Γιάννης Μαρκόπουλος: Άφησε την τελευταία του πνοή ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης

Έφυγε από τη ζωή ο Γιάννης Μαρκόπουλος, αφήνοντας φτωχότερο το ελληνικό τραγούδι. Ο σπουδαίος μουσικοσυνθέτης πέθανε σε ηλικία 84 ετών, έπειτα από νοσηλεία στο νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» της Αθήνας όπου εισήχθη στις 5 Ιουνίου.

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος έδινε μάχη εδώ και ένα χρόνο με τον καρκίνο και στις 5 Ιουνίου έκανε εισαγωγή στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του νοσοκομείου «Αλεξάνδρα». Απόψε ο κορυφαίος συνθέτης άφησε την τελευταία του πνοή από επιπλοκές της νόσου.

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος γεννήθηκε το 1939 στο Ηράκλειο Κρήτης. Πατέρας του ήταν ο Γεώργιος Μαρκόπουλος, πρώην νομάρχης Λασιθίου και μητέρα του η Ειρήνη Αεράκη από τη Σητεία. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Ιεράπετρα, τόπο καταγωγής του πατέρα του, στο ωδείο της οποίας παίρνει τα πρώτα του μουσικά μαθήματα στη θεωρία και στο βιολί.

Οι πρώτες του επιδράσεις προέρχονται από την τοπική μουσική με τους γρήγορους χορούς και τα επαναλαμβανόμενα μικρά μοτίβα τους, από τη κλασική μουσική, καθώς και από τη μουσική της ευρύτερης ανατολικής Μεσογείου – και ιδιαίτερα της κοντινής Αιγύπτου.

Το 1956 συνεχίζει τις μουσικές σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών, με τον συνθέτη Γεώργιο Σκλάβο και τον καθηγητή του βιολιού Joseph Bustidui. Την ίδια εποχή εισάγεται στο Πάντειο Πανεπιστήμιο για κοινωνικές και φιλοσοφικές σπουδές ενώ παράλληλα συνθέτει για το θέατρο, τον κινηματογράφο και το χορό.

Το 1963 βραβεύεται για την μουσική του στις Μικρές Αφροδίτες του Νίκου Κούνδουρου, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, και τον ίδιο χρόνο ανεβαίνουν από νέα χορευτικά σύνολα τα μουσικά του έργα Θησέας (χορόδραμα), Χιροσίμα (σουίτα μπαλέτου) και τα Τρία σκίτσα για χορό.

Απ’ τον Οκτώβριο του 1965 μέχρι τον Απρίλιο του 1984 έντυσε με μουσική όλα τα έργα τα οποία παρουσιάστηκαν απ’ το Κουκλοθέατρο Μπάρμπα Μυτούσης. Το Κουκλοθέατρο αυτό τερμάτισε οριστικά τη λειτουργία του στις 15 Απριλίου του 1984.

Φυγή στο Λονδίνο

Το 1967 επιβάλλεται στην Ελλάδα η δικτατορία και ο Γιάννης Μαρκόπουλος αναχωρεί στο Λονδίνο. Εκεί εμπλουτίζει τις μουσικές του γνώσεις με την Αγγλίδα συνθέτρια Elisabeth Lutyens.

Επίσης, συνθέτει την κοσμική καντάτα Ήλιος ο πρώτος, σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη (που τιμάται με το βραβείο Νόμπελ το 1979), και τη μουσική για τη Λυσιστράτη του Αριστοφάνη (για το Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν).

Παράλληλα, ολοκληρώνει τη μουσική τελετή Ιδού ο Νυμφίος, έργο που κρατά ανέκδοτο, εκτός ενός τμήματος, του περίφημου Ζάβαρα-κάτρα-νέμια, που αποτελεί ένα τα πιο διάσημα κομμάτια του.

