Η οξεία γαστρεντερίτιδα ορίζεται ως διαρροϊκή νόσος οξείας έναρξης, που πιθανόν να συνοδεύεται από ναυτία, εμετούς, πυρετό ή κοιλιακό άλγος και μπορεί να οφείλεται σε μεγάλη ποικιλία λοιμογόνων παραγόντων (ιών, μικροβίων και παρασίτων) ενώ ποικίλει σε βαρύτητα.
Οι ηλεκτρολυτικές διαταραχές, η αφυδάτωση κυρίως, αλλά και οι νευρολογικές επιπλοκές (όπως το σύνδρομο Guillain-Barre), αλλά και το αιμολυτικό ουραιμικό σύνδρομο μπορεί να είναι σοβαρές και απειλητικές για τη ζωή των παιδιών, των ηλικιωμένων, των ανοσοκατασταλμένων ή με σοβαρά υποκείμενα προβλήματα υγείας ασθενών.
«Αποτελεί το δεύτερο σε συχνότητα αίτιο νόσησης διεθνώς, μετά τις λοιμώξεις του αναπνευστικού. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής υπολογίζεται ότι συμβαίνουν 179 εκατομμύρια επεισόδια οξείας γαστρεντερίτιδας που οδηγούν σε 600.000 νοσηλείες και 5.000 θανάτους ετησίως ενώ η θνησιμότητα της ανεβαίνει σε 3 εκατομμύρια άτομα ανά έτος (8.400 άτομα/ημέρα) στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Συγκεκριμένος αιτιολογικός παράγοντας απομονώνεται σε περίπου μόνο 20% των περιπτώσεων, αν και οι ιοί αναγνωρίζονται ως το πιο συχνό από τα γνωστά αίτια της οξείας γαστρεντερίτιδας», επισημαίνει η κ. Αγγελική Κασκαρά Ειδική Παθολόγος, Αναπληρώτρια Διευθύντρια Δ’ Παθολογικής Κλινικής Metropolitan General.
Αίτια και τρόποι μετάδοσης
1. Ιοί
• Νόρο-ϊοί, Ρότα-ϊοί, Αδενο-ϊοί, Σάπο-ϊοί, Άστρο-ϊοί
Η συχνότητα της οξείας γαστρεντερίτιδας από ιούς είναι εποχιακή. Συμβαίνει πιο συχνά τους χειμερινούς μήνες μεταξύ Δεκεμβρίου και Φεβρουαρίου αλλά κάθε ιός έχει τη δική του εποχιακή δραστηριότητα:
• Νόρο-ϊοί από Νοέμβριο έως Ιανουάριο
• Ρότα-ϊοί από Φεβρουάριο έως Απρίλιο
• Άδενο-ϊοί το καλοκαίρι (κυρίως από Ιούνιο έως Οκτώβριο) και
• Άστρο-ϊοί τον χειμώνα και την άνοιξη
Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (από όπου έχουμε και τα πιο πλήρη επιδημιολογικά δεδομένα), οι νόρο-ϊοί, είναι η κύρια αιτία γαστρεντερίτιδας των ενηλίκων και είναι υπεύθυνοι για το 50% των επιδημιών οξείας διάρροιας, το 26% των περιπτώσεων που καταφθάνουν στα επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων και το 13% των περιπτώσεων που εξετάζονται στα ιδιωτικά ιατρεία.
Το ποσοστό γαστρεντερίτιδας από ρότα-ϊούς, που προκαλούν συχνότερα γαστρεντερίτιδα στα παιδιά, έχει μειωθεί λόγω του εμβολιασμού που γίνεται σε βρέφη και μικρά παιδιά από το 2016.
Οι ιοί αυτοί μολύνουν μόνο τους ανθρώπους και προκαλούν παρόμοια συμπτώματα. Τα συμπτώματα μπορεί να διαρκέσουν από 1 έως 10 ημέρες, ανάλογα με τον ιό. Συνήθως διαρκούν 24-48 ώρες.
Η μετάδοση μπορεί να γίνει:
Από άτομο σε άτομο, αφού οι ιοί είναι πολύ μολυσματικοί (λιγότερα από 100 σωματίδια του ιού είναι αρκετά) και αποβάλλονται στις εκκρίσεις του αναπνευστικού, στα κόπρανα καθώς και στα εμέσματα των ασθενών. Επιβιώνουν στο περιβάλλον έως και 72 ώρες και ακόμη και μία μικρή ποσότητα ιού αρκεί για να μολυνθεί κάποιος. Η μετάδοση αρχίζει από την πρώτη ημέρα της αδιαθεσίας έως και τουλάχιστον 3 ημέρες από την ανάρρωσή τους.
