Ο καρκίνος βρήκε το… μάστορά του; Η Μαρία Θέμελη, ερευνήτρια, με σπουδαία συμβολή στην θεραπεία του αιματολογικού καρκίνου και επίκουρη καθηγήτρια Ιατρικής στην Ολλανδία εκπροσωπεί την ελπίδα.
Κρατώντας στα χέρια της το βραβείο Καινοτομίας «Αργώ» – που απονέμεται σε Έλληνες που ζουν και διαπρέπουν στο εξωτερικό – είπε ότι η δουλειά της που αφορά τη θεραπεία για τον καρκίνο είναι κάτι αυτονόητο για την ίδια.
«Λαμβάνω τόση ικανοποίηση και έμπνευση από τη νοητική και πρακτική ερευνητική εργασία που για εμένα το να είμαι στο εργαστήριο το σαββατοκύριακο ή να δουλεύω γράφοντας νέες ιδέες το βράδυ δεν μοιάζει θυσία. Και ευτυχώς, ο άντρας μου είναι και αυτός ερευνητής στον ίδιο τομέα και μοιραζόμαστε την ίδια αγάπη για την επιστήμη» τονίζει σε συνέντευξη που παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και τον Μιχάλη Κεφαλογιάννη.
Όπως επισημαίνει, τον επιστημονικό τρόπο σκέψης τής τον έμαθαν πρώτα οι γονείς της και μετά το ελληνικό πανεπιστήμιο, η ιατρική σχολή Πατρών:
«Η αλήθεια είναι ότι πριν φύγω από την Ελλάδα είχα κάνει αίτηση σε ό,τι υποτροφία υπάρχει χωρίς αποτέλεσμα. Μην νομίζετε όμως ότι δεν με εξέπληξε και η βράβευσή μου στην Ολλανδία, διότι και εδώ πολλές φορές έχω συναντήσει περιπτώσεις όπου η ανάληψη θέσεων ή χρηματοδότηση είναι καθαρά θέμα γνωριμιών και networking. Και στην Αμερική το ίδιο. Αυτό που δεν έχω συναντήσει στην Ολλανδία είναι εκπτώσεις στα προσόντα, τέτοιες ώστε να γίνεται επικίνδυνο για την κοινωνία, κάτι που δυστυχώς έχω δει στην Ελλάδα».
Καρκίνος: Η ελληνική πατέντα για τη θεραπεία
Η καινοτομία στην οποία αφορά το βραβείο «Αργώ» είναι μία πατέντα -που βρήκε με την ομάδα της- μεθόδου παραγωγής κυττάρων (CAR-T κυττάρων) που καταπολεμούν τον καρκίνο. Σκοπός της είναι να κάνει αυτήν την πατέντα προσβάσιμη σε όλους, γιατί, όπως πιστεύει, η θεραπεία για τον καρκίνο δεν μπορεί να είναι προνόμιο λίγων.
«Υπάρχουν δυσκολίες διότι οι δύο φαρμακευτικές εταιρίες που προσφέρουν την παραγωγή CAR-T, Novartis και Kite Pharma, έχουν δώσει τεράστιο κόστος, περίπου 350 χιλιάδες ευρώ, ενώ το κόστος παραγωγής σε ακαδημαϊκό επίπεδο δεν ξεπερνάει τις 50 χιλιάδες ευρώ».
Και προσθέτει: «Αυτό δεν με ευχαριστεί καθόλου, καθώς κάνει δύσκολη την εφαρμογή της θεραπείας έξω από το επίπεδο κλινικής μελέτης, αφού τα ασφαλιστικά ταμεία σε όλη την Ευρώπη δεν διατίθενται να καλύψουν ένα τέτοιο κόστος».
Η ίδια πιστεύει πως η ανοσοθεραπεία μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες φαρμακευτικές θεραπείες, έχει την προοπτική να βελτιώσει κατά πολύ το ποσοστό επιβίωσης των πασχόντων από συγκεκριμένους τύπους καρκίνου.
«Γίνονται αυτή τη στιγμή μελέτες σε κλινικό και προκλινικό επίπεδο για τη χρήση των CAR-T και σε περιπτώσεις συμπαγών καρκίνων, όμως εκεί τα πράγματα είναι πιο δύσκολα και τα αποτελέσματα όχι τόσο εντυπωσιακά. Η ομάδα μας μαζί με επιστήμονες σε όλο τον κόσμο προσπαθούμε να βρούμε λύσεις σε αυτά τα προβλήματα και ελπίζω να υπάρξουν σύντομα βελτιώσεις των αποτελεσμάτων της θεραπείας με CAR-T και σε άλλους τύπους καρκίνου. Δυστυχώς εκεί που νομίζουμε ότι τελειώνουμε το παζλ, ξάφνου εμφανίζονται καινούρια κομμάτια. Κι αυτό γιατί ο καρκίνος είναι μια εξαιρετικά πολυμορφική ασθένεια», επισημαίνει.
