Το 1890 έγινε από τους ορθόδοξους πληθυσμούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αλλά κυρίως στην Κρήτη που είχε ειδικό καθεστώς αυτοδιοίκησης, μια από τις πιο παράδοξες απεργίες στην ιστορία. Συγκεκριμένα, στις 3 Οκτωβρίου του 1890, χτύπησαν οι καμπάνες όλων των ναών και τα πλήθη των πιστών που συνέρευσαν για να δουν τι συμβαίνει, έμαθαν από τους παπάδες ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης Διονύσιος Ε’ τους διέταζε να απεργήσουν επ’ αόριστον από τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.
Αφορμή της πρωτοφανούς αυτής ενέργειας ήταν η απόφαση του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β’ να μην ανανεώσει τα προνόμια που απολάμβανε η Ορθόδοξη εκκλησία από τον καιρό της άλωσης της Πόλης. Με τα προνόμια αυτά που υπήρχαν ήδη για 400 και παραπάνω χρόνια, το Πατριαρχείο και η Ορθόδοξη εκκλησία διοικούσαν σε μεγάλο βαθμό τους χριστιανικούς πληθυσμούς της αυτοκρατορίας, έχοντας πλήρη αρμοδιότητα στην εκπαίδευση, τα διαζύγια, την κλήτευση των κληρικών, την κοινωνική πρόνοια, τα γηροκομεία, τα ορφανοτροφεία, τα πτωχοκομεία, κλπ.
Ο Αμπντούλ Χαμίτ Β’ δεν το έκανε για λόγους θρησκευτικούς κατά των χριστιανών, αλλά για λόγους εκσυγχρονισμού, προσπαθώντας να ανασυγκροτήσει μια παραπαίουσα Οθωμανική αυτοκρατορία για να τη μετατρέψει σε εθνικό συγκεντρωτικό κράτος. Εφόσον προσπάθησε να μειώσει το ειδικό βάρος της μουσουλμανικής ιεραρχίας στην Οθωμανική κοινωνία προς όφελος του κράτους, έκανε το ίδιο και για τους χριστιανούς υπηκόους που υπάγονταν στο Πατριαρχείο. Δεν τα κατάφερε άλλωστε και την δουλειά έκαναν λίγο αργότερα οι Νεότουρκοι με τον Κεμάλ Ατατούρκ. Όμως η πρώτη που αντέδρασε σ’ αυτή την εκσυγχρονιστική αλλαγή ήταν η Ορθόδοξη εκκλησία.
Στα υπόλοιπα μέρη της αυτοκρατορίας η απεργία χάθηκε μέσα στο μουσουλμανικό πλήθος, όμως στην Κρήτη που υπήρχε συμπαγές χριστιανικό στοιχείο και έντονη αντιπαράθεση με την Τουρκία, η απεργιακή κίνηση έλαβε πάνδημες διαστάσεις. Όλες οι εκκλησίες έκλεισαν για τρεις μήνες, Οκτώβρη, Νοέμβρη και Δεκέμβρη του 1890, για να ξανανοίξουν τη βραδιά των Χριστουγέννων, μόλις έγινε γνωστό ότι ο σουλτάνος υποχώρησε και ξανάδωσε τα προνόμια. Πως όμως γίνεται μια απεργία της εκκλησίας και των πιστών; Έχουν πολύ ενδιαφέρον οι οδηγίες που δόθηκαν στους ιερείς της Κρήτης από τους δεσποτάδες τους και οι οποίες μεταξύ άλλων έλεγαν:
«Εν τοις ιεροίς ναοίς ουδεμία απολύτως τελετή τελείται, ούτε ακολουθία ψάλλεται. Ο αρμόδιος δύναται μόνον να ανάψει το κανδήλι, να καθαρίσει την εκκλησίαν και να θυμιάσει, αλλά ταύτα κεκλεισμένων των θυρών. Έκαστος ιερεύς κατ’ οίκον δύναται να διαβάσει την ακολουθίαν του και να φέρει επιτραχήλιον μόνο εις ορισμένας αναποφεύκτους ιεροτελεστίας.»
Στις επισκοπικές εγκυκλίους ορίζονταν με σαφήνεια ποιες ήταν αυτές οι αναπόφευκτες ιεροτελεστίες σε καιρό απεργίας: Η θεία κοινωνία σε βαριά ασθενείς, για να μην πεθάνουν οι άνθρωποι δίχως να έχουν μετάσχει των αχράντων μυστηρίων. Αν ο παπάς δεν είχε θεία κοινωνία για ετοιμοθάνατο, μπορούσε να λειτουργήσει «εν’ βαθεία νυκτί δίχως καμπάνες και πιστούς, όπως οικονομήσει ανάγκην».
Οι κηδείες έπρεπε να γίνονται ασφαλώς, αλλά κατ’ ευθείαν από το σπίτι του πεθαμένου στο νεκροταφείο, δίχως να ψάλλον τον νεκρό στην εκκλησία. Η νεκρώσιμος ακολουθία ψαλλόταν στα γρήγορα στο νεκροταφείο και η μεταφορά γινόταν δίχως νεκρική πομπή και μόνο μ’ έναν σταυρό μπροστά. Μνημόσυνα, γάμοι και τα υπόλοιπα μυστήρια αναβάλλονταν επ’ αόριστον μέχρι να …δικαιωθεί ο αγώνας.
Πράγματι ο Αμπντούλ Χαμίτ Β’ υποχώρησε και μετά από τρεις μήνες σκληρού αγώνα οι εκκλησίες ξαναγέμισαν τη νύχτα των Χριστουγέννων του 1890. Επρόκειτο για μια από τις πιο παράδοξες απεργίες που έδειξε όμως και την απόλυτη αδυναμία του Οθωμανικού κράτους να ελέγξει το εσωτερικό του. Είχε σαπίσει πλήρως και αυτό αποδείχτηκε είκοσι χρόνια αργότερα που ξέσπασαν οι βαλκανικοί πόλεμοι με αποτέλεσμα να χάσει όλα τα βαλκάνια και την Κρήτη βέβαια. Εκατό χρόνια νωρίτερα μια τέτοια αντίδραση των ραγιάδων θα είχε αντιμετωπιστεί με το μαχαίρι.
Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163