Την ίδια περίοδο γνωρίζεται με τους συνθέτες Ιάννη Ξενάκη και Γιάννη Χρήστου και έρχεται σε επαφή με τα πλέον πρωτοποριακά μουσικά έργα. Στο Λονδίνο συνθέτει ακόμα τους Χρησμούς, για συμφωνική ορχήστρα, και τους πρώτους Πυρρίχιους χορούς Α, Β, Γ, (από τους 24 που ολοκλήρωσε το 2001), οι οποίοι παίζονται, το 1968, από την ορχήστρα Concertante του Λονδίνου στο Queen Elizabeth Hall. Τότε γράφει και τη μουσική για την Τρικυμία του Σαίξπηρ, που ανεβαίνει από το Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας, σε σκηνοθεσία David Jones.

Το 1969 επιστρέφει στην Αθήνα για να συμβάλει με τα έργα του στην πορεία για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Δημιουργεί μια νέα κίνηση για την τέχνη και τη χρησιμότητά της και αναζητεί την βαθύτερη ενότητα του ανθρώπου με το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον.

Συνθετικό έργο

Με την είσοδο της δεκαετίας του ’70 υλοποιεί το μουσικό του όραμα: καταθέτει μουσικά έργα που χαρακτηρίζονται στο σύνολό τους ως νέα πρόταση και τομή για τη μέχρι τότε ελληνική μουσική πραγματικότητα· έργα με ενότητα της αισθητικής και της φιλοσοφικής άποψης του συνθέτη ως προς τις θεμελιακές αρχές τους, με το καθένα όμως από αυτά να είναι διαφορετικό.

Ιδρύει ένα νέο και ιδιόμορφο ορχηστικό σχήμα, καθιερώνοντας, με τις συνθέσεις του, την ουσία της μουσικής συμβίωσης και τους συσχετισμούς έκφρασης μεταξύ συμφωνικών και τοπικών οργάνων, μέσω του μελωδικού και ρυθμικού του ορίζοντα, των αρμονικών του δομών και των ηχοχρωμάτων της διάφανης ενορχήστρωσής του.

Παράλληλα, προτείνει εμφατικά την «Επιστροφή στις Ρίζες», εννοώντας τον «σχεδιασμό του μέλλοντος, με ενδοσκόπηση, μελέτη και πλησίασμα των άφθαρτων πηγών της ζωντανής τέχνης του κόσμου και επιλεγμένες σύγχρονες πληροφορίες τέχνης». Η πρότασή του αυτή παίρνει τις διαστάσεις ενός κινήματος τέχνης.

Λίγο αργότερα ιδρύει την ορχήστρα Παλίντονος αρμονία, που αποτελείται από όργανα συμφωνικά και ελληνικά. Παρουσιάζει τα έργα του στο στούντιο Λήδρα και αργότερα στη μπουάτ “Κύτταρο”, με νέους τραγουδιστές και μουσικούς. Διδάσκει τον τρόπο της ερμηνείας της μουσικής και των τραγουδιών του, στην αισθητική κατεύθυνση που πάντοτε επιζητούσε.

Μαζί με τα θεατρικά στιγμιότυπα και τον εικαστικό διάκοσμο στήνει μια πολύτροπη μουσική παράσταση. Διανοούμενοι και φοιτητές γεμίζουν καθημερινά τους χώρους της δραστηριότητάς του, παρά τα εμπόδια της τότε εξουσίας.

Τα τραγούδια του, όπως οι Οχτροί, τα Λόγια και τα χρόνια, τα Χίλια μύρια κύματα, η Λένγκω (Ελλάδα), ο Γίγαντας, το Κάτω στης Μαργαρίτας το αλωνάκι, το Καφενείον η Ελλάς, το Ο τόπος μας είναι κλειστός, τα Παραπονεμένα λόγια, το Μιλώ για τα παιδιά μου και πολλά άλλα, γίνονται σύμβολα και μύθοι. Το ίδιο άλλωστε συμβαίνει με τα μουσικά του έργα Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Ο Στράτης ο Θαλασσινός ανάμεσα στους Αγάπανθους, Ήλιος ο Πρώτος, Χρονικό, Ιθαγένεια, Οροπέδιο, Θητεία και Μετανάστες – σε ποίηση και στίχους Σολωμού, Σεφέρη, Ελύτη, Κ.Χ. Μύρη, Μιχ. Κατσαρού, Ελευθερίου, Σκούρτη, Θεοδωρίδη αλλά και δικούς του.

