Μικρασιατική καταστροφή: Από την τραγωδία στην αναγέννηση – Ταξίδι με εικόνες στα πιο δύσκολα χρόνια

Συμπληρώθηκε ένας αιώνας από τη μικρασιατική καταστροφή και η Θεσσαλονίκη τιμάει τους πρόσφυγες και θυμάται το δράμα που πέρασαν…

«Από εδώ ήταν η γιαγιά», είναι μία από τις πιο συχνές εκφράσεις, που ακούγονται από τους επισκέπτες της έκθεσης «Από τη Μικρά Ασία στη Θεσσαλονίκη: Η Αναγέννηση μιας πόλης», η οποία φιλοξενείται στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης. Μέσα από χάρτες, σχέδια και φωτογραφίες, όλοι και όλες ψάχνουν να βρουν κάτι, όπως τον τόπο καταγωγής των προγόνων τους ή πώς ήταν η γειτονιά τους πριν την έλευση των προσφύγων.

Η οπτικοποίηση αυτών των στοιχείων δείχνει στον επισκέπτη με κατανοητό τρόπο την πορεία των προσφύγων, το προφίλ τους, αλλά και την εγκατάστασή τους στη Θεσσαλονίκη. Για πρώτη φορά αναδεικνύεται μέσα από αυτή την έκθεση το προφίλ των προσφύγων που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη το 1922, ενώ καταγράφεται και η συνολική εικόνα των τόπων προέλευσής τους.

«Θεωρήσαμε ότι θα είχε ενδιαφέρον να φανεί η διασπορά των περιοχών προέλευσης και πως συγκεντρώθηκαν άνθρωποι από όλους αυτούς τους τόπους στη Θεσσαλονίκη», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Αθηνά Βιτοπούλου, επ. καθηγήτρια στο τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ. Από τα δημογραφικά στοιχεία που αναδεικνύει η έκθεση, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ηλικιακές ομάδες. «Ήρθε και εγκαταστάθηκε ένα ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο στο μεγαλύτερο ποσοστό του ήταν στην πιο παραγωγική ηλικία», σημειώνει η κ.Βιτοπούλου.

Η έκθεση χωρίζεται σε τρεις ενότητες: η πρώτη μελετά τον τόπο καταγωγής των προσφύγων, η δεύτερη την εγκατάστασή τους στη Θεσσαλονίκη και η τρίτη την αναγέννηση της πόλης με τη συμβολή των προσφύγων.

Στην πρώτη ενότητα της έκθεσης παρουσιάζονται οι περιοχές της Μικράς Ασίας, από τις οποίες προέρχονται οι προσφυγικές οικογένειες που κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη, μεταφέροντας τα πολιτιστικά στοιχεία των χαμένων πατρίδων. Αναδεικνύεται η ιστορία και ο πολιτισμός των τόπων αυτών μέσα από ιστοριογραφικό και φωτογραφικό υλικό. 

Από την έρευνα προέκυψε ότι πρόκειται για πάνω από 500 τόπους από τη Θράκη, τον Πόντο, τη δυτική, τη νότια και την κεντρική Μικρά Ασία. Η κατεστραμμένη από την πυρκαγιά του 1917 Θεσσαλονίκη υποδέχθηκε έναν τεράστιο αριθμό προσφύγων από τη Μικρά Ασία, μετά το 1922 και την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών.

Στη δεύτερη ενότητα της έκθεσης αναπτύσσεται το χρονικό της έλευσης των προσφύγων στην κατεστραμμένη πόλη, τα χαρακτηριστικά που έφεραν από τις πατρίδες τους και οι δυσκολίες που συνάντησαν. Αρχικά στεγάστηκαν σε πρόχειρους καταυλισμούς και κάθε είδους διαθέσιμη κτιριακή υποδομή. Στην έκθεση παρουσιάζονται τα κοινωνικά και επαγγελματικά χαρακτηριστικά των προσφύγων που καταγράφηκαν όταν έφθασαν στην πόλη.

Η αναγέννηση της πόλης

Με κρατική παρέμβαση οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν είτε εντός των κτιρίων που εγκατέλειψαν οι Οθωμανοί -κυρίως στην περιοχή της Άνω Πόλης- είτε κατά κύριο λόγο σε νέους οικιστικούς σχηματισμούς, που δημιουργήθηκαν μέσα από διαφορετικές διαδικασίες και μηχανισμούς περιμετρικά από τα τότε όρια της πόλης.

Το πρόγραμμα οικιστικής αποκατάστασης των προσφύγων ισοδυναμούσε με μια τεράστια οικιστική επέκταση, ιδιαίτερα στα ανατολικά της πόλης, στην Τούμπα και την Καλαμαριά.

Μια έκθεση αποτέλεσμα έρευνας ενός χρόνου

Το υλικό για τις δύο πρώτες ενότητες βασίζεται στη μελέτη και την εκθεσιακή απόδοση στοιχείων που περιέχονται σε δώδεκα τόμους αρχειακών τεκμηρίων, οι οποίοι φυλάσσονται στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης και αποτελούν την πρώτη καταγραφή των προσφύγων, που κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη. Η τρίτη ενότητα βασίζεται σε προγενέστερες έρευνες και μελέτες, οι οποίες για πρώτη φορά παρουσιάζονται συνολικά και συνοδεύονται από χαρτογραφικό, φωτογραφικό και άλλο εποπτικό υλικό.

Την έκθεση οργάνωσε η «Parallaxi», στο πλαίσιο της δράσης της «Η Θεσσαλονίκη Αλλιώς», σε συνεργασία με τον Οργανισμό Μεγάρου Μουσικής, τον Δήμο Θεσσαλονίκης, το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ, με τη συνεργασία του Ιδρύματος Heinrich Böll Stiftung και του Κέντρου Πολιτισμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.

Για τη διοργάνωσή της εργάστηκε για έναν ολόκληρο χρόνο πλήθος ανθρώπων. Την έρευνα, την οργάνωση του υλικού και την επιμέλεια της έκθεσης ανέλαβαν αφιλοκερδώς οι καθηγητές του τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ: Αθηνά Βιτοπούλου, Μαρία Δούση, Σοφοκλής Κωτσόπουλος, Μιχάλης Νομικός και Εριφύλη Χοντολίδου.

Στην έκθεση πραγματοποιούνται ειδικές ξεναγήσεις. Η επόμενη ξενάγηση είναι προγραμματισμένη την Τρίτη 18/11 στις 7 μ.μ. από τον ομότιμο καθηγητή Αρχιτεκτονικής και επιμελητή της έκθεσης Μιχάλη Νομικό. Την Πέμπτη 20/10 στις 5 μμ και στις 6:30 μμ και την Τρίτη 25/10 στις 5 μμ και στις 6:30 μμ ξενάγηση θα πραγματοποιήσει ο ξεναγός Ιωάννης Κιουρτσόγλου. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 15 Νοεμβρίου, στο Φουαγιέ του κτιρίου Μ2 και είναι επισκέψιμη κάθε μέρα 10 π.μ-8μ.μ.