνεται ο αχώριστος τρίτος της παρέας.

Το πιο σοβαρό όμως ήταν το θεατρικό έργο κάποιου Άγγλου ονόματι Έντουαρντς, που παίχτηκε προς τιμήν της βασίλισσας Ελισάβετ στο Μπάκιγχαμ. Σ’ αυτό, ο Φιντίας ονομάστηκε Πυθίας, προφανώς επειδή το όνομα Πυθία ήταν πιο οικείο στους ξένους. Εξ’ αιτίας αυτού του Έντουαρντς, επί πέντε ολόκληρους αιώνες ο ταλαίπωρος Φιντίας ονομαζόταν σ’ όλη την Ευρώπη Πυθίας και αποκαταστάθηκε μόνο στον εικοστό αιώνα.

Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.