Βογόμιλοι: Η βαλκανική αίρεση

Από τον 10ο μέχρι τον 15ο αιώνα που οι Τούρκοι σάρωσαν τα πάντα στο πέρασμα τους, αναπτύχθηκε στα Βαλκάνια μια θρησκευτική αίρεση που ονομάστηκε Βογομιλισμός. Κατά παράδοξο τρόπο, η αίρεση αυτή ενώ εξαπλώθηκε εντυπωσιακά σ’ όλα τα κεντρικά και βόρεια Βαλκάνια δεν κατέβηκε ποτέ προς τα νότια, στον καθ’ αυτό ελλαδικό χώρο. Στη Βουλγαρία όμως, στη Σερβία, τη Ρουμανία μέχρι και τις παρυφές της δικής μας Μακεδονίας, οι Βογόμιλοι είχαν τεράστια επίδραση στις πάμφτωχες αγροτικές μάζες.

Αν και οι αρχές της αίρεσης ήταν θρησκευτικές, στην πραγματικότητα επρόκειτο για ένα κοινωνικό κίνημα ενάντια στην βαλκανική φεουδαρχία, στην κεντρική εξουσία του Βυζαντινού αυτοκράτορα και στην επίσημη Ορθόδοξη εκκλησία που αποτελούσε τη θρησκευτική και ιδεολογική τους ομπρέλα.

Στο καθαρά δογματικό επίπεδο, οι Βογόμιλοι πίστευαν ότι ο Θεός βασίλευε σ’ έναν κόσμο καθαρά πνευματικό, ενώ στη γη βασίλευε ο σατανάς που ήταν ο μεγαλύτερος γιος του Θεού που επαναστάτησε εναντίον του πατέρα του. Όταν ο σατανάς εκδιώχθηκε από τον ουρανό κατέβηκε στη γη και κατασκεύασε τον άνθρωπο. Κατά την άποψη τους λοιπόν, τίποτα το θεϊκό δεν υπάρχει πάνω στη γη. Όλα, και ο άνθρωπος βέβαια, ήταν κατασκευάσματα του σατανά.

Αρνούνταν την Αγία Τριάδα, τη θεία ευχαριστία, αποδέχονταν την πνευματική βάφτιση περιφρονώντας το νερό και είχαν πλήρη άρνηση απέναντι στον σταυρό, θεωρώντας μισητό όργανο βασανισμού του θεανθρώπου. Θεωρούσαν τις εκκλησίες «κατοικίες δαιμόνων» και αρνούνταν την απόδοση τιμής στις ιερές εικόνες ή στα λείψανα, θεωρώντας αυτές τις πρακτικές καθαρή ειδωλολατρία. Η Παναγία, κατά την άποψη τους, ήταν απλώς ενδιάμεσο όργανο ανάμεσα στον Θεό και τη βρώμικη γη, άρα δεν είχε καμία σχέση με αγιότητα.

Δεν αναγνώριζαν γιορτές, δούλευαν τις Κυριακές, δεν έτρωγαν κρέας ούτε έπιναν αλκοόλ και θεωρούσαν μέγα αμάρτημα τον γάμο και την τεκνοποίηση. Στην πραγματικότητα αρνούνταν το σύνολο της κυρίαρχης κοινωνικής δομής, με αποτέλεσμα να θεωρηθούν επικίνδυνοι επαναστάτες και ανατροπείς τόσο από το Βυζαντινό κράτος, όσο βέβαια και από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Οι αυτοκράτορες θέσπισαν σειρά από δρακόντειους νόμους εναντίον τους και επιδόθηκαν σε ανηλεές κυνήγι τους.

Οι αιρετικοί ρίχνονταν στην πυρά, ενώ στους παπάδες τους, πρώτα τους έκοβαν τη γλώσσα και μετά τους θανάτωναν. Οι περιουσίες τους δημεύονταν και η τοπική εκκλησία τις μοίραζε σε καθαρόαιμους ορθόδοξους χριστιανούς. Συνεχείς κατάρες και αφορισμοί εξαπολύονταν από το Πατριαρχείο και απ’ τους δεσποτάδες, ενώ την δογματική αντιπαράθεση εναντίον τους σήκωσαν κυρίως οι μονές του Αγίου Όρους.

Παρά το κυνήγι, τις εξορίες, τις φυλακίσεις, τις ατομικές θανατώσεις αλλά και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις που εξαπέλυαν οι διοικητές σε περιοχές που οι «αιρετικοί» είχαν πυκνό ακροατήριο, οι Βογόμιλοι συνέχισαν να υπάρχουν επί πέντε ολόκληρους αιώνες, μέσα σε πλήρη παρανομία. Το 1080 μάλιστα, συμμάχησαν με τους Πετσενέγους που είχαν εισβάλλει από τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας, προκαλώντας την οργή του αυτοκράτορα Αλέξιου.

Πολλοί απ’ αυτούς αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν για να σώσουν τη ζωή τους, με αποτέλεσμα ένα παρακλάδι τους να καταλήξει στη νότια Γαλλία όπου άκμασαν πάλι ως αίρεση των Καθαρών. Αυτούς τους ισοπέδωσαν οι Πάπες, με εκστρατείες που κατέληξαν στην ολοκληρωτική σφαγή τους. Οι Ορθόδοξοι Πατέρες που τους αντιμάχονταν τους ονόμαζαν «Μπαμπούνους» ή «Θεόφιλους». Η αρχική τους ονομασία προήλθε από τον μοναχό Βογόμιλο που είχε κέντρο δράσης του τη Φιλιππούπολη τον 9ο αιώνα. «Μπογκομίλ» είναι η σλαβική απόδοση του ονόματος Θεόφιλος. Η αίρεση επεκτάθηκε μια περίοδο και μέσα στην Κωνσταντινούπολη, όμως ο Αλέξιος Α ο Κομνηνός έκαψε τους πρωτευουσιάνους Βογόμιλους μέσα στον ιππόδρομο της πρωτεύουσας μπροστά στα αλλάζοντα πλήθη και το ρεύμα τους διακόπηκε βιαίως.

Αν και οι Βυζαντινοί είχαν εν’ πολλοίς την πεποίθηση ότι η αίρεση αυτή είχε εθνικιστικά χαρακτηριστικά και στόχευε στην αυτονόμηση περιοχών από την εξουσία του αυτοκράτορα, οι Βογόμιλοι καταδικάστηκαν και από το Βουλγαρικό Πατριαρχείο όταν πρωτοδημιουργήθηκε βουλγαρικό κράτος. Οι μόνοι που τους σταμάτησαν τελικά ήταν οι Τούρκοι, όταν κατέλυσαν τη Βυζαντινή αυτοκρατορία και κατέλαβαν ολόκληρα τα Βαλκάνια.

Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.