Τα φυτά έχουν γίνει ένα από τα τοτέμ της εποχής μας. Σε ένα κόσμο, όπου οι καταστροφικές επιπτώσεις της επεξεργασίας των τροφών, της υπερφαρμακίας και της αγροβιομηχανίας καθημερινά καθίστανται ολοφάνερες, τα φυτά έχουν μεταβληθεί σε σύμβολα μιας πιο φυσικής και πιο υγιεινής ζωής.
Τα χρήσιμα φυτά έχουν υπερβεί τα όρια των μικρών «υποψιασμένων» μειονοτήτων και έχουν ήδη γνωρίσει εμπορική επιτυχία στην Ευρώπη και την Αμερική. Τα ποια ανάλογα από τα αρχικά φυτικά συστατικά ωστόσο, περιλαμβάνονται σε ορισμένα προϊόντα είναι θέμα προς διερεύνηση.
Το θέμα δε ενίοτε περιπλέκεται, ειδικά αν σκεφτεί κανείς πως ο χώρος της διαφήμισης εκμεταλλεύεται συχνά τις ανησυχίες των καταναλωτών για διάφορα ζητήματα και υπερτονίζει παρουσία συστατικών αόριστα, που όμως κάποιες φορές η δραστικότητα τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την συγκέντρωση τους στο ρόφημα, τον τρόπο συγκομιδής και συντήρησης κ.α.
Ανέκαθεν τα βότανα έγειραν μύθους και φολκλόρ για ποικίλους λόγους. Οι άραβες έμποροι μπαχαρικών διέδιδαν σημεία και τέρατα για τις πηγές των προμηθειών τους προκειμένου να αποθαρρύνουν τυχόν επίδοξους ανταγωνιστές. Ένας από τους πιο ασυνήθιστους βοτανικούς μύθους είναι αυτός του «φυτικού αμνού» που επιβίωνε μέχρι τον 17 αιώνα.
Ο φυτικός αμνός αρχικά υποτίθεται ότι φύτρωσε στα Τάρταρα και αναπτύχθηκε από σπόρος σε ένα μεγάλο πεπονοειδές φρούτο που συγκρατείτο από ένα κοτσάνι σε ύψος περίπου 60εκ από το χώμα. Όταν ωρίμαζε το πεπόνι άνοιγε στα δυο και αποκάλυπτε ένα μαλλιαρό πλάσμα που έμοιαζε με αρνί και το οποίο στριφογύριζε αργά γύρω από το μισό του, βοσκώντας χορτάρι ως εκεί που έφτανε.
Όταν εξαντλείτο το χορτάρι το πλάσμα πέθαινε. Αυτή η απίστευτη ιστορία επιβίωνε για πολλά χρόνια παρόλο που φαντάζει απίστευτη. Ακόμη και στις μέρες μας ωστόσο, πολλοί μύθοι και καμπάνιες διαφήμισης εξακολουθούν να βρίσκουν οπαδούς παρά τις συνεχείς ανακοινώσεις των οργανισμών υγείας.
Περισσότερες από 4000 ουσίες που περιέχονται στο τσάι μπορούν να επηρεάσουν την υγεία μας, και στο σημείο αυτό θα πρέπει να προσέξουμε τη λεπτή ισορροπία διότι δε μιλάμε για θεραπευτικές ιδιότητες σε παθήσεις αλλά για μια προληπτική δράση για υγιεινή ζωή. Συνεπώς, η κατανάλωση τριών ή τεσσάρων φλιτζανιών τσαγιού την ημέρα, είναι χωρίς αμφιβολία εξαιρετικά ωφέλιμη για τον οργανισμό, για το αδυνάτισμα, την αντικαρκινική ασπίδα, τη δυσκοιλιότητα, τη χώνεψη, το στρες, την υπέρταση, την αντιγήρανση κ.α.
Πάνω σε αυτό το γενικά παραδεκτό γεγονός, και με μια τάση παραπλάνησης η βιομηχανία τροφίμων με έντονες διαφημιστικές καμπάνιες, στοχεύει στο ευαίσθητο σημείο πολλών ανθρώπων, που είναι το επιπλέον σωματικό βάρος, προκειμένου να γίνει η προώθηση συσκευασμένων ροφημάτων εκχυλισμάτων βοτάνων, στα οποία αποδίδονται δράσεις αδυνατιστικές και όχι μόνο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα διαφημιστικής καμπάνιας, αποτελεί το ότι «περιέχει ουσίες που μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση του μεταβολισμού», ότι «συμβάλλει στην αύξηση των καύσεων», ότι είναι «πλούσιο σε αντιοξειδωτικα, κατεχνίνες, πολυφαινόλες κ.α.»
Ας δούμε όμως τι είναι καθένα από τα παραπάνω συστατικά.
Τα αντιοξειδωτικά είναι μια μεγάλη ομάδα χημικών ενώσεων που έχουν την ικανότητα να εξουδετερώνουν αποτελεσματικά τις ελεύθερες ρίζες και να τις μετατρέπουν σε Η2Ο ή άλλες μη βλαβερές ουσίες προστατεύοντας τα κύτταρα από την οξειδωτική καταστροφή. Οι κατεχίνες είναι φυτικοί μεταβολίτες, δηλαδή οργανικά μόρια απαραίτητα για την ανάπτυξη και την αναπαραγωγή, και υπάρχουν σε διάφορα φυτά σε μικρές ποσότητες.
