«Ονομάζομαι Anastasia Tsackos Moratalla, είμαι κόρη μιας Ισπανίδας και ενός Έλληνα brigadistas, μέλους των Brigadas Internacionales (Διεθνών Ταξιαρχιών).
Ο πατέρας μου Jorge Tsackos ήρθε στην Ισπανία για να πολεμήσει τους φασίστες του στρατηγού Φράνκο, που, με τη βοήθεια του Χίτλερ και του Μουσολίνι, προσπάθησαν να καταλύσουν τη Δημοκρατία μας. Πήρε μέρος στον Ισπανικό Εμφύλιο και υπερασπίστηκε τη Δημοκρατία μιας χώρας, που δεν ήταν δική του… Το όνομα του πατέρα μου ήταν Jorge Tsackos, στα ελληνικά αυτό το όνομα νομίζω είναι Giorgos;… Είμαι περήφανη γι αυτόν…».
Την ιστορία του Γιώργου Τσάκου, ενός από τους εκατοντάδες Έλληνες εθελοντές που πολέμησαν στον Ισπανικό Εμφύλιο αφηγήθηκε το 2019 στον δημοσιογράφο Γιάννη Παντελάκη η 80χρονη Anastasia Tsackos Moratalla από την Albacete, την πόλη που υποδέχθηκε το 1936 χιλιάδες ξένους από κάθε γωνιά του πλανήτη αποφασισμένους να αντισταθούν στα σχέδια των Ισπανών Εθνικιστών.
Η μυθιστορηματική ζωή του Γιώργου Τσάκου, όπως τη διηγήθηκε η κόρη του, ώθησε τον Γιάννη Παντελάκη να αναζητήσει σε διαφορετικές πηγές απ’ όλο τον κόσμο και σε αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών τους Έλληνες και Κύπριους που έκαναν ένα παράτολμο ταξίδι για να υποστηρίξουν τη Δημοκρατική Ισπανία και να το καταγράψει στο βιβλίο του «Los buenos antifascistas», που κυκλοφόρησε πρόσφατα.
«Είναι μία ιστορία, την οποία δεν έχουμε φωτίσει όπως θα έπρεπε, στον βαθμό που έχει φωτιστεί από πολλές χώρες, γιατί στον Ισπανικό Εμφύλιο πήραν μέρος ξένοι εθελοντές για να στηρίξουν τους Δημοκρατικούς, από 53 χώρες. Οι περισσότερες από αυτές τις χώρες έχουν δώσει μία ιδιαίτερη σημασία στο γεγονός αυτό, έχουν γραφτεί βιβλία, έχουν γυριστεί ταινίες, υπάρχουν επίσης μελέτες σε Πανεπιστήμια. Στη χώρα μας, για πολλούς και διάφορους λόγους, το συγκεκριμένο θέμα έχει υποτιμηθεί», υπογράμμισε σε συνέντευξή του στον ραδιοφωνικό σταθμό του Αθηναϊκού/Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων «Πρακτορείο 104,9 FM» ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιάννης Παντελάκης.
«Μοιάζει σαν ο χρόνος να τους έβαλε στη λησµονιά. Αυτοί όµως υπήρξαν. Ήταν περισσότεροι από τέσσερις εκατοντάδες και έκαναν κάτι σπουδαίο», σημειώνεται σε απόσπασμα του βιβλίου για τους «Buenos antifascistas», όπως τους αποκαλούσαν οι Ισπανοί και όπως αναφέρονται στα αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών.
Όλα ξεκίνησαν, όπως τόνισε ο συγγραφέας, με αφορμή συνέντευξη που διάβασε σε μία ισπανική εφημερίδα, μιας γυναίκας που είχε δύο επώνυμα, το ένα ελληνικό και το άλλο ισπανικό.
