Εκλογή νέου Πάπα: Το Κονκλάβιο, ο μαύρος ή άσπρος καπνός κι όλο το περίπλοκο τελετουργικό στην Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό

Η εκλογή του Πάπα στο Βατικανό αποτελεί ένα μείζον εκκλησιαστικό και κοσμικό γεγονός, φορτισμένο με ιστορική βαρύτητα και παγκόσμια σημασία, προκαλώντας το ενδιαφέρον πολιτικών, θρησκευτικών ηγετών και εκατομμυρίων πιστών σε όλο τον κόσμο.

Το Κονκλάβιο είναι η μυστική συνέλευση των καρδιναλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στο Βατικανό, η οποία συγκαλείται για να εκλέξει τον νέο Πάπα, όταν η θέση μείνει κενή, όπως τώρα μετά τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου. 

Η λέξη κονκλάβιο προέρχεται από τα λατινικά «cum clave», που σημαίνει «με κλειδί», επειδή παραδοσιακά οι καρδινάλιοι «κλειδώνονταν» στην εμβληματική Καπέλα Σιστίνα στο Βατικανό, αποκομμένοι από τον έξω κόσμο, μέχρι να καταλήξουν σε εκλογή.

Οι Καρδινάλιοι είναι 253, εκ των οποίων δικαίωμα εκλογής έχουν οι 138 καθώς οι υπόλοιποι είναι πέραν των 80 χρόνων. Η διαδικασία γίνεται με μυστική ψηφοφορία. Για να εκλεγεί Πάπας πρέπει να εξασφαλίσει τα 2/3 των ψήφων, δηλαδή 92 ψήφους.

Κάθε ψηφοφορία συνοδεύεται από το τελετουργικό του καπνού: Μαύρος καπνός (καίγοντας τα ψηφοδέλτια με ειδικά πρόσθετα) σημαίνει ότι δεν υπήρξε εκλογή και λευκός καπνός ανακοινώνει στον κόσμο πως έχουμε νέο Πάπα. 

Η αυστηρά μυστική διαδικασία 

Οι υποψήφιοι πρέπει να είναι άνδρες και βαπτισμένοι καθολικοί. Και, αν και δεν αποτελεί ρητή απαίτηση, σχεδόν κάθε ποντίφικας ήταν καρδινάλιος πριν εκλεγεί.

Οι Καρδινάλιοι ψηφίζουν μυστικά τον υποψήφιό τους, γράφοντας το όνομά του σε ένα χαρτάκι και τοποθετώντας την ψήφο τους σε ένα δισκοπότηρο στην κορυφή ενός βωμού που βρίσκεται στο κέντρο της αίθουσας. Στην περίπτωση που κανείς από τους υποψηφίους δεν λάβει τις απαιτούμενες ψήφους, δηλαδή τα 2/3 της πλειοψηφίας που απαιτούνται, ξεκινά δεύτερος γύρος ψηφοφορίας.

Η πρώτη ημέρα του κονκλάβιου αρχίζει με την ειδική λειτουργία, μετά την οποία οι καρδινάλιοι εισέρχονται στην Καπέλα Σιξτίνα ψάλλοντας προσευχές και ύμνους, παρακαλώντας τους αγίους και το Άγιο Πνεύμα να τους βοηθήσουν να επιλέξουν τον πάπα. Κάθε καρδινάλιος τοποθετεί το χέρι του σε ένα βιβλίο με τα Ευαγγέλια και υπόσχεται «με τη μεγαλύτερη δυνατή πίστη» να μην αποκαλύψει ποτέ τις λεπτομέρειες του κονκλάβιου.

Ο υπεύθυνος για τις θρησκευτικές τελετές του ποντίφικα κατά τη διάρκεια της θητείας του, φωνάζει στη συνέχεια «Extra omnes» – στα λατινικά «Όλα έξω». Όλοι εκτός από τους καρδιναλίους αποχωρούν και η ψηφοφορία μπορεί να ξεκινήσει.

Υπάρχει εξαιρετική μυστικότητα στη διαδικασία. Οι καρδινάλιοι μπορούν να αφοριστούν αν διαρρεύσουν πληροφορίες και το παρεκκλήσι σαρώνεται για συσκευές ακρόασης πριν και μετά το κονκλάβιο.

Μόνο 138 από τους 253 καρδιναλίους θα μπορούν να υπηρετήσουν ως εκλέκτορες στο επόμενο κονκλάβιο και κανένας καρδινάλιος άνω των 80 ετών δεν μπορεί να συμμετάσχει στην ψηφοφορία.

Κάθε καρδινάλιος γράφει την επιλογή του σε ένα χαρτί με τις λατινικές λέξεις «εκλέγω ως ανώτατο ποντίφικα». Πλησιάζουν στην Αγία Τράπεζα ένας προς έναν και λένε: «Καλώ ως μάρτυρά μου, τον Χριστό τον Κύριο που θα είναι ο κριτής μου, ότι η ψήφος μου δίνεται σε εκείνον που, ενώπιον του Θεού, πιστεύω ότι πρέπει να εκλεγεί».

Το διπλωμένο ψηφοδέλτιο τοποθετείται σε μια στρογγυλή υδρία. Στη συνέχεια, τα ψηφοδέλτια ανοίγονται ένα προς ένα από τρεις ψηφολέκτες, οι οποίοι σημειώνουν τα ονόματα και τα διαβάζουν δυνατά.

