Ήταν 5 και μισή τα ξημερώματα όταν ξεκίνησε ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος με την αιφνιδιαστική εισβολή των ιταλικών στρατευμάτων στην Ήπειρο. Σήμερα, 28η Οκτωβρίου 2017 γιορτάζουμε την επέτειο του ΟΧΙ. Η μέρα αυτή μνημονεύει την άρνηση της Ελλάδας στις ιταλικές αξιώσεις που περιείχε το τελεσίγραφο του 1940.
Τα γεγονότα της 28ης Οκτωβρίου 1940
Λίγο μετά τις 3 τα ξημερώματα της 28 Οκτωβρίου του 1940 η τότε Ιταλική Κυβέρνηση απέστειλε στην Ελλάδα τελεσίγραφο. Ο Ιταλός Πρέσβης στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι, το επέδωσε ιδιόχειρα στον Ιωάννη Μεταξά, στην οικία του στην Κηφισιά.
Το τελεσίγραφο απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του Ιταλικού στρατού από την Ελληνοαλβανική μεθόριο. Σκοπός ήταν να καταλάβει στρατηγικά σημεία του Βασιλείου της Ελλάδος, (λιμένες, αεροδρόμια κλπ.), για ανάγκες ανεφοδιασμού και άλλων διευκολύνσεών του, στη μετέπειτα προώθησή του στην Αφρική.
Μετά την ανάγνωση του κειμένου ο Μεταξάς έστρεψε το βλέμμα του στον Ιταλό Πρέσβη. Του απάντησε στα γαλλικά (επίσημη διπλωματική γλώσσα) την ιστορική φράση: «Alors, c’est la guerre». Με την φράση “Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο”, εκδήλωσε την αρνητική θέση επί των ιταλικών αιτημάτων.
O ίδιος ο Γκράτσι στα απομνημονεύματά του, που εξέδωσε το 1945, περιγράφει τη σκηνή:
«Έχω εντολή κ. πρωθυπουργέ να σας κάνω μία ανακοίνωση και του έδωσα το έγγραφο. Παρακολούθησα την συγκίνηση εις τα χέρια και εις τα μάτια του. Με σταθερή φωνή και βλέποντάς με κατάματα ο Μεταξάς μου είπε: “Αυτό σημαίνει πόλεμο”. Του απήντησα ότι αυτό θα μπορούσε να αποφευχθεί. Μου απήντησε ΟΧΙ. Του πρόσθεσα ότι αν ο στρατηγός Παπάγος…, ο Μεταξάς με διέκοψε και μου είπε: ΟΧΙ! Έφυγα υποκλινόμενος με τον βαθύτερο σεβασμό, προ του γέροντος αυτού, που προτίμησε την θυσία αντί της υποδουλώσεως»
Ο Μεταξάς εκείνη τη στιγμή είχε εκφράσει το ελληνικό λαϊκό συναίσθημα, την άρνηση της υποταγής. Αυτή η άρνηση πέρασε στον τότε ελληνικό δημοσιογραφικό τύπο με την λέξη «ΟΧΙ». Η λέξη «ΟΧΙ» παρουσιάσθηκε πρώτη φορά τίτλος στο άρθρο της εφημερίδας «Ελληνικό Μέλλον» του Ν. Π. Ευστρατίου στις 30 Οκτωβρίου του 1940.
Το τελεσίγραφο όριζε ότι η επίθεση θα ξεκινούσε στις 6 π.μ. Στις 5 και μισή τα ξημερώματα, ξεκίνησε ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος με αιφνιδιαστική εισβολή.
28η Οκτωβρίου: Ο εορτασμός και το έπος του σαράντα
Το λεγόμενο «Έπος του Σαράντα» καθιερώθηκε να γιορτάζονται κάθε χρόνο στις 28 Οκτωβρίου. Την ημέρα της επίδοσης του ιταλικού τελεσιγράφου και της άρνησης του Ιωάννη Μεταξά να συναινέσει. Κάθε χρόνο αυτή τη μέρα γίνεται στη Θεσσαλονίκη, στρατιωτική παρέλαση, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και άλλων επισήμων.
Η επέτειος του «ΟΧΙ» γιορτάστηκε για πρώτη φορά στα χρόνια της Κατοχής. Στο κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποιήθηκε ο πρώτος εορτασµός στις 28 Οκτωβρίου 1941.
