Πολλές θεωρίες έχουν διατυπωθεί για τη χρήση και λειτουργία τους
Τα δρακόσπιτα είναι πέτρινα κτίσματα, ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αισθητικής, τα οποία βρίσκονται κοντά στα Στύρα, την Κάρυστο, και την κορυφή της Όχης, στην Εύβοια, σε απόκρημνη και εποπτική θέση.
Τα δρακόσπιτα της νότιας Εύβοιας χρονολογούνται την κλασική με πρώιμη ελληνιστική εποχή, ενώ σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα ήταν σε χρήση μέχρι τη ρωμαϊκή εποχή.
Πολλές θεωρίες έχουν διατυπωθεί για τη χρήση και λειτουργία τους. Κάποιες θεωρίες αναφέρουν ότι ίσως πρόκειται για κτίσματα θρησκευτικής σημασίας («οίκοι») όπου λατρευόντουσαν αρχαίες ελληνικές θεότητες.
Ωστόσο, ορισμένες θεωρίες υποστηρίζουν ότι ίσως ήταν κατοικίες λατόμων, καταφύγια ή κτίρια στρατιωτικής χρήσης (φυλάκια, φρυκτωρίες).
Έχουν αναγνωριστεί 23 δρακόσπιτα σε όλη την Εύβοια με πιο εντυπωσιακό το δρακόσπιτο της Όχης. Σύμφωνα με την παράδοση, τα κτίσματα αυτά οικοδομήθηκαν από δράκους, δηλαδή ανθρωπόμορφους γίγαντες με υπερφυσικές δυνάμεις.
Το κύριο χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι ότι είναι οικοδομημένα από τετραγωνικούς μακρόστενους και σχετικά λεπτούς λίθους, οι οποίοι είναι τοποθετημένοι ο ένας πάνω στον άλλο χωρίς άλλα συνδετικά υλικά. Συγκρατούνται μόνο με το βάρος τους. Τα κενά συμπληρώνονται με άλλους μικρότερους λίθους. Η σκεπή είναι περίτεχνα κατασκευασμένη από τεράστιους λίθους, οι οποίοι πλησιάζουν όλο και περισσότερο (εκφορική μέθοδος), αφήνοντας τελικά στην μέση μια μακρόστενη οπή, από την οποία μπαίνει φως.
Τα περισσότερα δρακόσπιτα διατηρούνται ακόμα και σήμερα σε άριστη κατάσταση, όπου κυριαρχεί η γκρίζα πέτρα της περιοχής και όπου απουσιάζει κάθε άλλο οικοδομικό υλικό. Ο καθηγητής Νικόλαος Μουτσόπουλος βρήκε, σε υπόγεια κατασκευή δίπλα σε δρακόσπιτο, οστά ζώων, θραύσματα αγγείων και κατάλοιπα θυσιών.
Το πιο διάσημο εξ αυτών βρίσκεται στο όρος Όχη, στην κορυφή του Προφήτη Hλία.Το δρακόσπιτο της Όχης έχει διαστάσεις 12,7 x 7,7μ. Η είσοδος αποτελείται από παραστάδες και ανώφλι μονολιθικής κατασκευής ενώ διατηρείται και η εκφορικής κατασκευής στέγη του, κατασκευασμένη από μεγάλες λιθοπλίνθους.
Τα λατρευτικά ευρήματα καλύπτουν την περίοδο από τον 6ο ως τον 2ο-1ο αι. π.Χ. Με βάση τα ευρήματα και τις αρχαίες μαρτυρίες, θεωρείται ιερό του Δία και της Ήρας, αν και παλαιότερα είχε ερμηνευθεί ως φυλάκιο, φρυκτωρία, καταφύγιο λατόμων ή τόπος διαμονής Ρωμαίων στρατιωτών που φρουρούσαν τα λατομεία της Όχης. Σε ανασκαφή στο δάπεδο του κτιρίου βρέθηκε σημαντικός αριθμός μόνωτων κυπέλλων, βαμμένων με μαύρη βαφή, τα οποία ήταν συγκεντρωμένα και αναποδογυρισμένα. Επίσης κατά την ίδια ανασκαφή βρέθηκαν όστρακα (θραύσματα αγγείων) με εγχάρακτες επιγραφές.
Μεταξύ άλλων, γνωστά δρακόσπιτα είναι τα εξής:
Συγκρότημα στην Πάλλη-Λάκκα Στύρων: Είναι το καλύτερα διατηρούμενο της περιοχής των Στύρων και αποτελείται από 3 κτίρια τύπου αγροικίας, χρονολογούμενα στους κλασικούς έως ελληνιστικούς χρόνους.
Δρακόσπιτο Νημποριού Στύρων: Είναι τυπικός πύργος με διαστάσεις 6,5 x 7,4 μ. με τοιχοποιία σχήματος τραπεζίου. Στη δυτική πλευρά υπάρχει είσοδος πλάτους ενός μέτρου. Έχει θεωρηθεί ιερό, αγροικία, ακόμη και κατασκευή, όπως και το δρακόσπιτο της Όχης, δούλων από την Καρία που εργάζονταν στα λατομεία της περιοχής τα οποία εξήγαγαν πέτρα της Καρύστου («καρυστία λίθο»). Χρονολογείται στα τέλη του 4ου αι. π.Χ.
