«Αυτά τα Μάρμαρα είναι δικά μας». Το διαρκές αίτημα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα ακούγεται δύο αιώνες τώρα κάνοντάς μας να αναρωτιόμαστε «για πόσο ακόμα;».
Η προσπάθεια επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα δεν είναι μία καινούρια ιστορία. Από το 1984 και τον ανένδοτο αγώνα διεθνοποίησης του ζητήματος από τη Μελίνα Μερκούρη, το θέμα έχει απασχολήσει όλες τις κυβερνήσεις, με τη στάση του Βρετανικού Μουσείου να είναι πάντοτε ανένδοτη.
Προσπάθειες οργανωμένες για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, από εκεί που εκλάπησαν, έγιναν και γίνονται. Υπάρχουν άνθρωποι σ’ όλο τον πλανήτη που πιστεύουν ότι τα μάρμαρα του Παρθενώνα πρέπει να επιστρέψουν στην Ακρόπολη.
Βουλευτές, διεθνείς προσωπικότητες, άνθρωποι των γραμμάτων, της Τέχνης, του Πολιτισμού, δικηγόροι, πολιτικοί από αρκετές χώρες ενώνουν τη φωνή τους για να επιστρέψουν τα γλυπτά στο σπίτι τους, στην Αθήνα.
Όπως ο διακεκριμένος Βρετανός ηθοποιός και συγγραφέας Στίβεν Φράι που είχε πει:
«Σκεφθείτε αν οι Αμερικανοί είχαν αγοράσει τον Πύργο του Άιφελ από τους Γερμανούς το 1941 και μετά την απελευθέρωση της Γαλλίας το 1945 να υποστήριζαν ότι επειδή τον αγοράσαμε από τους ναζί, τώρα είναι δικός μας. Είναι εξωφρενικό. Ο Παρθενώνας είναι μακράν πιο σημαντικός για την Αθήνα από ό,τι είναι ο Πύργος του Άιφελ για τους Παριζιάνους».
Το νέο Μουσείο της Ακρόπολης, περιμένει να τα δεχτεί εδώ και 15 χρόνια. Όσα «επιχειρήματα» έχει κατά καιρούς προβάλλει το Βρετανικό Μουσείο για να τη μη επιστροφή τους μπορούν να καταρριφθούν και με νομικούς και με ηθικούς όρους.
Έχουν περάσει 42 χρόνια από τότε που η Μελίνα Μερκούρη ως υπουργός Πολιτισμού έθετε επίσημα το 1982 για πρώτη φορά στην UNESCO το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών.
Και χθες Τρίτη (04.06.2024) μια ανέλπιστη στήριξη ήρθε από την Τουρκία. Κατά την 24η Σύνοδο της UNESCO η εκπρόσωπος της Τουρκίας δήλωσε πως η γειτονική μας χώρα δεν έχει υπόψη της το «φιρμάνι» του Έλγιν, δηλαδή το έγγραφο – που υποστηρίζει η Βρετανία – ότι της παρείχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία για να αφαιρέσει τα Γλυπτά.
Ειδικότερα, μιλώντας στη σύνοδο της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις χώρες προέλευσης η προϊσταμένη του τμήματος Καταπολέμησης της Λαθρεμπορίας του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας, Ζεϊνέπ Μποζ είπε μεταξύ άλλων για τα Γλυπτά του Παρθενώνα:
«Θέλουμε ολόψυχα να ευχαριστήσουμε την ελληνική αντιπροσωπεία για την προβολή των επιχειρημάτων τους με πραγματικά και συγκεκριμένα στοιχεία, όπως στην υπόθεση των Γλυπτών για περισσότερα από 40 χρόνια τώρα. Και ως επικεφαλής της μονάδας καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης πολιτιστικής κληρονομιάς στην Τουρκία δεν έχουμε υπόψη μας κανένα έγγραφο που να νομιμοποιεί αυτή την αγορά που έγινε από το αποικιοκρατικό Ηνωμένο Βασίλειο εκείνη την εποχή».
Η δήλωση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς προέρχεται από τη χώρα διάδοχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Αρχές της οποίας, βάσει του βρετανικού αφηγήματος, παραχώρησαν στον λόρδο Έλγιν το φιρμάνι που τους έδινε δικαίωμα να αφαιρέσουν τα Γλυπτά.
Αυτό είναι και το βασικό επιχείρημα του Βρετανικού Μουσείου στο γιατί δεν επιστρέφει τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Ελλάδα.