Αναζήτησε στην Ισπανία, την Anastasia Tsackos Moratalla, κόρη μιας Ισπανίδας και ενός Έλληνα εθελοντή, ο οποίος τα τελευταία χρόνια του Μεσοπολέμου πήγε στην Ιβηρική για να πάρει μέρος σε αυτό το «ραντεβού των ξένων, το ραντεβού αλληλεγγύης στους Δημοκρατικούς της Ισπανίας απέναντι στους Εθνικιστές του Φράνκο».
«Είχε μία περιπετειώδη ζωή ο πατέρας της, ξεκίνησε από τη Νέα Υόρκη, βρέθηκε στην Ισπανία, τραυματίστηκε, ερωτεύτηκε, έφυγε από εκεί κυνηγημένος», ανέφερε ο Γιάννης Παντελάκης.
«Έμεινα αρκετές μέρες με την κόρη του, στη συνέχεια αναζήτησα αυτή την κακοφωτισμένη ιστορία των Ελλήνων, για την οποία δεν έχουν ειπωθεί πολλά. Μέσα από τα αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών, που ήταν οι ομάδες, στις οποίες εντάχθηκαν οι ξένοι που πολεμούσαν στην Ισπανία, βρήκα το κομμάτι που αφορούσε τους Έλληνες. Αναζήτησα σε πολλές, διαφορετικές πηγές στοιχεία, όχι μόνο για αυτούς τους ανθρώπους, αλλά και το κλίμα της εποχής, για την ελληνική συμμετοχή στον Ισπανικό Εμφύλιο με διάφορες άλλες παραμέτρους, όπως για παράδειγμα το ότι η χώρα μας, παρά τις απαγορεύσεις, προμήθευε τότε στρατιωτικό υλικό και στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, μία αμφισβητούμενη στάση του Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος είχε σταλθεί τότε ανταποκριτής από μία αθηναϊκή εφημερίδα και ήταν αρκετά θετικός απέναντι στον Φράνκο. Έχει πολλές διαστάσεις αυτή η ιστορία και η ελληνική συμμετοχή στον Εμφύλιο Πόλεμο της Ισπανίας, ο οποίος απασχόλησε όλο τον κόσμο εκείνα τα χρόνια», επισήμανε.
Ποιοι ήταν όμως οι Έλληνες και Κύπριοι εθελοντές που πήγαν στην Ιβηρική; Ποια ήταν τα κίνητρά τους; Γιατί έκαναν προσωπικές υπερβάσεις για να πολεμήσουν τον εθνικισμό μιας χώρας που δεν ήταν η δική τους;
«Ένα πολιτικό, γοητευτικό τυχοδιωκτισμό τον είχαν όλοι, με την έννοια ότι άνθρωποι που ζούσαν σε πολλές διαφορετικές γωνιές του πλανήτη άφησαν τις ζωές τους για να πάνε να πολεμήσουν σε μία ξένη χώρα, για την οποία δεν γνώριζαν μέχρι τότε. Πήγαν να πολεμήσουν τους Εθνικιστές, αυτό είναι εντυπωσιακό και δίνει κλίμα για την εποχή εκείνη, τι επικρατούσε λίγο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», εξήγησε ο συγγραφέας.
«Οι Έλληνες και Κύπριοι ήταν περίπου 400 και είχαν πολλά, διαφορετικά χαρακτηριστικά, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά. Κατά βάση ήταν μετανάστες που ζούσαν σε χώρες της Ευρώπης, αλλά κυρίως στις ΗΠΑ, ήταν διανοούμενοι, φοιτητές. Υπήρχαν κάποιοι που έφυγαν κρυφά από την Ελλάδα, παρά τις απαγορεύσεις από το καθεστώς Μεταξά και κατάφεραν να πάνε εκεί και επίσης υπήρχαν πάρα πολλοί ναυτικοί. Προέρχονταν από διαφορετικές χώρες, Σε ό,τι αφορά τα πολιτικά χαρακτηριστικά ήταν αριστεροί, μέλη των Κομμουνιστικών Κομμάτων στις χώρες, στις οποίες ζούσαν, σοσιαλιστές, αναρχικοί, αριστεροί, τροτσκιστές», διευκρίνισε.