Το 1976 συνθέτει τη μουσική για την τηλεοπτική σειρά του BBC Who pays the Ferryman?, και η επιτυχία του μουσικού θέματος παραμένει στην κορυφή του βρετανικού Hit-Parade για μήνες, ενώ κάνει τον συνθέτη διεθνώς γνωστό.

Στα επόμενα χρόνια η δημοφιλία αυτή εκφράζεται με πολλές μετακλήσεις για συναυλίες, και ο Μαρκόπουλος πραγματοποιεί αλλεπάλληλα ταξίδια ανά τον κόσμο. Επισκέπτεται διαδοχικά, δίνοντας συναυλίες με τα έργα του, τη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφεια, το Σικάγο, το Σαν Φρανσίσκο, το Τορόντο, το Μόντρεαλ, τη Στοκχόλμη, το Άμστερνταμ, τη Νάπολη, το Παρίσι, το Βερολίνο, το Μόναχο, τη Φρανκφούρτη, τις Βρυξέλλες, το Λονδίνο καθώς και διάφορες πόλεις της Ρωσίας και της Αυστραλίας.

Στην καλλιτεχνική του παραγωγή, βέβαια, σημαντική θέση έχει η μουσική του για το θέατρο και τον κινηματογράφο: μουσική για έργα του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη, του Μενάνδρου, του Σαίξπηρ, του Τσέχωφ, του Μπέκετ αλλά και σύγχρονων Ελλήνων δραματουργών, και για ταινίες του Κούνδουρου, του Ντασέν, του Κοσμάτου, του Μανουσάκη, του Σκαλενάκη, του Γρηγορίου και άλλων.

Τον Ιανουάριο του 1981 ενώνεται και στη ζωή με την τραγουδίστρια και συνεργάτιδά του Βασιλική Λαβίνα. Γεννιέται η κόρη τους Ελένη. Για μια περίοδο ο συνθέτης αποζητεί μια πιο ιδιωτική ζωή με την οικογένειά του, ενώ ξεκινά η προετοιμασία του για το άνοιγμα ενός νέου κεφαλαίου στη μουσική του: στον κορμό των νέων συνθέσεών του εμφανίζονται μελωδικά ξεσπάσματα στηριγμένα στην εκτεταμένη πολυτονικότητα της αρμονικής του δομής –καρποί της φαντασίας του–, που ενισχύονται από το πάθος μιας ανεξάντλητης ζωτικότητας.

Από τις συνθέσεις αυτής της περιόδου σημειώνουμε έργα μουσικής δωματίου, τέσσερα κουαρτέτα, δύο σονάτες, πέντε κομμάτια για βιολί και πιάνο. Από τα έργα ενόργανης μουσικής, το Κονσέρτο-Ραψωδία για λύρα και συμφωνική ορχήστρα, τα Μητρώα για ορχήστρα εγχόρδων, τη Συμφωνία της Ίασης, επίσης δύο ορατόρια και δύο κύκλους τραγουδιών. Το 1994 συνθέτει ένα από τα πιο σημαντικά του έργα, τη Λειτουργία του Ορφέα – για φωνή, χορωδία και ορχήστρα –, που απευθύνεται φιλοσοφικά στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση.

Ακολουθούν η Ανα-γέννηση Κρήτη ανάμεσα σε Βενετιά και Πόλη, μουσικό ταξίδι σε 4 ενότητες, η όπερα Ερωτόκριτος και Αρετή, τα Σχήματα σε κίνηση, κονσέρτο για πιάνο εμπνευσμένο από τον Πυθαγόρα, τα Ευήλια τοπία, φαντασία για σόλο φλάουτο, ο Νόμος της Θαλπωρής, ορατόριο-μουσικό θέαμα για φωνές, χορωδία, ορχήστρα πνευστών, μπαλέτο και εικόνες, 16 Πυρρίχιοι χοροί 1980-2001, Τρίπτυχο για φλάουτο έγχορδα και άρπα (2007).