Όταν ο Καβάφης ζητούσε την επιστροφή τους στην πατρίδα τους
Η Μελίνα ήταν αυτή που μας έμαθε να τα λέμε «Μάρμαρα του Παρθενώνα» και όχι Ελγίνεια, όπως τα ονόμασαν οι Βρετανοί αποικιοκράτες.
Πριν όμως από την Μελίνα, υπήρξαν δύο επιστολές του ποιητή μας Κωνσταντίνου Καβάφη, στις οποίες έθετε δημόσια το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων.
Η μία με τίτλο «Ελγίνεια Μάρμαρα» και η άλλη με τίτλο «Νεώτερα περί των Ελγινείων μαρμάρων» που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Εθνική» στις 29 Απριλίου του 1891.
«Ο θάνατος των πολιτικών ή διεθνών ζητημάτων είναι η λήθη. Ευτυχώς το ζήτημα περί αποδόσεως των Ελγινείων μαρμάρων εις την Ελλάδα δεν πέπρωται ακόμη να λησμονηθή. Πολύ δε συντείνει εις την αναζωπύρωσιν του ζητήματος η διάστασις εις την οποίαν ήλθαν επ’ αυτού δύο διακεκριμένοι λόγιοι Αγγλοι ο κ. Φρειδερίκος Χάρισον και ο Τζαίημς Νώουλς διευθυντής του περιοδικού ο «19ος αιών» γράφει ο ποιητής στο δεύτερο κείμενό του.
Ως προς το επιχείρημα των Άγγλων ότι κινδυνεύουν τα Γλυπτά από το Μεσανατολικό, ο Καβάφης προτρέπει ττους Άγγλους να λύσουν το πρόβλημα που εκείνοι δημιούργησαν.
Η μεγάλη μάχη της Μελίνας – «Θέλω τα Μάρμαρά μου πίσω…»
Η Μελίνα Μερκούρη ενσαρκώνει τις πρώτες συντονισμένες και ηχηρές απόπειρες επιστροφής τους, όταν ως υπουργός Πολιτισμού, τη δεκαετία του 1980, υπερασπίστηκε με ζήλο την ιδέα και εστιάζοντας στην πραγματοποίησή της.
Στις 29 Ιουλίου 1982 η Μελίνα Μερκούρη έδωσε έναν ιστορικό λόγο στη Διάσκεψη Υπουργών Πολιτισμού της UNESCO, στο Μεξικό.
«…πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα για μας. Είναι το καμάρι μας. Είναι οι θυσίες μας. Είναι το υπέρτατο σύμβολο ευγένειας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι η φιλοδοξία και το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητάς μας…», είχε πει.
«Θέλω πίσω τα μάρμαρά μου!» φώναζε με όλη της την ψυχή ένα χρόνο αργότερα το 1983 η υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, στον σερ Ντέιβιντ Ουίλσον, διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου για να πάρει την απάντηση:
«Εσύ θέλεις τα δικά σου μάρμαρα, άλλοι θέλουν τα δικά τους».
Η Μελίνα Μερκούρη δεν άφησε αναπάντητες τις αιτιάσεις του Ουίλσον λέγοντάς του:
«Μα είναι μέλη εντός κτίσματος. Τα ξερίζωσαν. Υπάρχουν δηλαδή πολλοί Παρθενώνες στον κόσμο;».
Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1986 η Μερκούρη επανέφερε το αίτημα με ακόμα μία συναισθηματικά φορτισμένη ομιλία της στην Οξφόρδη, σε debate για την επιστροφή των Γλυπτών στη Ελλάδα, παρουσία και του τότε 21χρονου φοιτητή Μπόρις Τζόνσον.
«Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Όπως υπάρχει ο Δαβίδ του Michael Angelo, υπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci, υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη, υπάρχουν οι Ψαράδες στη θάλασσα του Turner, υπάρχει η Capella Sixtina. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα» είχε τονίσει στην ομιλία της.
Η τότε υπουργός Πολιτισμού με το «πολιτικό της εκτόπισμα» έβαλε στη θέση τους όλους όσους έλεγαν ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα ανήκουν στους Βρετανούς. Μάλιστα είχε προειδοποιήσει το κοινό ότι δεν της ήταν εύκολο να μιλήσει ψύχραιμα για το θέμα.
«Ξέρετε, λένε ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε ένας θερμόαιμος λαός. Να σας πω κάτι, είναι αλήθεια. Και είναι γνωστό πως δεν αποτελώ εξαίρεση. Γνωρίζοντας τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον ελληνικό λαό δεν είναι εύκολο να μιλήσω ψύχραιμα για το πως πάρθηκαν τα Μάρμαρα από την Ελλάδα, αλλά θα προσπαθήσω. Το υπόσχομαι».
