Ο Ερνέστος Τσίλλερ άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμα του στην φυσιογνωμία του ελληνικού αστικού χώρου των τελών του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, δίνοντας στην Αθήνα τον ευρωπαϊκό της χαρακτήρα.
Κατά την διάρκεια της πορείας του σχεδίασε και επέβλεψε την κατασκευή εκατοντάδων δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων, μεταξύ των οποίων, το Προεδρικό Μέγαρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, το Ιλίου Μέλαθρον, το Δημαρχείο Ερμούπολης, το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα Θεσσαλονίκης κ.ά.
Ο Ερνστ Μόριτς Τέοντορ Τσίλλερ (όπως ήταν το όνομα του) γεννήθηκε στις 22 Ιουνίου του 1837 στη συνοικία Ζέρκοβιτς της Σαξονίας. Το 1855 εισήλθε στη Βασιλική Σχολή Οικοδομικών Κατασκευών της Δρέσδης, όπου σπούδασε αρχιτεκτονική, ολοκληρώνοντας τη φοίτησή του το 1858.
Κατόπιν, εγκαταστάθηκε μαζί με τον αδελφό του Μόριτς στη Βιέννη, όπου προσελήφθη ως σχεδιαστής στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Θεόφιλου Χάνσεν, εξέλιξη που καθόρισε τη μετέπειτα επαγγελματική του πορεία.
Τον Ιανουάριο του 1861, ο Τσίλλερ ταξίδεψε μαζί με τον Δανό αρχιτέκτονα για πρώτη φορά στην Αθήνα, ώστε να επιβλέψει την ανέγερση του κτιρίου της Ακαδημίας Αθηνών (τότε Σιναία Ακαδημία), της οποίας τη μελέτη και τον σχεδιασμό είχε αναλάβει ο Χάνσεν.
Ωστόσο, μετά την Έξωση του Όθωνα, οι εργασίες σταμάτησαν και ο ίδιος αποχώρησε από τη χώρα. Το 1864 επέστρεψε στη Βιέννη, όπου συνέχισε να εργάζεται στο γραφείο του Χάνσεν, σπουδάζοντας, παράλληλα, αρχιτεκτονική και ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών της αυστριακής πρωτεύουσας.
Το 1868 επέστρεψε, όμως, στην Ελλάδα για να εργαστεί ως ανεξάρτητος αρχιτέκτονας. Η προσωπική φιλία που δημιούργησε με τον Γεώργιο Α΄ και η δημοφιλία του στην αστική τάξη του ελληνικού κράτους, ενίσχυσαν τη φήμη του με αποτέλεσμα να αναλάβει εκατοντάδες παραγγελίες για την ανέγερση κτιρίων και επαύλεων. Μάλιστα, υπολογίζεται ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του ανέλαβε τη σχεδίαση και κατασκευή τουλάχιστον πεντακοσίων κτιρίων.
Οι επιρροές του για τον σχεδιασμό κτιρίων στην ελληνική επικράτεια
Ο Τσίλλερ υπήρξε βασικός συντελεστής της διαμόρφωσης και της ανάπτυξης του ώριμου ελληνικού κλασικισμού, αντικαθιστώντας τα ρωμαϊκά μορφολογικά στοιχεία με τα κλασικά ελληνικά. Αρκετές από τις κατασκευές του, είχαν επιρροές από τους αναγεννησιακούς ρυθμούς, τον ελληνικό κλασικισμό, καθώς και το νεομπαρόκ. Συνήθως ενσωμάτωνε διαφορετικά χαρακτηριστικά ανάλογα με τον τύπο του κτιρίου, για παράδειγμα νεο-αναγεννησιακά στοιχεία σε δημόσια κτίρια και κατοικίες, και νεοβυζαντινά και ρομανικά στοιχεία σε θρησκευτικά κτίρια. Επίσης, σχεδίασε επαύλεις στην Κηφισιά και τα ανάκτορα στο Τατόι στον λεγόμενο «ελληνοελβετικό ρυθμό», όπου συνδύασε νεοκλασικά στοιχεία με στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των Άλπεων.