Η μόλυνση ενός ατόμου από ένα άλλο γίνεται με εισπνοή μολυσμένων σταγονιδίων, με επαφή με κόπρανα ή εμέσματα ή με μολυσμένες επιφάνειες ή αντικείμενα ( καθώς οι ιοί συχνά είναι ανθεκτικοί στα απολυμαντικά), σε περιπτώσεις έντονης διάρροιας ή εμετών των ασθενών.
Ο συνηθέστερος τρόπος μόλυνσης είναι η κατανάλωση κάποιου ποτού ή τρόφιμου, που μολύνθηκε από ένα άτομο με ιογενή γαστρεντερίτιδα κατά την προετοιμασία του, ιδιαίτερα όταν αυτό το άτομο δεν πλένει τα χέρια του επιμελώς μετά τη χρήση της τουαλέτας.
Από τα μολυσμένα τρόφιμα ή το νερό, π.χ. η κατανάλωση ωμών οστρακοειδών που έχουν αλιευθεί από μολυσμένα με λύματα νερά, ή από την κατανάλωση μολυσμένου με λύματα πόσιμου νερού, το οποίο αποτελεί έτσι αιτία διασποράς αυτών των ιών.
«Οι περισσότερες ιογενείς γαστρεντερίτιδες συμβαίνουν συνήθως σε κλειστές κοινότητες π.χ. μεταξύ των μελών μίας οικογένειας, σε ιδρύματα, κέντρα ημερήσιας φροντίδας, σχολεία, σε καράβια και κρουαζιερόπλοια (γι’ αυτό ονομάζεται και “ιός της κρουαζιέρας-cruise ship virus”) και σε κατασκηνώσεις.
Για τους παραπάνω λόγους υπάρχει και μία σχετική έξαρση των ιογενών γαστρεντερίτιδων από νόρο-ϊούς τους καλοκαιρινούς μήνες, γι’ αυτό καλείται και ως “η γρίπη του καλοκαιριού” καθώς έχουν κάποια κοινά συμπτώματα με τη γρίπη. Ο αυξημένος αριθμός ταξιδιωτών, η διαμονή σε κατασκηνώσεις (camps), οι κρουαζιέρες με πλοία αλλά και η αλλαγή του τρόπου διατροφής (πιο συχνή κατανάλωση ψαριών και θαλασσινών-οστρακοειδών), η ανθεκτικότητα του ιού στις υψηλές θερμοκρασίες προετοιμασίας (ακόμη και στους 140 βαθμούς ή στον ατμό, που μαγειρεύονται τα οστρακοειδή) και η πιο συχνή κατανάλωση γευμάτων σε εστιατόρια ή προετοιμασίας τους σε εξωτερικούς χώρους λόγω διακοπών κ.λπ.) είναι παράγοντες που δικαιολογούν αυτήν την έξαρση», εξηγεί η ειδικός.
2. Μικρόβια: Η μικροβιακή γαστρεντερίτιδα είναι πιο σπάνια από την ιογενή.
Στοιχεία από τα Κέντρα για τον Έλεγχο και την Πρόληψη των Νόσων (Center for Disease Control and Prevention-CDC) αναφέρουν ότι λοίμωξη με τα παρακάτω παθογόνα ανιχνεύθηκαν σε φθίνουσα συχνότητα σε περιστατικά οξείας διάρροιας,
– Σαλμονέλα (salmonella)
– Καμπυλοβακτηρίδιο (campylobacter)
που είναι τα πιο συχνά μικροβιακά αίτια και προέρχονται:
• Η σαλμονέλα από μολυσμένα ανεπαρκώς μαγειρεμένα πουλερικά και αυγά, από μη παστεριωμένο γάλα και από επαφή με ερπετά, πουλιά και αμφίβια ενώ το καμπυλοβακτηρίδιο περιστασιακά μεταδίδεται από επαφή με σκυλιά και γάτες που έχουν διάρροια
• Σιγκέλα (shigella), που μεταδίδεται συνήθως από άτομο σε άτομο ή από μολυσμένα ωμά οστρακοειδή ή κατά τη διάρκεια ταξιδιού σε τροπικές περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου
• Το εντεροαιμορραγικό στέλεχος του κολοβακτηριδίου που παράγει την τοξίνη shiga (shiga-toxin producing Escherichia coli O157:H7) αλλά και άλλα στελέχη (εντεροπαθογόνα, εντεροδιηθητικά κλπ). Μη καλά μαγειρεμένο μοσχάρι, μη παστεριωμένο γάλα και χυμός και μολυσμένο νερό είναι πιθανές εστίες προέλευσης
• Γερσίνια (yersinia), μπορεί να βρίσκεται σε μη καλά μαγειρεμένο χοιρινό, μη παστεριωμένο γάλα και μολυσμένο νερό επίσης
• Το δονάκιο της χολέρας (vibrio cholerae), ουσιαστικά άγνωστο στη χώρα μας.