«Ελπίζω να δω τα Μάρμαρα πίσω στην Αθήνα προτού πεθάνω. Αν όμως έρθουν αργότερα, εγώ θα ξαναγεννηθώ» έλεγε συγκινημένη η Μερκούρη.
Την ίδια χρονιά, μέσω δύο επιστολών προς τη Μελίνα Μερκούρη, ο τότε φοιτητής της Οξφόρδης Μπόρις Τζόνσον εμφανιζόταν παθιασμένος υποστηρικτής των ελληνικών αιτημάτων. Όταν, όμως, έγινε πρωθυπουργός, τα πράγματα άλλαξαν…
Χρόνια μετά ήρθαν στο φως δύο επιστολές που είχε στείλει ο Τζόνσον στη Μερκούρη το 1986. Η πρώτη επιστολή είχε ημερομηνία 10 Μαρτίου 1986 και η δεύτερη 16 Απριλίου 1986.
Εμφανιζόταν τότε παθιασμένα υπέρ της επιστροφής, κατηγορώντας τις βρετανικές κυβερνήσεις για «αδιαλλαξία». Ωστόσο, όταν δεκαετίες μετά, βρέθηκε σε θέση εξουσίας, δεν είχε την ίδια γνώμη.
Η στάση του Βρετανικού Μουσείου και κατ’ επέκταση των βρετανικών κυβερνήσεων όλα αυτά τα χρόνια είναι αρνητική.
Πότε επικαλούνταν το νέφος της Αθήνας, πότε την ανυπαρξία κατάλληλου μουσείου, ένα επιχείρημα που είναι άτοπο καθώς το Μουσείο της Ακρόπολης από το 2009 περιμένει να τα δεχτεί, και πότε προέβαλαν αόριστες νομικίστικες δικαιολογίες.
Το 2014 η UNESCO πρότεινε να διαμεσολαβήσει για την επίλυση του θέματος, αλλά η πρόταση απορρίφθηκε από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Στις 17 Μαΐου 2022, ο Κυριάκος Μητσοτάκης έκανε ιδιαίτερη αναφορά στα Γλυπτά του Παρθενώνα στην ομιλία του στο Κογκρέσο.
«Κάθε φορά που ατενίζουμε το θαύμα των Γλυπτών του Παρθενώνα, κάθε φορά που βλέπουμε τα εκθέματα – κάποια είναι στο βρετανικό μουσείο και όχι στο μουσείο της Ακρόπολης, όπως θα έπρεπε – θυμόμαστε το θαύμα της Δημοκρατίας στην Αθήνα».
Η συνέντευξη Μητσοτάκη στο BBC και το unfair του Ρίσι Σούνακ
Το 2023 η συνέντευξη του Κυριάκου Μητσοτάκη στο BBC επί βρετανικού εδάφους με φόντο τα Γλυπτά του Παρθενώνα ήταν η αφορμή για να ακυρώσει ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ την προγραμματισμένη για την επόμενη μέρα συνάντησή του με τον Έλληνα πρωθυπουργό στο κτίριο της Downing Street 10 στο Λονδίνο και μάλιστα τελευταία στιγμή.
Μιλώντας στο BBC ο κ. Μητσοτάκης επισήμανε, μεταξύ άλλων, ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα «θα φαίνονταν καλύτερα στο Μουσείο της Ακρόπολης. Δεν είναι ζήτημα επιστροφής, τα Γλυπτά ανήκουν στην Ελλάδα και εκλάπησαν».
«Για εμάς είναι ζήτημα επανένωσης, πού μπορείς να θαυμάσεις καλύτερα αυτά τα σημαντικά μνημεία. Αν κόβαμε μισή τη Μόνα Λίζα και η μισή ήταν στο Λούβρο, τι θα συνέβαινε;» διερωτήθηκε χαρακτηριστικά ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.
Η ευθεία επισήμανση του Κυριάκου Μητσοτάκη ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα είναι κλεμμένα και η ξεκάθαρη βολή μέσω της παρομοίωσης για την… κλεμμένη Μόνα Λίζα, ενόχλησαν σφόδρα τον Βρετανό πρωθυπουργό Ρίσι Σούνακ και το τετ α τετ ακυρώθηκε σε χρόνο dt.