Ο αρχιτέκτονας απεβίωσε στην Αθήνα στις 10 Νοεμβρίου του 1923 και θάφτηκε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
Από τα ωραιότερα κτίρια που σχεδίασε ο διάσημος αρχιτέκτονας στην Αθήνα είναι τα ακόλουθα:
Ανάκτορο του Διαδόχου (1891-1897), το σημερινό Προεδρικό Μέγαρο.
Ιλίου Μέλαθρον, κατοικία του Ερρίκου Σλήμαν (1878-1881), η μελέτη ανήκε εξολοκλήρου στον Τσίλλερ, με εξαίρεση τις εξωτερικές τοιχογραφίες που είναι έργο του ζωγράφου Γιούρι Σούμπιτς. Από το 1998 στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών.
Βασιλικό Θέατρο (1895-1901), σήμερα Εθνικό Θέατρο.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, οικοδομήθηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λούντβιχ Λάνγκε. Ο Τσίλλερ ήταν ο τρίτος και τελευταίος επιβλέπων του έργου, ενώ πραγματοποίησε σημαντικές αλλαγές στην πρόσοψη του κτιρίου, προσθέτοντας το τετράστυλο ιωνικό πρόπυλο και τις εκατέρωθεν στοές.
Μέγαρο Σταθάτου (1895), ανακαινίστηκε από τον Παύλο Καλλιγά στα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Μέγαρο Ανδρέα Συγγρού, στη συμβολή της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας 5 (πρώην οδός Κηφισίας) με την οδό Ζαλοκώστα. Νυν κεντρικό κτίριο του Υπουργείου Εξωτερικών.
Μέγαρο (έπαυλη) του Ανδρέα Συγγρού (1872-1873), στο κτήμα Αναβρύτων, μεταξύ Αμαρουσίου και Κηφισιάς.
Έπαυλη του Νικολάου Θων, η έπαυλη είχε οικοδομηθεί το 1891 εξολοκλήρου πάνω σε σχέδια του Τσίλλερ, στη συμβολή των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας. Δεν υπάρχει πια αλλά διασώζεται στο εσωτερικό του περιβόλου της έπαυλης ο Ναός του Αγίου Νικολάου, ένα περίκεντρο νεοκλασικό εκκλησάκι με ημισφαιρικό θόλο, που οικοδομήθηκε περί το 1900 από τον αρχιτέκτονα Αναστάσιο Μεταξά, ο οποίος ήταν νεότερος του Τσίλλερ και επίσης αυλικός.
Η πρώτη βασιλική έπαυλη στο Τατόι (1872-74). Καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1916.
Μέγαρο Μελά (1874), στην οδό Αιόλου, το μεγαλύτερο αθηναϊκό ιδιωτικό κτίριο της εποχής του, η ανέγερση του οποίου κόστισε 1.000.000 δραχμές.
Το «Petit Palais» ή Μέγαρο Ψύχα (οικία του τραπεζίτη Στέφανου Ψύχα), στην αρχή της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας (1885), κτίριο της Ιταλικής Πρεσβείας.
Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, στην πλατεία Κοτζιά (1888), γκρεμίστηκε το 1940 μετά από εισήγηση του τότε δημάρχου Αμβροσίου Πλυτά.
Ναός του Αγίου Λουκά Πατησίων (1865-1870). Η πρώτη εκκλησία – έργο του Τσίλλερ που κτίστηκε σε νεορωμανικό ρυθμό, εμφανή κυρίως στον τρούλο. Παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με αντίστοιχο ναό στη γενέτειρα του Τσίλλερ στη Γερμανία.
Ναός Αγίου Γεωργίου του Ορφανοτροφείου Χατζηκώνστα στο Μεταξουργείο (1899-1901), εκκλησία νεορωμανικού ρυθμού, με τους χαρακτηριστικούς πυργίσκους στις εξωτερικές ακμές.