Επιλεγμένη εργογραφία

Μουσικές παρτιτούρες

1958 Λαμέντο, Για φλάουτο, έγχορδα και άρπα
1966 24 πυρρίχιοι χοροί, Για συμφωνική ορχήστρα, και σόλο όργανα
1976 Who pays the ferryman?, Μουσική για την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά του BBC
1986 Μουσική για το Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (Ελ Γκρέκο), Σουίτα , από την μουσική της τηλεοπτικής σειράς El Greco
1987 Κονσέρτο – Ραψωδία για λύρα και ορχήστρα
1991 Τετράδες, Τέσσερα κουαρτέτα εγχόρδων
1993 Μέριμνες ΙΙ, 11 κομμάτια για πιάνο
1993 Πέντε κομμάτια για βιολί και πιάνο
1997 Ευήλια τοπία, Φαντασία για σόλο φλάουτο
1998 Σχήματα σε κίνηση, Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα
2001 Τρίπτυχο, Για φλάουτο, έγχορδα και άρπα
2005 Μικρή φαντασία, Για φλάουτο και πιάνο
Έργα για Φωνές, Χορωδία, Αφηγητή και Ορχήστρα
1968 Ήλιος ο πρώτος
1976 Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι
1994 Η λειτουργία του Ορφέα

Έργα Σκηνής

1958 Πέντε σκίτσα για χορό, Για συμφωνική ορχήστρα
1962 Θησέας, Χορόδραμα εμπλουτισμένο με τραγουδιστικά ιντερμέδια
1995 Άνα-γέννηση – Κρήτη ανάμεσα σε Βενετιά και Πόλη, Μουσική παράσταση σε 2 πράξεις με 4 ενότητες
2000 Ερωτόκριτος και Αρετή, Όπερα σε δύο πράξεις
2004 Ο Νόμος της θαλπωρής, σε φόρμα ορατορίου, μουσικό θέαμα
Κύκλοι Τραγουδιών με ενότητα
1970 Χρονικό, Μουσικό ιστόρημα
1972 Ιθαγένεια, Μουσικό έργο σε εννέα μέρη
1972 Τα τραγούδια του νέου πατέρα
1973 Ο Στρατής ο Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους – και άλλα τραγούδια, Σύγχρονη κοσμική καντάτα
1974 Θητεία, Μουσικό έργο, σε 9 μέρη, είδος μονόπρακτης όπερας
1974 Μετανάστες
1974 Θεσσαλικός κύκλος, Λαϊκό μουσικό έργο με θεατρικού ύφους στιγμιότυπα
1976 Οροπέδιο, Μουσική συνομιλία

