Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος που έχτισε σε όλο τον κόσμο – Τα «Άσπρα Σπίτια» και το Ισλαμαμπάντ

Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης ήταν ένας πρωτοπόρος Έλληνας Πολεοδόμος και Αρχιτέκτων μεγάλων έργων, Διδάκτωρ Μηχανικός από το Πανεπιστήμιο Charlottenburg του Βερολίνου. Το 1945 διετέλεσε μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στην Αγγλία, Γαλλία και τις ΗΠΑ σε θέματα σχετικά με την ανοικοδόμηση. Εν τω μεταξύ ο Δοξιάδης υπήρξε ένα από τα βασικά πρόσωπα της ανασυγκρότησης.

Μέσα από διαφορετικές θέσεις, πρώτα ως Υφυπουργός Ανοικοδόμησης, Γενικός Διευθυντής Ανοικοδομήσεως και στη συνέχεια ως Συντονιστής Ανασυγκρότησης και υπηρεσιακός Υφυπουργός του Υπουργείου Συντονισμού προσπάθησε να επαναφέρει τη χώρα στην φυσιολογική ειρηνική προπολεμική της κατάσταση. Στα χρόνια αυτά διατέλεσε επικεφαλής της Αρχηγός της Ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διεθνή Διάσκεψη Οικισμού, Πολεοδομίας και Ανοικοδομήσεως του ΟΗΕ (1947) και με την ιδιότητα του Συντονιστή Ανασυγκρότησης ηγήθηκε της Ελληνικής αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις για τις Ιταλικές πολεμικές επανορθώσεις).

Προκειμένου μάλιστα να καταλήξει σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με τους ανθρώπινους οικισμούς και το συνολικό σύστημα δυνάμεων που οδηγεί στο σχηματισμό τους σε όλες τις κλίμακες, μελέτησε συνολικά πάνω από χίλια παραδείγματα σύγχρονων πόλεων της εποχής μέσα στα σαράντα χρόνια ενεργής δράσης του!

Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης έζησε σε μία περίοδο, όπου το κίνημα του Μοντερνισμού είχε αρχίσει να φθίνει, ενώ παράλληλα υπήρχε η ανάδυση ενός νέου κινήματος αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων, αυτών της δεκαετίας του 1950. Ο ίδιος υπήρξε ένας από των κύριους εκφραστές του, διατηρώντας, όμως, στοιχεία από τους Μοντερνιστές. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης ολοκλήρωσε δεκάδες έργα, συνεργαζόμενος τις περισσότερες φορές απευθείας με τις κυβερνήσεις των εκάστοτε κρατών. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο σχεδιασμός της Τέμα στη Γκάνα, το ρυθμιστικό σχέδιο της Βαγδάτης στο Ιράκ και του Ρίο ντε Τζανέιρο στη Βραζιλία. Επίσης έχει “εμπλακεί” και στην αναμόρφωση πόλεων των ΗΠΑ, μεταξύ των οποίων το Ντιτρόιτ και το Μαϊάμι. Στην Ελλάδα, δικά του έργα που ξεχωρίζουν είναι τα “Άσπρα Σπίτια” στη Βοιωτία και ο οικισμός “Απολλώνιο” στο Πόρτο Ράφτη.

Τα «Άσπρα Σπίτια» στη Βοιωτία

Τα Άσπρα Σπίτια κτίσθηκαν από την γαλλική εταιρεία «Πεσινέ» (Pechiney), όταν αυτή αποφάσισε την δημιουργία εργοστασίου παραγωγής αλουμινίου στη θέση Αϊλουκαΐτικο ή Σιδηροκαφκιό στην κοιλάδα του αρχαίου Φωκικού Μεδεώνα, περιοχή σήμερα της μονής του Οσίου Λουκά στη βόρεια ακτή του Κορινθιακού κόλπου (το σημερινό εργοστάσιο της εταιρείας Αλουμίνιον της Ελλάδος ΒΕΑΕ), με στόχο την εκμετάλλευση των παρακειμένων κοιτασμάτων βωξίτη.

Σχεδιασμένος από το Γραφείο Δοξιάδη το έτος 1965, ο οικισμός κτίστηκε αποκλειστικά για το προσωπικό της εταιρίας «Αλουμίνιο της Ελλάδος». Σύμφωνα με την άποψη των αρχιτεκτόνων ο χαρακτήρας της πόλης έπρεπε να θυμίζει έναν οικισμό που αναπτύχθηκε φυσιολογικά μέσα στο τοπίο και την παράδοση των κατοίκων του, χωρίς όμως ευτελείς γραφικότητες και με ένα απλό, δυνατό και πρωτόγονο αρχιτεκτονικό ρυθμό. Πρότυπα του οικισμού αυτού στάθηκαν διάφορα οικιστικά σχέδια από άλλες χώρες, επίσης επιμελημένα από το γραφείο Δοξιάδη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος σχεδιασμού της περιμέτρου των Άσπρων Σπιτιών που σύμφωνα με τον τυπικό στοίχο σπιτιών σχηματίζει ένα λατινικό L με το κάτω μέρος του να συνορεύει με τη θάλασσα.