Το ενδιαφέρον των επιστημόνων για τις κατεχίνες έχουν κεντρίσει πληθυσμιακές έρευνες που συνιστούν ότι οι κατεχίνες παίζουν σημαντικό ρόλο στη μείωση του κινδύνου από τα τέσσερα βασικά νοσήματα που πλήττουν τις σύγχρονες κοινωνίες: καρδιαγγειακές παθήσεις, εγκεφαλικά, καρκίνος και διαβήτης και παχυσαρκία. Οι πολυφαινόλες είναι φυτικές ουσίες που βρίσκονται κάτω από την φλούδα του φυτού και συμβάλλουν στην άμυνά του στις μολύνσεις από παθογόνους παράγοντες.
Πάνω λοιπόν σε αυτά τα ευρήματα, απασχόλησε ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα, το ερώτημα αν είναι προτιμότερο να καταναλώνει κανείς τσάι, που παρασκευάζει στο σπίτι του, ή να προτιμάει τυποποιημένα προϊόντα ροφημάτων βοτάνων. Πολλές έρευνες με πιο γνωστή του Shiming Li αποκάλυψαν ότι τα τυποποιημένα σκευάσματα περιέχουν πολύ λιγότερα αντιοξειδωτικά σε σύγκριση με αυτά που καταναλώνει κανείς στο σπίτι του.
Μάλιστα δε, μερικά από αυτά περιλαμβάνουν τόσο μικρές ποσότητες που θα πρέπει κανείς να καταναλώσει 10 μπουκάλια για να προσλάβει αξιόλογη ποσότητα αντιοξειδωτικών. Αυτό βέβαια μπορεί κανείς εύκολα να το διαπιστώσει, αρκεί να δει ότι στα συστατικά ορισμένων εξ αυτών περιλαμβάνεται τσάι σε ποσότητα 0,22%, γεγονός που σημαίνει ότι το υπόλοιπο είναι νερό.
Το τελευταίο διάστημα ο αμερικανικός οργανισμός τροφίμων και ποτών, προειδοποιεί για την κατανάλωση τέτοιων τροφίμων, καθότι πέραν του γεγονότος ότι περιέχουν μικρή ποσότητα βοτάνων, περιέχουν ζάχαρη, άρα συνεπώς και extra θερμίδες, γεγονός που αντενδείκνυται για κάποιον που προσέχει το βάρος του, αλλά και που πάσχει από προβλήματα υγείας.
Το ενδιαφέρον δε, όπως επεσήμανε η Αμερικανική Χημική Εταιρεία σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε πέρυσι, είναι ότι η διατήρηση των αντιοξειδωτικών συστατικών σε συσκευασμένο ρόφημα, αλλά και η μέτρηση της ποσότητας αυτών, είναι ένα πολύ θολό τοπίο.
Πρωτόκολλο συγκεκριμένο για την μέτρηση των ποσοτήτων, δεν υπάρχει, και η διατήρηση των αντιοξειδωτικών επηρεάζεται πολυπαραγοντικά όπως πχ από τον τρόπο συγκομιδής, συσκευασίας και αποθήκευσης. Μεταξύ άλλων στο συνέδριο θίχτηκε η επίδραση της ζάχαρης, του λεμονιού, του γάλακτος και του μέλιτος στις αντιοξειδωτικές ιδιότητες των αφεψημάτων και τελικά αποδείχτηκε ότι η προσθήκη λεμονιού και μέλιτος επηρεάζει θετικά την αντιοξειδωτική δράση ενώ η προσθήκη ζάχαρης και γάλακτος έχει αδιάφορα αποτελέσματα.
Η χώρα μας όπως είναι γνωστό, είναι πλούσια σε πολλά βότανα που είναι γνωστά από την αρχαιότητα για τις εκπληκτικές τους ιδιότητες. Μεγάλη ποικιλία υπάρχει σε κάθε σπίτι, και αποτελούν το παραδοσιακό γιατρικό για αδιαθεσίες. Μάλιστα, έρευνες απέδειξαν ότι η σειρά περιεκτικότητας αντιοξειδωτικών είναι η εξής: Φασκόμηλο>Μαύρο τσάι>Μέντα>Δίκταμο>Τσάι του βουνού>Χαμομήλι.
Τέλος, θα ήταν καλό η χρήση των διαφόρων φυτών να γίνεται με μέτρο, καθότι η διαφορά μεταξύ ιάματος και δηλητηρίου είναι πολύ λεπτή όπως επισημαίνει και ο Ιπποκράτης. Εναπόκειται λοιπόν σε μας να κάνουμε μία λελογισμένη χρήση, προτιμώντας ροφήματα που παρασκευάζουμε μόνοι μας, σαν συμπλήρωμα στα πλαίσια ενός ισορροπημένου διαιτολογίου.