Αυτή τη στιγμή, η ομάδα της στο VUmc στο Άμστερνταμ προσπαθεί να στήσει τις ανάλογες εγκαταστάσεις, έτσι ώστε να πραγματοποιούμε κλινικές μελέτες με CAR-T σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Επίσης, όπως μας αποκαλύπτει «η ομάδα μου συνεχίζει να ερευνά την βέλτιστη και αποτελεσματική χρήση βλαστικών κυττάρων με στόχο την ανεξάντλητη παραγωγή CAR-T που θα μπορούν πλέον να αποθηκεύονται και να χορηγούνται on demand, όπως σήμερα η χημειοθεραπεία».
Καρκίνος: Τα νέα όπλα κατά της επάρατης νόσου
Το ερευνητικό έργο της Μαρίας Θέμελη εστιάζεται στην ανοσοθεραπεία με Τ λεμφοκύτταρα τα οποία έχουν υποστεί επεξεργασία στο εργαστήριο, έτσι ώστε να φέρουν στην επιφάνειά τους συνθετικούς υποδοχείς αναγνώρισης των καρκινικών κυττάρων που λέγονται CARs (Chimeric Antigen Receptors).
Ξεκίνησε να δουλεύει στην έρευνα των CAR-T κυττάρων στο Memorial Sloan Kettering Cancer Center (MSKCC) στη Νέα Υόρκη στο εργαστήριο του Michel Sadelain, ενός από τους πρωτοπόρους στον τομέα αυτό. Εκεί περιέγραψε για πρώτη φορά τη μέθοδο ανεξάντλητης παραγωγής θεραπευτικών CAR-T κυττάρων από επαγώγιμα βλαστικά κύτταρα την οποία κατοχυρώσαμε με πατέντα. Αυτή τη στιγμή, η εταιρία Fate Therapeutics σε συνεργασία με το MSKCC έχει ξεκινήσει τις προσπάθειες να μεταφέρει αυτή τη μέθοδο στην κλινική πράξη.
Τα λεμφοκύτταρα αυτά έχουν δείξει εντυπωσιακά θεραπευτικά αποτελέσματα σε περιπτώσεις λευχαιμίας και λεμφώματος. Με απλά λόγια τα CAR-T δεν είναι τίποτα άλλο από τα λεμφοκύτταρα του ίδιου του ασθενούς, ενισχυμένα στο εργαστήριο.
Αυτά συλλέγονται με μια διαδικασία που λέγεται λευκαφαίρεση, που μοιάζει με αιμοδοσία. Αφού συλλεχθούν μεταφέρονται σε ειδικό εργαστήριο όπου με τεχνικές μοριακής βιολογίας μετατρέπονται γενετικά έτσι ώστε να φέρουν στην επιφάνειά τους τεχνητούς υποδοχείς που αναγνωρίζουν πρωτεΐνες πάνω στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων. Αφού τα CAR-T αναγνωρίσουν ένα καρκινικό κύτταρο το σκοτώνουν.
Η εισαγωγή της θεραπείας με CAR-T άνοιξε ένα νέο μέτωπο αισιοδοξίας. Όμως προς το παρόν εφαρμόζεται ως εγκεκριμένη θεραπεία μόνο σε ανθεκτικές περιπτώσεις παιδικής οξείας λευχαιμίας και ως κλινική μελέτη σε άλλες περιπτώσεις.
Αυτή τη στιγμή μακροπρόθεσμος στόχος είναι να καταστεί η θεραπεία με CAR-T περισσότερο προσβάσιμη για όλους τους ασθενείς και με μικρότερο κόστος, χωρίς να περιορίζεται από τα κοστολόγια των φαρμακευτικών εταιριών.
Επίσης, η ομάδα της Μαρίας Θέμελη συνεχίζει να ερευνά τη βέλτιστη και αποτελεσματική χρήση βλαστικών κυττάρων με στόχο την ανεξάντλητη παραγωγή CAR-T που θα μπορούν πλέον να αποθηκεύονται και να χορηγούνται on demand, όπως σήμερα η χημειοθεραπεία.
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163