Στην δεύτερη επέτειο (28/10/1942), ο εορτασμός έγινε στην Πλατεία Συντάγµατος με πρωτοβουλία των οργανώσεων ΕΠΟΝ και ΠΕΑΝ. Υπήρχε ανησυχία για το πώς θα αντιδράσουν οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής, οι οποίοι όμως δεν παρενέβησαν. Εκδηλώσεις και διαδηλώσεις εκείνη την ημέρα έγιναν και σε άλλες πόλεις. Στον Πειραιά πραγματοποιήθηκαν ολιγοπληθείς συγκεντρώσεις. Ανέβαινε κάποιος σε μια καρέκλα, έβγαζε ένα σύντομο λόγο, και κατόπιν διαλύονταν, για να αποφύγουν επέμβαση των καραμπινιέρων. Για πρώτη φορά η επέτειος γιορτάστηκε επίσημα στις 28 Οκτωβρίου 1944 με παρέλαση ενώπιον του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου.
Η Εκκλησία της Ελλάδος αποφάσισε, το 1952, η γιορτή της Αγίας Σκέπης από την 1η Οκτωβρίου να μεταφερθεί στις 28 Οκτωβρίου. Αιτία ήταν ότι η Παναγία βοήθησε τον Ελληνικό Στρατό στον πόλεμο της Αλβανίας.
Τα τραγούδια της Σοφίας Βέμπο
Κατά στην επέτειο του «ΟΧΙ», τηλεόραση και ραδιόφωνο κάνουν ιδιαίτερη μνεία στην «τραγουδίστρια της νίκης» Σοφία Βέμπο. Με τα πατριωτικά της τραγούδια εμψύχωνε τους στρατιώτες και μετέδιδε τον ενθουσιασμό της προέλασης των ελληνικών δυνάμεων στη Βόρεια Ήπειρο.
“Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά, που σκληρά πολεμάτε πάνω στα βουνά, παιδιά στη γλυκιά Παναγιά, προσευχόμαστε όλες να `ρθετε ξανά…”, ερμηνεύει η σπουδαία τραγουδίστρια.
Οι ταινίες για την 28η Οκτωβρίου 1940
Η 28η Οκτωβρίου δε θα μπορούσε να αφήσει ασφαλώς ασυγκίνητο τον ελληνικό κινηματογράφο. Η ταινία 28η Οκτωβρίου, ώρα 5.30 (1971) σε σκηνοθεσία του Κώστα Καραγιάννη προβάλλεται κάθε χρόνο στην τηλεόραση. Η κήρυξη του πολέμου βρίσκει τους κατοίκους ενός μικρού μακεδονικού χωριού, της Μικρής Λεύκας, σε γλέντι. Τα παλικάρια σταματούν αμέσως το χορό και ξεκινούν για τον πόλεμο. Με την κατάρρευση του μετώπου, οι Γερμανοί μπαίνουν στο χωριό και ο διοικητής τους μετατρέπει το κρατικό εργοστάσιο ξυλείας σε εργοστάσιο κατασκευής πολεμοφοδίων.
Υποχρεώνει τους κατοίκους να δουλεύουν σ’ αυτό. Μέσα σε κλίμα βίας και τρομοκρατίας, το πνεύμα της αντίστασης φουντώνει, μέχρι που έρχεται η μέρα της απελευθέρωσης και μια νέα ζωή αρχίζει. Στυλοβάτες της αντίστασης υπήρξαν ο τρελόγερος Τρύφωνας Πλατανιάς, ένας συνετός ένθερμος πατριώτης.
Με 602.264 εισιτήρια το 1969 και 3 βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης της ίδιας χρονιάς, το ΟΧΙ του Ντίμη Δαδήρα, παρουσιάζει την ερωτική ιστορία του υπολοχαγού Δημήτρη Νικολάου (Κώστας Πρέκας) και της ιταλίδας μνηστής του Στέλλας Σαλβατόρε (Βέρα Κρούσκα).
Άλλη κλασική ταινία της μέρας αυτής είναι το “Υποβρύχιο Παπανικολής” (1971) του σκηνοθέτη Γιώργου Ζερβουλάκου. Την ίδια στιγμή με την επίθεση του ιταλικού στρατού στα ελληνοαλβανικά σύνορα, η Ελλάδα δέχεται επίθεση και από την ιταλική αεροπορία. Με τις νίκες στην στεριά, το υποβρύχιο Παπανικολής παίρνει εντολή να περιπολεί στον Πατραϊκό κόλπο. Στο στενό του Οτράντο συλλαμβάνουν το πλήρωμα ενός ιταλικού καραβιού και αποκαλύπτουν τα ναρκοπέδια της Αδριατικής θάλασσας.
Τέλος, ο Ουρανός (1962) του Τάκη Κανελλόπουλου έλαβε Βραβείο φωτογραφίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1962, επίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ των Καννών, βραβείο φωτογραφίας από την Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κιν/φου 1964, Αργυρή Σειρήνα στο Φεστιβάλ Νάπολης (1963). Ενώ η εφημερίδα «Ομπσέρβερ» τοποθετεί την ταινία ανάμεσα στις 10 καλύτερες του 1963. Αποκορύφωμα; Ο Federico Fellini χαρακτήρισε την ταινία “εξαιρετική”.