«Όταν πήγαν στην Ισπανία εντάχθηκαν σε διαφορετικές μονάδες, οι Έλληνες μετανάστες και ναυτικοί που έφθασαν εκεί από τις ΗΠΑ εντάχθηκαν σε ομάδες των Αμερικανών, οι Κύπριοι που έφυγαν από το Λονδίνο εντάχθηκαν στις βρετανικές μονάδες. Κάποια στιγμή, στην πορεία, προσπάθησαν να συγκροτήσουν έναν ελληνικό λόχο. Ο λόχος υπέστη μία μεγάλη ήττα, σκοτώθηκαν πολλοί και στην πορεία ακολούθησαν οι περισσότεροι τις μονάδες, στις οποίες είχαν ενταχθεί από την αρχή», τόνισε ο Γιάννης Παντελάκης, προσθέτοντας ότι αυτός ήταν ένας από τους λόγους που έκαναν ιδιαίτερη δύσκολη την έρευνα, καθώς έπρεπε να ψάξει σε διαφορετικές πηγές για να εντοπίσει στοιχεία για αυτούς τους ανθρώπους.
Στο βιβλίο γίνεται αναφορά, μεταξύ άλλων, στον Ελληνοαμερικανό, Φίλιππο Πάπα, που άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 19 ετών, σε μάχη στον ποταμό Χαράμα, στον Παναγιώτη Ανθηρό, που έπεσε στα χέρια των Εθνικιστών και εκτελέστηκε, στον Ηλία Αργίτη, ο οποίος επέστρεψε στις μάχες με δύο σφαίρες στο σώμα του, στον Σάββα Παλλέ, ο οποίος μετά τον πόλεμο έζησε στη Σοβιετική Ένωση και εξορίστηκε στο βόρειο Καζακστάν, στον Νίκο Αβραμίδη, ο οποίος έμεινε παράλυτος και παρέμεινε στην Ισπανία.
Ο Γιώργος Τσάκος επέστρεψε στο Albacete, όταν τραυματίστηκε σοβαρά και θα μπορούσε να είχε φύγει από τον πόλεμο και να επιστρέψει στις ΗΠΑ, αλλά επέλεξε να μην εγκαταλείψει τα μέτωπα και συνέχισε να μάχεται και να βοηθάει τους Δημοκρατικούς με όποιον τρόπο αυτό ήταν δυνατόν.
Ιδιαίτερα κολακευτικές αναφορές έχει κάνει ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ στο βιβλίο του «Τέσσερις ιστορίες από τον πόλεμο της Ισπανίας», στο οποίο περιγράφει αρκετές σκηνές για τους Έλληνες, αναφέρεται στο πάθος τους και τη γενναιότητά τους.
Σε βιβλίο που γράφτηκε από τους ίδιους τους ξένους εθελοντές εκείνη την περίοδο τονίζεται ότι «η πάλη των Ελλήνων δεν ήταν μονάχα για Δημοκρατική Ισπανία, αλλά και για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην ίδια τους τη χώρα».
Παράλληλα με την αφήγηση της Anastasia Tsackos Moratalla για τη ζωή του πατέρα της και τη δική της ζωή, ο συγγραφέας ακολουθεί στο βιβλίο χρονολογική σειρά των ιστορικών γεγονότων, από το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφύλιου, τον Ιούλιο του 1936, τους τελευταίους μήνες της χρονιάς που άρχισαν να αποβιβάζονται από βαγόνια τραίνων και καρότσες παλιών φορτηγών ξένοι εθελοντές για να βοηθήσουν τους Δημοκρατικούς, έως το 1939 που τελειώνει ο Εμφύλιος και κάποια χρόνια αργότερα, όταν αρκετοί από τους ξένους, ανάμεσά τους και Έλληνες είχαν κακή τύχη, γιατί κλείστηκαν στις φυλακές των Εθνικιστών. Όταν ο Φράνκο επικράτησε και ακολούθησε μία μεγάλης διάρκειας δικτατορία καταγράφονται ακόμα και το ’41 και το ’42 εθελοντές που παρέμεναν φυλακισμένοι.
