Ο Άγιος Δημήτριος (270 – 306) είναι Άγιος της Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και πολιούχος της Θεσσαλονίκης. Σημαντικό κέντρο της λατρείας του είναι η Θεσσαλονίκη, όπου τιμάται από την πρωτοχριστιανική περίοδο και έχει ανεγερθεί βασιλική προς τιμήν του. Είναι ένας από τους λαοφιλέστερους αγίους της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που εορτάζει τη μνήμη του στις 26 Οκτωβρίου.
Άγιος Δημήτριος: Η ζωή και το έργο του
Σύμφωνα με την αγιολογική παράδοση, ο Άγιος Δημήτριος μαρτύρησε επί Διοκλητιανού (284-305 μ.Χ.) όταν με την παρακίνηση του Γαλέριου, μέλους της Τετραρχίας, έλαβε χώρα ο πιο σκληρός διωγμός των Χριστιανών στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Στρατιώτες του Γαλέριου συνέλαβαν τον «μακαριότατο Δημήτριο εκ γένους των περιδόξων» με την κατηγορία ότι συμμετείχε ενεργά στις χριστιανικές συγκεντρώσεις.
Ανώνυμος Συναξαριστής πληροφορεί για τη δράση του Αγίου Δημητρίου, αποδίδοντάς του τον τίτλο του «υπάτου» μεταξύ των χριστιανών της Θεσσαλονίκης. Ο Δημήτριος προσευχόταν στις συγκεντρώσεις στη Χαλκευτική στοά (cryptoporticus) και ενίσχυε τους οικονομικά ανήμπορους συμπολίτες του.
Δημώδες μεταβυζαντινό κείμενο για το «Μαρτύριον του Αγίου Ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου του Μυροβλήτου» περιγράφει τη βαθιά θρησκευτική κατάνυξη που επικρατούσε στο ακροατήριο του Δημητρίου. Οι «Δημεγέρτες» πρόδωσαν τον Δημήτριο στο Γαλέριο («ότι ο Δημήτριος κρατεί εις την πίστη των χριστιανών») ο οποίος διέταξε να συλληφθεί και να κλειστεί στις υπόγειες «καμάρες» παρά του σταδίου που γειτόνευε με το δημόσιο λουτρό.
Η κράτησή του στις φυλακές, ο θάνατός του και η λατρεία
Σύμφωνα με τα αγιολογικά κείμενα ο μετέπειτα… Άγιος Δημήτριος κρατήθηκε έγκλειστος «περὶ τῶν καμίνων καμάρας (δημοσίου βαλανείου)», δηλαδή στα προπνιγεία (praefurnia) ενός ρωμαϊκού λουτρού. Από το χώρο των φυλακών ο Δημήτριος εμψύχωσε το φίλο του Νέστορα ο οποίος αντιμετώπισε τον μονομάχο Λυαίο. Αφού ο Νέστορας κατανίκησε τον Λυαίο, θανατώθηκε από τον Γαλέριο που θεώρησε την ήττα του Λυαίου ως προσωπική του ήττα.
Όταν πληροφορήθηκε ότι ο Νέστορας ήταν μαθητής του Δημητρίου, διέταξε να φέρουν τον Δημήτριο μπροστά του για να αποκηρύξει την πίστη του. Τελικά ο Άγιος Δημήτριος, με διαταγή του Γαλέριου, θανατώθηκε στις υπόγειες φυλακές πιθανότατα το 306 μ.Χ. Μετά τον θάνατό του, πιστοί τον έθαψαν την ίδια ή την επόμενη νύχτα πρόχειρα στον ίδιο χώρο, όπου αργότερα κτίστηκε ένας «οικίσκος» που κατεδαφίσθηκε από τον Λεόντιο για την ανέγερση της βασιλικής.
Εκτός από τη Θεσσαλονίκη, τιμάται ως πολιούχος άγιος και σε άλλες πόλεις, όπως η Χρυσούπολη, η Ελασσόνα, η Ναύπακτος, η Κηφισιά, ο Κολινδρός, η Σιάτιστα κ.ά.
Απολυτίκιο
Μέγαν εύρατο εν τοις κινδύνοις, σε υπέρμαχον η οικουμένη.
Αθλοφόρε τα έθνη τροπούμενον. Ως ουν Λυαίου καθείλες
την έπαρσιν εν τω σταδίω θάρρυνας τον Νέστορα, ούτως
`Αγιε Μεγαλομάρτυς, Δημήτριε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε
δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος.
Μετάφραση
Εσένα η οικουμένη βρήκε μεγάλο προστάτη στους κινδύνους.
Νικητή, εσύ που νικούσες τους ειδωλολάτρες. Διότι όπως του Λυαίου γκρέμισες την περηφάνια, αφού έδωσες θάρρος στο Νέστορα, έτσι
‘Αγιε Μεγαλομάρτυρα, Δημήτριε, να παρακαλείς το Χριστό, το Θεό μας,
για να μας δίνει το μεγάλο του έλεος.
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163