Η εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας Mαρία Ζαχάροβα ερωτώμενη για το θέμα αλλά και το ακυρωμένο ραντεβού Μητσοτάκη – Σούνακ ανέφερε ότι ο πλούτος του Βρετανικού Μουσείου και του Μουσείου του Λούβρου, ανήκουν στην Αρχαία Αίγυπτο και στην Αρχαία Ελλάδα και μεταφέρθηκαν εκεί, παράνομα και αντικανονικά.
Η ανέλπιστη σύμμαχος Τουρκία
Και φτάνουμε στο σήμερα και στην ανέλπιστη σύμμαχο Τουρκία.
Κατά τη Σύνοδο της UNESCO, από τις 29 έως τις 30 Μαΐου, η εκπρόσωπος της Τουρκίας Ζεϊνέπ Μποζ δήλωσε πως το τουρκικό κράτος δεν γνωρίζει την ύπαρξη εγγράφου που να νομιμοποιεί την αγορά των Γλυπτών από τον Λόρδο Έλγιν.
«Θέλουμε ολόψυχα να ευχαριστήσουμε την ελληνική αντιπροσωπεία για την προβολή των επιχειρημάτων τους με πραγματικά και συγκεκριμένα στοιχεία, όπως στην υπόθεση των Γλυπτών για περισσότερα από 40 χρόνια τώρα. Και ως επικεφαλής της μονάδας καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης πολιτιστικής κληρονομιάς στην Τουρκία, δεν έχουμε υπόψη μας κανένα έγγραφο που να νομιμοποιεί αυτή την αγορά που έγινε από το αποικιοκρατικό Ηνωμένο Βασίλειο εκείνη την εποχή.
Επομένως δεν νομίζω ότι υπάρχει χώρος για να συζητήσουμε τη νομιμότητά της ακόμη και σύμφωνα με τη νομοθεσία της εποχής και ανυπομονώ ολόψυχα να γιορτάσουμε την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, καθώς πιστεύουμε ότι σηματοδοτεί την αλλαγή συμπεριφοράς προς την προστασία της πολιτιστικής ιδιοκτησίας και αποτελεί το ισχυρότερο μήνυμα που δίνεται παγκοσμίως. Γι’ αυτό μείνετε δυνατοί», πρόσθεσε.
Το Ηνωμένο Βασίλειο απάντησε επαναλαμβάνοντας τη θέση του ότι ο Έλγιν κινήθηκε με την άδεια των οθωμανικών αρχών και σύμφωνα με το φιρμάνι που του είχε δοθεί, από το οποίο επιβιώνει μια ιταλική μετάφραση ενώ έγινε λόγος για δεύτερη άδεια, σχετικά με τη μεταφορά των Γλυπτών στην Αγγλία.
Η τουρκική εφημερίδα Hürriyet παραθέτει τη δήλωση της Ζεϊνέπ Μποζ και άρθρα του ελληνικού Τύπου για την τουρκική στήριξη στο θέμα των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Μετά από αυτή την εξέλιξη, ήρθε και η πρώτη απάντηση από το Βρετανικό Μουσείο.
«Το Βρετανικό Μουσείο αναγνωρίζει την ισχυρή επιθυμία της Ελλάδας τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Λονδίνο να επιστραφούν στην Αθήνα. Πρόκειται για ζήτημα με πολύ μακριά ιστορία και κατανοούμε και σεβόμαστε τα δυνατά συναισθήματα που επιτάσσει αυτή η συζήτηση» είπε εκπρόσωπος του μουσείου:
Και συνέχισε: «Επιθυμούμε να αναπτύξουμε μία νέα σχέση με την Ελλάδα – μία συνεργασία για τον Παρθενώνα – και να εξερευνήσουμε την πιθανότητα καινοτόμων τρόπων συνεργασίας με τους Έλληνες φίλους μας, με την ελπίδα ότι η κατανόηση των Γλυπτών του Παρθενώνα θα βαθύνει και θα συνεχίσει να εμπνέει ανθρώπους ανά τον κόσμο».
Τίποτε ακόμη δεν μπορεί να μας βεβαιώσει ότι και αυτή η τελευταία φωνή της Τουρκάλας αρχαιολόγου δεν θα αποτελέσει «φωνή βοώντος εν τη ερήμω», όπως έγινε με όλες τις προηγούμενες.
Ακόμα όμως κι έτσι, το αίτημα της Ελλάδας θα παραμείνει ζωντανό και πάντα έντονο. Γιατί τα Γλυπτά πάντα θα νοσταλγούν την πατρίδα τους.
Πηγή φωτογραφιών: Reuters
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163