Ένα μεταφυσικό φαινόμενο συνοδεύει το ενετικό μεσαιωνικό κάστρο Φραγκοκάστελλο, που βρίσκεται στη νότια ακτή της Κρήτης, περίπου 12 χιλιόμετρα ανατολικά της Χώρας Σφακίων, εντός του νομού Χανίων.
Σχεδόν κάθε χρόνο, μεταξύ τελών Μαΐου και αρχών Ιουνίου εμφανίζονται οι λεγόμενες δροσουλίτες.
Ο όρος δροσουλίτες αφορά ένα οπτικό φαινόμενο που, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, παρατηρείται γύρω από το περίφημο κάστρο, κατά το οποίο κινούμενες σκιές που μοιάζουν με ανθρώπινες μορφές αναδύονται μέσα στην πρωινή δροσιά.
Στην κρητική λαϊκή παράδοση, συνδέεται με το ιστορικό γεγονός που συνέβη στην περιοχή το 1828 και αφορούσε πολεμική συμπλoκή μεταξύ επαναστατημένων Ελλήνων και Τούρκων, τη Μάχη του Φραγκοκάστελλου. Οι τοπικές δοξασίες συνδέουν το φαινόμενο με την αιματηρή μάχη που έλαβε μέρος στην περιοχή.
Κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, ο Ηπειρώτης οπλαρχηγός Χατζημιχάλης Νταλιάνης οχυρώθηκε στο κάστρο μαζί με 700 άντρες. Στις 18 Μαΐου 1828, διεξήχθη σκληρή μάχη μεταξύ των οχυρωμένων Ελλήνων και των τουρκικών δυνάμεων του Μουσταφά Ναϊλή Πασά, στην οποία ηττήθηκαν οι Έλληνες, πέφτοντας μεγάλο μέρος από αυτούς νεκροί.
Συγκεκριμένα, ο Νταλιάνης, με ένα μικρό σώμα αποτελούμενο από 600 πεζούς και 100 ιππείς συγκρούστηκε με ισχυρή τουρκική δύναμη 8.000 πεζών και 300 ιππέων, με ολέθρια αποτελέσματα για την πλευρά των Ελλήνων, που είχε 385 νεκρούς (έναντι 800 των αντιπάλων).
Η μάχη υπήρξε από τις πλέον σφοδρές και φονικές της Ελληνικής Επανάστασης στην Κρήτη και η λαϊκή αντίληψη τη συνδύασε με το φαινόμενο των δροσουλιτών, θεωρώντας πως πρόκειται για φαντάσματα των στρατιωτών του Νταλιάνη.
Το όνομά τους σχετίζεται με την εμφάνισή τους κατά τις πρωινές ώρες, μαζί με την πρωινή δροσιά. Σύμφωνα με το ορισμό της λέξης από τον Πέτρο Βλαστό, είναι σκιές κινούμενες «μέσα στην καταχνιά σαν κατεβαίνει ο κρύος αγέρας από τον Ψηλορείτη στον κάμπο το πρωί το καλοκαίρι», που οι ντόπιοι τις εκλαμβάνουν σαν στρατό.
Κάθε χρόνο μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου κατά τις πρωινές ώρες, για ένα περίπου δεκάλεπτο, πριν ή κατά την ανατολή του ήλιου και όταν πρόκειται να φυσήξει βοριάς μετά την πρωινή υγρασία, παρατηρείται από τον κάμπο γύρω από το κάστρο μια σειρά από ανθρώπινες σκιές – αλλού πυκνές κι αλλού αραιότερες – , που κινούνται από το μοναστήρι του Αγίου Χαραλάμπου προς το Φραγκοκάστελλο.
Η εποχή που παρατηρείται το φαινόμενο συμπίπτει με την εποχή που έγινε φονική μάχη μεταξύ των εξεγερμένων κατοίκων και πολυάριθμου τουρκικού σώματος. Ακόμη και κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, λέγεται ότι γερμανική περίπολος άνοιξε πυρ εναντίον τους.
Το φαινόμενο προσέλκυσε το ενδιαφέρον όσων ασχολούνταν με παραψυχολογικά και μεταφυσικά φαινόμενα. Για παράδειγμα, το 1928 η βρετανική Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών (Society for Psychical Research) είχε αποστείλει στην περιοχή το μέλος της Έ. Μπένετ για να διερευνήσει το θέμα.
Ωστόσο, η προσπάθεια εκείνη απέτυχε, διότι ο Μπένετ, από δικό του λανθασμένο υπολογισμό, δεν κατόρθωσε να δει το φαινόμενο, καθόσον επισκέφθηκε το επίμαχο μέρος δεκαπέντε μέρες νωρίτερα από το συνηθισμένο χρονικό διάστημα της εμφάνισης των σκιών.
Στο πέρασμα του χρόνου, έχουν γίνει διάφορες έρευνες του φαινομένου κι έχουν προταθεί ποικίλες εξηγήσεις/ερμηνείες των δροσουλιτών, από το μαζικό αυτοϋπνωτισμό μέχρι τον (πρακτικά αδύνατο) αντικατοπτρισμό καραβανιού από τη αφρικανική ακτή.
Σύμφωνα με μία εξήγηση, το φαινόμενο οφείλεται σε οφθαλμαπάτη που προκαλείται από την εξάτμιση της πρωινής δροσιάς.
Η ελαφριά ομίχλη που δημιουργείται από αυτή την εξάτμιση μοιάζει συχνά να δημιουργεί διάφορες φιγούρες που μπορούν να εκληφθούν και ως ανθρώπινες.
Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, που ερμηνεύει τις εμφανίσεις αυτές ως απόκρυφο ψυχικό φαινόμενο, πρόκειται για μια μορφή διοράσεως (clairvoyance), ακριβώς όπως εμφανίζεται σε άλλες χώρες όπως την Βρετανία και τη Γερμανία, με ανάλογες εμφανίσεις σκιωδών στρατευμάτων.
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163