«Οι παθήσεις από μολυσμένες τροφές με μικρόβια (συμπεριλαμβανομένης της γαστρεντερίτιδας) είναι πιο συχνές επίσης τους καλοκαιρινούς μήνες. Αυτό συμβαίνει διότι τα μικρόβια πολλαπλασιάζονται γρηγορότερα στις υψηλότερες θερμοκρασίες και βρίσκονται παντού στο περιβάλλον όπως στο χώμα, στο νερό, στα τρόφιμα που τους παρέχουν την απαραίτητη υγρασία και θρεπτικά συστατικά για να αναπτυχθούν.
Τα μικρόβια που βρίσκονται στα τρόφιμα αναπαράγονται γρήγορα σε θερμοκρασίες 32 έως 43 βαθμούς Κελσίου και συνεπώς η ζέστη και η αυξημένη υγρασία κατά τους καλοκαιρινούς μήνες ευνοεί την ανάπτυξή τους σε ικανό αριθμό για την πρόκληση λοίμωξης.
Επιπρόσθετα, μεγάλος αριθμός ατόμων το καλοκαίρι μαγειρεύουν σε εξωτερικούς χώρους όπως σε πικ-νικ, κατασκηνώσεις (camping), μπάρμπεκιου όπου η προετοιμασία του φαγητού εκτός του σπιτιού κάνει την ασφαλή προετοιμασία του φαγητού πιο δύσκολη καθώς οι συνθήκες ασφαλείας που παρέχει το μαγείρεμα σε κλειστή κουζίνα, όπως η ελεγχόμενη θερμοκρασία ψησίματος, κατάψυξης και τα κατάλληλα μέσα πλυσίματος, λείπουν.
Τέλος, γαστρεντερίτιδα από μικρόβια όπως το εντεροαιμορραγικό στέλεχος του κολοβακτηριδίου μπορεί να σχετίζονται με έκθεση σε μολυσμένο νερό στα πλαίσια ψυχαγωγικών δραστηριότητων -κολύμπι σε πισίνες, λίμνες, υδάτινα πάρκα- που είναι συχνότερες το καλοκαίρι», συνεχίζει.
3. Παράσιτα
Τα παράσιτα (πρωτόζωα), που αποτελεί ένα ακόμη αίτιο γαστρεντερίτιδας προκαλούν συνήθως επίμονη διάρροια, είναι σχετικά σπάνια για τον ελληνικό πληθυσμό αλλά εμφανίζονται συνήθως σε οικονομικούς μετανάστες. Το συχνότερο είναι: η Giardia lamblia, ενώ σπανιότεροι είναι οι σκώληκες Enterobius vermicularis (οξύουρος).
Μέτρα Πρόληψης
Κλείνοντας η κ. Κασκαρά, αναφέρει τα μετρά πρόληψης που βοηθούν στην αποφυγή της λοίμωξης.
• Εμβολιασμός των βρεφών με τα εμβόλια για τον ρότα-ιό και σε περίπτωση διάρροιας οι πάνες να αλλάζονται συχνά, στο μπάνιο αλλά μακριά από νερό.
• Άτομα που νοσούν να μη ετοιμάζουν φαγητό για άλλους ή να μην έρχονται σε στενή επαφή με άλλους έως και για 2-3 ημέρες μετά την ανάρρωσή τους.
• Καλό πλύσιμο το χεριών με σαπούνι και νερό μετά τη χρήση της τουαλέτας, την αλλαγή πάνας και πριν το μαγείρεμα, προετοιμασία και χειρισμό των τροφίμων.
• Καλό πλύσιμο των φρούτων και των λαχανικών.
• Διεξοδικό μαγείρεμα των θαλασσινών και οστρακοειδών πριν την κατανάλωσή τους.
• Πιθανά μολυσμένο φαγητό να απορρίπτεται.
• Απομάκρυνση των νοσούντων παιδιών από το χώρο προετοιμασίας του φαγητού.
• Καλός καθαρισμός και απολύμανση των επιφανειών μετά από διάρροια ή εμετό.
• Άμεσο πλύσιμο των ρούχων ή υφασμάτων που μπορεί να επιμολύνθηκαν με εμετό ή κόπρανα.
• Αποφυγή κατανάλωσης σε ταξίδι ύποπτων τροφών ή ποτών.
• Πάσχοντα άτομα με διάρροια να μην κολυμπούν και οι λοιποί κολυμβητές να αποφεύγουν την κατάποση νερού.
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163