Την φράση “Ιδε ο άνθρωπος” κραύγασε ο Πόντιος Πιλάτος στον Ιουδαϊκό όχλο και έμεινε για πάντα χαραγμένη στην ιστορία της τέχνης, καθώς η εικόνα με τον πονεμένο Χριστό να φορά αγκάθινο στεφάνι και πορφυρό ιμάτιο, αποτέλεσε στους αιώνες πηγή έμπνευσης για κάθε καλλιτεχνική φύση.
Αυτή την εικόνα απαθανάτισε και ο καλλιτέχνης του ιερού κειμηλίου που φιλοξενείται στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, στο γραφικό Βαθύ της Ιθάκης, η οποία μπορεί να μην φέρει κάποια υπογραφή ή σφραγίδα, όμως αποδίδεται στον κορυφαίο όλων των εποχών Ελ Γκρέκο.
Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξε μετά από μελέτη το 1970 ένας Γερμανός καθηγητής, που μόλις αντίκρισε πρώτη φορά την εικόνα εντυπωσιάστηκε τόσο που θέλησε να αναζητήσει τις ρίζες της.
Όπως αναφέρει στο newsit.gr ο πατέρας Θεοδόσιος Δενδρινός, που εδώ και 40 χρόνια ιερουργεί στον Ιερό Ναό τα στοιχεία που προδίδουν τον σπουδαίο καλλιτέχνη είναι πολλά.
«Όλα τα ιερά κειμήλια έχουν την δική τους ιστορία, έτσι και η συγκεκριμένη εικόνα του Ιησού έχει τη δική της, που έως και το 1970 δεν γνωρίζαμε τίποτα γι’ αυτήν. Την απάντηση στα ερωτήματα ήρθε να δώσει ένας Γερμανός καθηγητής, ο οποίος κατόπιν μελέτης που έκανε, κατέληξε πως πίσω από τη δημιουργία της βρίσκεται ο Ελ Γκρέκο ή τουλάχιστον κάποιος μαθητής του».
Και προσθέτει: «Ο δημιουργός φαίνεται πως έχει εμπνευστεί για το έργο του από τη φράση που είπε ο Πόντιος Πιλάτος “Ιδε ο άνθρωπος” ή “Ecce homo” στα λατινικά, την ώρα που παρουσίαζε στον ιουδαϊκό λαό τον Ιησού Χριστό φέροντα ακάνθινο στέφανο, περιβεβλημένο με στρατιωτικό ρωμαϊκό πορφυρό χιτώνα και κρατώντας κάλαμο για βασιλικό σκήπτρο. Η εικόνα είναι γνωστή και ως “Χριστός Ελκούμενος”. Η τεχνοτροπία που έχει ακολουθήσει ο ζωγράφος και κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες που έχουν αποτυπωθεί στο σώμα, στην έκφραση και στο κόκκινο χρώμα του μανδύα που φόρεσαν στον Ιησού οι Ρωμαίοι στρατιώτες κατά τη διάρκεια του βασανισμού του μαρτυρούν πως πίσω από το ιερό κειμήλιο βρίσκεται ο ίδιος ο Ελ Γκρέκο ή κάποιος από τους μαθητές του.
Η εικόνα του “Χριστού Ελκούμενου” έως και στα τέλη της δεκαετίας του ’90 η βρισκόταν στην Ιερά Μονή της Παναγίας των Καθαρών, όπου βρίσκεται και η εικόνα της Παναγίας, που αποδίδεται στον ευαγγελιστή Λουκά: «Η εικόνα δεν ανήκει στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, αλλά στο μοναστήρι των Καθαρών. Έχει δοθεί για φύλαξη στην εκκλησία μας, με αποτέλεσμα οι πιστοί να έχουν όλα αυτά τα χρόνια τη δυνατότητα να τη δουν από κοντά. Όλοι εντυπωσιάζονται και ζητούν να μάθουν την ιστορία της. Εκτός από την τελική μορφή της εικόνας που από την πρώτη κιόλας ματιά παραπέμπει στην τεχνοτροπία του Ελ Γκρέκο, οι λεπτομέρειες που αποτυπώνονται στα μακριά δάχτυλα, στο ύφος και στα χρώματα θυμίζουν έντονα τον διάσημο ζωγράφο. Αυτά ήταν ουσιαστικά τα στοιχεία που εντόπισε ο Γερμανός καθηγητής πάνω στην εικόνα, που τον βοήθησαν να καταλήξει στο συμπέρασμα αυτό. Μάλιστα ο ίδιος εξήγησε πως είναι μια δημιουργία από την πρώτη ζωγραφική περίοδο του καλλιτέχνη, με τη χρήση των χρωμάτων να γίνεται χωρίς περιορισμό».
Σύμφωνα με τους μελετητές το έργου του Ελ Γκρέκο, το χρώμα στο πινέλο του είχε την τάση να γίνεται διάφανο, ρευστό, έντονο, αποκτούσε ζωντάνια, ενώ το φως ερχόταν και γινόταν μεταφυσικό.
«Μιλάμε για ένα πολύ ιδιαίτερο έργο, που όμοιο του δεν υπάρχει. Ο κόσμος που έρχεται εντυπωσιάζεται. Μάλιστα οι περισσότεροι γνωρίζουν και όλα όσα φημολογούνται γύρω από τον δημιουργό, ενώ όσοι έχουν εντρυφήσει στο έργο του Ελ Γκρέκο, το αναγνωρίζουν ως έργο του».
Τα έργα της πρώτης περιόδου του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, όπως αναφέρεται στα βιογραφικά του στοιχεία, χρονολογούνται από το 1570 έως το 1580. Είναι η εποχή όπου ο Ελ Γκρέκο δημιουργούσε επηρεασμένος από τους διάσημους Βενετσιάνους ζωγράφους, έχοντας περισσότερη αδυναμία στον ξακουστό Τιτσιάνο. Οι γραμμές του σχεδίου σταδιακά σχεδόν εξαφανίζονται, ενώ το καθαρά ζωγραφικό στοιχείο κυριαρχεί σε όλο τον πίνακα. Από την άλλη, το ύφος των πορτρέτων που δημιουργεί, δείχνει έντονες επιδράσεις από τους πίνακες των Τιντορέτο, Βερονέζε, Μπασάνο και Κορέτζιο, ενώ είναι ξεχωριστός ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί το φως και τη σκιά.