Ο Ισπανικός Εμφύλιος είναι ένα ιστορικό γεγονός, για το οποίο έχουν γραφτεί άπειρα βιβλία, περισσότερα απ’ ό,τι για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, επισήμανε ο συγγραφέας, ο οποίος διαπίστωσε ότι «η ιστορία στη χώρα μας σχεδόν άφησε στη σκιά της την ελληνική συμμετοχή σε αυτόν».
«Ένιωσα την ανάγκη να δώσουμε σημασία σε αυτό γεγονός. Στις ΗΠΑ, απ’ όπου είχε φύγει ένας μεγάλος αριθμός εθελοντών για να πολεμήσει στην Ισπανία, έχει γίνει μία τεράστια δουλειά για να προβληθεί η παρουσία αυτών των ανθρώπων. Δεν αναφέρομαι μόνο σε μία προσέγγιση που έχει πολιτικά χαρακτηριστικά, αλλά σε ένα ιστορικό γεγονός το οποίο, κατά την άποψή μου, ήταν συγκλονιστικό. Ελπίζω να βάζω ένα λιθαράκι και να υπάρχει μία συνέχεια, να ασχοληθούμε λίγο περισσότερο γιατί έχουν σημασία όλα αυτά τα γεγονότα. Γίνονται σε μία περίοδο λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Ισπανικός Εμφύλιος είναι το προανάκρουσμά του. Υπάρχουν πολλές εκτιμήσεις ιστορικών ότι αν είχε διαφορετική εξέλιξη, αν δηλαδή δεν επικρατούσαν οι Εθνικιστές, ίσως ο Παγκόσμιος Πόλεμος επίσης να είχε μία διαφορετική εξέλιξη. Όλα αυτά είναι ζητήματα που ενδεχομένως κάποια στιγμή και οι ιστορικοί θα πρέπει να παρέμβουν για να τα ψάξουν λίγο περισσότερο», σημειώνει ο Γιάννης Παντελάκης.
Ο συγγραφέας, στο πλαίσιο της έρευνας, ταξίδεψε στην Ισπανία για να συναντήσει την κόρη του Γιώργου Τσάκου και να αντλήσει πληροφορίες και στη Μόσχα, όπου αναζήτησε το ανέκδοτο αρχειακό υλικό. Όταν άρχισε να φαίνεται ότι ο Φράνκο κερδίζει τον πόλεμο και οι Δημοκρατικοί υποχωρούσαν ένα μεγάλο τμήμα των αρχείων που αφορά τις Διεθνείς Ταξιαρχίες μεταφέρθηκε στη Μόσχα για να διασωθεί. Τα αρχεία που αφορούσαν άλλες πολιτικές ομάδες μεταφέρθηκαν σε άλλες χώρες, για παράδειγμα τα αρχεία για τους αναρχικούς μεταφέρθηκαν στην Ολλανδία. Άρα, η έρευνα έπρεπε να γίνει σε πολλές διαφορετικές χώρες του πλανήτη.
Το βιβλίο «Los buenos antifascistas»- Η ιστορία των Ελλήνων εθελοντών του Ισπανικού Εμφυλίου μέσα από τα άγνωστα αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών, το οποίο περιλαμβάνει και ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θεμέλιο.
Ο Γιάννης Παντελάκης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε δημοσιογραφία και εργάζεται από το 1984 σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικούς σταθμούς και ειδησεογραφικές ιστοσελίδες.
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163