Δισκογραφία

2017 ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ Κύκλος τραγουδιών
2015 ΕΝΤΕΥΘΕΝ Κύκλος τραγουδιών
2009 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ Για φωνές, μεικτή χορωδία, αφηγητή και συμφωνική ορχήστρα
2009 SHAPES IN MOTION (ΣΧΗΜΑΤΑ ΣΕ ΚΙΝΗΣΗ) (Κονσέρτο για πιάνο) Για σόλο πιάνο και συμφωνική ορχήστρα
2004 Ο ΤΑΧΥΤΑΤΟΣ ΛΟΥΗΣ Για φωνές, μεικτή χορωδία και συμφωνική ορχήστρα
2001 ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ Για φωνές, μεικτή χορωδία, αφηγητή και συμφωνική ορχήστρα
2003 ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ Όπερα, σε δύο πράξεις
1997 ΑΘΕΑΤΟΣ ΣΦΥΓΜΟΣ Κύκλος τραγουδιών
1996 ΑΝΑ-ΓΕΝΝΗΣΗ Κρήτη ανάμεσα σε Βενετιά και Πόλη Μουσική παράσταση σε 2 πράξεις με 4 ενότητες
1998 ΦΙΛΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ Κύκλος τραγουδιών
1996 ΑΝΤΑΥΓΕΙΕΣ Ορχηστρικές μνήμες κινήσεων και εικόνων
1994 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ Για φωνές, μεικτή χορωδία, αφηγητή και συμφωνική ορχήστρα
1988 ΜΟΥΣΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΟΜΗΝΙΚΟ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟ (ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ) Σουίτα με αναγεννησιακά όργανα
1983 ΣΕΙΡΗΝΕΣ Μουσικό ταξίδι σε τέσσερις εποχές, σε μορφή ορατορίου
1980 ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ Κύκλος τραγουδιών
1980 ΝΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ Μουσική παράσταση για παιδιά
1979 ΣΕΡΓΙΑΝΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Κύκλος τραγουδιών σε 4 ενότητες
1978 WHO PAYS THE FERRYMAN? (Ο Βαρκάρης ) Μουσική για την ομότιτλη τηλεοπτική σειρά του BBC
1978 ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ ΠΡΩΤΗ 13 συνθέσεις για ορχήστρα
1977 ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ Λαϊκή Λειτουργία. Για φωνές, αφηγήτρια και ορχήστρα
1975 ΟΡΟΠΕΔΙΟ Μουσική συνομιλία
1974 ΘΗΤΕΙΑ Μουσικό έργο, σε εννέα μέρη σε μορφή άτυπης όπερας
1974 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ Κύκλος τραγουδιών
1974 ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Λαϊκό μουσικό έργο με θεατρικού ύφους στιγμιότυπα
1973 Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΑΓΑΠΑΝΘΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Για φωνές, χορωδία και ορχήστρα
1973 ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ Σειρά τραγουδιών
1972 ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ Για φωνές και ορχήστρα
1972 ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΠΑΤΕΡΑ Κύκλος τραγουδιών
1970 ΧΡΟΝΙΚΟ Για φωνές και ορχήστρα
1969 ΗΛΙΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ Για φωνές, αφηγητή, γυναικεία χορωδία και ορχήστρα
1961 ΘΗΣΕΑΣ Χορόδραμα

Τραγούδια

1975 Η ΕΛΛΑΔΑ (ΛΕΝΓΚΩ)
1973 ΟΙ ΟΧΘΡΟΙ
1972 ΟΧΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ
1968 ΖΑΒΑΡΑ- ΚΑΤΡΑ – ΝΕΜΙΑ
1965 ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ
1964 ΓΚΡΕΜΙΣΜΕΝΑ ΣΠΙΤΙΑ
1964 ΚΑΡΑΒΙΑ
1964 Η ΚΟΡΗ ( ΜΑΥΡΟΜΑΝΤΗΛΟΥΣΑ )
1964 ΜΟΥΡΑΓΙΟ
1964 ΞΑΣΤΕΡΙΑ
1964 Ο ΠΡΑΜΑΤΕΥΤΗΣ
1964 ΠΟΥ ΕΙΣΑΙ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ
1960 ΑΝΙΣΤΟΡΩ ΤΗ ΜΟΝΑΞΙΑ
1960 ΓΑΛΑΖΙΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ

Μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο

1992 ΜΠΑΫΡΟΝ, Η ΜΠΑΛΑΝΤΑ ΕΝΟΣ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΕΝΟΥ
1989 ΘΕΣΜΟΦΟΡΙΑΖΟΥΣΕΣ του ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ
1993 ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ του ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ
1965 ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΟ ΚΟΡΔΕΛΑΚΙ του ΝΟΤΗ ΠΕΡΙΑΛΗ
1965 ΤΟ ΦΥΛΑΧΤΟ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ
1966 ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ
1967 ΤΟ ΠΙΟ ΛΑΜΠΡΟ ΑΣΤΕΡΙ
1993 ΛΟΡΔΟΣ ΜΠΑΥΡΟΝ
1984 ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΘΥΕΛΛΑΣ
1977 ΚΡΑΥΓΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
1971 ΒΟΡΤΕΞ (ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΜΕΔΟΥΣΑΣ)
1968 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΣ ΑΠΟΛΛΩΝ
1967 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
1966 ΔΙΧΑΣΜΟΣ
1966 ΕΚΕΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΚΕΙΝΗ
1966 ΝΤΑΜΑ ΣΠΑΘΙ
1963 ΜΙΚΡΕΣ ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ
1963 ΕΙΜΑΣΤΕ ΔΙΕΣΤΡΑΜΜΕΝΟΙ