Πρώην διοικητήριο της Σχολής Ευελπίδων (1889), σήμερα στεγάζει τη Σχολή Εθνικής Άμυνας.
Παλαιό Χημείο (1887), σχεδιάστηκε και κτίστηκε σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα του Βερολίνειου Χημείου, Φρήντριχ Ζαστράου, και την έγκριση του διάσημου χημικού Χόφμαν. Εγκαινιάστηκε το 1890.
Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1887-1897): τετραώροφο νεοκλασικό μέγαρο στη γωνία των οδών Χαριλάου Τρικούπη και Φειδίου. Κτίστηκε σε σχέδια του Τσίλλερ.
Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1905), τριώροφο νεοκλασικό μέγαρο στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας.
Μέγαρο Δεληγεώργη (1890), τριώροφο μέγαρο μεταξύ των οδών Πινδάρου, Ακαδημίας και Κανάρη, εκλεκτικιστικού ρυθμού.
Μέγαρο Κούπα (1875-1900), νεοκλασικό κτίριο στην οδό Πανεπιστημίου, από τα μεγαλύτερα και πολυτελέστερα της εποχής εκείνης. Ανήκε στον βιομήχανο Αχιλλέα Κούπα.
Αιγυπτιακή Πρεσβεία (1885), νεοκλασικό μέγαρο στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, αρχικά γνωστό ως Μέγαρο Ψύχα.
Ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος» (1889), βρίσκεται στη δυτική γωνία της διασταύρωσης της οδού Αθηνάς με την πλατεία Ομονοίας. Αρχικά ήταν τριώροφο, με αγάλματα στη στέψη, τα οποία αφαιρέθηκαν όταν προστέθηκε ο τέταρτος όροφος, μετά το 1920.
Πολυκατοικία Πεσμαζόγλου (1900), επιβλητικό τετραώροφο μέγαρο εκλεκτικιστικού ρυθμού στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, με όψη και προς την οδό Ηρώδου Αττικού. Η προς την οδό Ηρώδου Αττικού δυτική πτέρυγα του μεγάρου κατεδαφίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
Κινηματοθέατρο «Αττικόν» (1870-1881), οικοδομήθηκε σε σχέδια του Τσίλλερ για λογαριασμό του Σταμάτιου Δεκόζη Βούρου και στην αρχή στέγαζε διάφορα καταστήματα. Δέχθηκε σημαντική επέμβαση την περίοδο 1914 – 1920, κατά τη διάρκεια κατασκευής του κινηματοθεάτρου.
Ξενοδοχείο «Μπάγκειον» (1890-1894), τετραώροφο (αρχικά τριώροφο) κτίριο στην ανατολική γωνία της διασταύρωσης της οδού Αθηνάς με την πλατεία Ομονοίας, αντίκρυ στο «Μέγας Αλέξανδρος», του οποίο συνιστά «δίδυμο» οικοδόμημα, κατασκευασμένα και τα δυο με δαπάνες του Ιωάννη Πάγκα (ή Μπάγκα).
Ξενοδοχείο «Excelsior» (1910-1914), τετραώροφο μέγαρο στη γωνία της οδού Πανεπιστημίου με την πλατεία Ομονοίας.
Κτίριο οικογένειας Φρυσίρα (1904), νεοκλασικό κτίριο με στοιχεία ιωνικού ρυθμού, στην οδό Μονής Αστερίου 7 της Πλάκας.
Οικία Α. Κατσανδρή (1878), απλό διώροφο κτίριο στη συμβολή των οδών Ευριπίδου και Αθηνάς.
Νέο Αρσάκειο (1900-1925), σχεδιάστηκε από τον Κωνσταντίνο Μαρούδη και το 1907 ο Τσίλλερ ανέλαβε την πλήρη αναμόρφωση της πρόσοψης, προσθέτοντας τρούλους και μεταλλική μαρκίζα.
Έπαυλη «Ατλαντίς» (1897), Κηφισιά, Αττική.
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163