Οι καρδινάλιοι μπορούν να κρατήσουν τη δική τους καταμέτρηση σε ένα χαρτί που τους παρέχεται, αλλά πρέπει να παραδώσουν τις σημειώσεις τους για να καούν στο τέλος της ψηφοφορίας.

Στη συνέχεια, οι ελεγκτές αθροίζουν τις ψήφους και γράφουν τα αποτελέσματα σε ξεχωριστό χαρτί, το οποίο φυλάσσεται στα παπικά αρχεία.

Καθώς ο ελεγκτής διαβάζει κάθε όνομα, τρυπά κάθε ψηφοδέλτιο με μια βελόνα μέσα από τη λέξη «eligo» (λατινικά για το “επιλέγω”), δένει τα ψηφοδέλτια με κλωστή και δένει έναν κόμπο.

Στη συνέχεια, τα ψηφοδέλτια παραμερίζονται και καίγονται στη σόμπα του παρεκκλησιού μαζί με ένα χημικό για να παραχθεί λευκός ή μαύρος καπνός- λευκός όταν εκλέγεται νέος Πάπας και μαύρος όταν δεν εκλέγεται.

Πόσο διαρκεί ένα κονκλάβιο

Πραγματοποιείται μόνο μία ψηφοφορία την πρώτη ημέρα, ενώ στη συνέχεια επιτρέπονται έως και τέσσερις γύροι ψηφοφορίας κάθε ημέρα. 

Εάν δεν εκλεγεί κανείς μετά από τρεις ημέρες, η ψηφοφορία διακόπτεται για έως και μία ημέρα. Η ψηφοφορία συνεχίζεται και αν δεν εκλεγεί Πάπας μετά από άλλες επτά ψηφοφορίες, γίνεται νέα παύση της διαδικασίας, και ούτω καθεξής μέχρι να περάσουν περίπου 12 ημέρες ψηφοφορίας.

Εάν δεν επιλεγεί κανείς μετά από 33 γύρους, οι καρδινάλιοι προχωρούν σε επαναληπτικό γύρο των δύο πρώτων υποψηφίων, σύμφωνα με έναν σχετικά νέο κανόνα που εισήγαγε ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ’. Σε αντίθεση με τους προηγούμενους γύρους, οι δύο αυτοί υποψήφιοι δεν μπορούν να ψηφίσουν.

Τα κονκλάβια συνήθιζαν να διαρκούν μήνες, ενώ το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα που έχει καταγραφεί ήταν για την επιλογή του Γρηγορίου Ι’ τον 13ο αιώνα, η οποία διήρκεσε τρία χρόνια από τον Νοέμβριο του 1268 έως τον Σεπτέμβριο του 1271 λόγω εσωτερικής διαμάχης και εξωτερικών παρεμβάσεων.

Για να αποτραπεί παρόμοιο χάος, ο Πάπας Γρηγόριος Ι’ θέσπισε νέους κανόνες που απομόνωναν τους εκλέκτορες και τους κλείδωναν μέσα – εξ ου και ο όρος «κονκλάβιο».

Εκτός από κάποιες ακραίες περιπτώσεις, η διαδικασία τείνει πλέον να διαρκεί μόλις λίγες ημέρες ή μερικές φορές εβδομάδες. Το κονκλάβιο που εξέλεξε τον πάπα Φραγκίσκο το 2013 διήρκεσε περίπου 24 ώρες και χρειάστηκαν πέντε κάλπες, αλλά η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει περισσότερο.

Τι συμβαίνει μόλις εκλεγεί ο νέος Πάπας

Μόλις εκλεγεί ο Πάπας, ο υπεύθυνος της λειτουργίας επιστρέφει στο παρεκκλήσι και ο πρύτανης του Κολλεγίου των Καρδιναλίων – ο οποίος διευθύνει το κονκλάβιο αν είναι κάτω των 80 ετών – ρωτά: «Αποδέχεστε την εκλογή σας ως ανώτατος ποντίφικας;».

Μόλις ο καρδινάλιος λέει «αποδέχομαι», ο κοσμήτορας ρωτά: «Με ποιο όνομα θέλετε να σας προσφωνούν» και με την απάντησή του ο νέος Πάπας ανακοινώνει το εκκλησιαστικό του όνομα.

Στη συνέχεια, ο πρύτανης των Καρδιναλίων εισάγει τις πληροφορίες σε ένα επίσημο έγγραφο, λευκός καπνός βγαίνει από την καμινάδα της Καπέλα Σιξτίνα και οι καμπάνες της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου χτυπούν.

Στη συνέχεια, ο νέος Πάπας αλλάζει το λευκό ράσο του και ένας προς έναν οι κοκκινοφορεμένοι καρδινάλιοι πλησιάζουν για να ορκιστούν υπακοή.

Ο νέος Πάπας θα σταματήσει και θα προσευχηθεί στο παρεκκλήσι του Παύλου για λίγα λεπτά προτού βγει στο μπαλκόνι με θέα την πλατεία του Αγίου Πέτρου. Τον προπορεύεται στο μπαλκόνι ένας καρδινάλιος που αναγγέλλει «Habemus papam!». («Έχουμε Πάπα!») και στη συνέχεια τον παρουσιάζει στον κόσμο στα λατινικά.

Στη συνέχεια, ο νέος ποντίφικας βγαίνει στο μπαλκόνι και εκφωνεί τα πρώτα του δημόσια λόγια ως πάπας.