(Photo by Jeff Goode/Toronto Star via Getty Images)

Ισλαμαμπάντ, έργο ζωής

Χαρακτηριστικότερη απόπειρα μεταφοράς του θεωρητικού του έργου στην πράξη αποτέλεσε το Ισλαμαμπάντ, η πρωτεύουσα του Πακιστάν. Το Ισλαμαμπάντ βρίσκεται στα βορειοανατολικά της χώρας, στην ομώνυμη περιφέρεια και σε υψόμετρο μεταξύ 610 μέτρων και 457 μέτρων στο οροπέδιο Πότβαρ. Ξεκίνησε να χτίζεται το 1960, για να αντικαταστήσει το Καράτσι ως πρωτεύουσα και παράλληλα να τονωθεί η οικονομία στα βόρεια του Πακιστάν. Το 1958, συγκροτήθηκε μια επιτροπή για την επιλογή ενός κατάλληλου χώρου για το εθνικό κεφάλαιο του Πακιστάν, με ιδιαίτερη έμφαση στις απαιτήσεις της θέσης, του κλίματος, της εφοδιαστικής γραμμής και της άμυνας τις πόλης, μαζί με άλλα χαρακτηριστικά.

Μετά από εκτεταμένη μελέτη, έρευνα και ενδελεχή ανασκόπηση των πιθανών περιοχών, η επιτροπή πρότεινε την περιοχή βορειοανατολικά του Rawalpindi το 1959. Το κτίσιμο της πόλης στηρίχτηκε σε ένα σχέδιο της ελληνικής εταιρείας Αρχιτεκτόνων «Δοξιάδης και Συνεργάτες», το οποίο εκπονήθηκε το 1959 και εγκρίθηκε από ειδική επιτροπή, βάσει ενός σχεδίου πλέγματος, τριγωνικού σχήματος, με την κορυφή του προς τους λόφους Margalla (Πρόποδες των Ιμαλαΐων).

Σημειώνεται ότι συνεργάτες του Κωνσταντίνου Δοξιάδη στην οικοδόμηση της πόλης ήταν οι διεθνούς φήμης αρχιτέκτονες Έντουαρντ Ντάρελ Στόουν και ο Τζίο Πόντι. Στο σχεδιασμό της συγκεκριμένης πόλης ακολουθήθηκαν πιστά οι αρχές και οι θεωρίες, όχι μόνο από τη συγκεκριμένη ερευνητική εργασία, αλλά και από τη μελέτη του ίδιου για τις αρχαίες ελληνικές πόλεις. Πρόδρομο, όμως, για τη σύλληψή του αποτέλεσε ο σχεδιασμός του Πανεπιστημίου του Παντζάμπ, ενός έργου μικρότερης μεν κλίμακας, αλλά ίδιας λογικής με την πόλη του Ισλαμαμπάντ.

Η εταιρία και η Επιτροπή Κατοικίας

Το 1951 ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης ίδρυσε το Τεχνικό Γραφείο Δοξιάδη (Doxiadis Associates), μια ιδιωτική εταιρεία συμβούλων μηχανικών, με μια μικρή ομάδα Αρχιτεκτόνων και Πολεοδόμων με πολλούς από τους οποίους είχε εργαστεί μαζί κατά την περίοδο της Ανοικοδόμησης. Η εταιρεία μεγάλωσε πολύ γρήγορα με αποτέλεσμα να έχει γραφεία στις 5 ηπείρους, και προγράμματα σε 40 χώρες. Απέκτησε τη νομική ταυτότητα DA International Co., Ltd., Consultants on Development and Ekistics, Σύμβουλοι σε Θέματα Ανάπτυξης και Οικιστικής, το 1963. Το 1950 ο Δοξιάδης ίδρυσε τον Αθηναϊκό Τεχνολογικό Όμιλο (ΑΤΟ) και το 1963 το Αθηναϊκό Κέντρο Οικιστικής (ΑCE). Παράλληλα, ο Δοξιάδης δίδασκε Οικιστική στον ΑΤΟ και έκανε διαλέξεις σε πολλά πανεπιστήμια της Αμερικής καθώς και στην Οξφόρδη και το Δουβλίνο.

Το 1963 και 1964 υπήρξε αντιπρόσωπος της Ελλάδας στην 1η συνεδρίαση της Επιτροπής Κατοικίας και Προγραμματισμού του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη. Το 1963 ορίστηκε πρόεδρος της Συνεδρίας για τα Αστικά προβλήματα στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Εφαρμογή της Επιστήμης και Τεχνολογίας, προς όφελος των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών του κόσμου, η οποία έλαβε χώρα στη Γενεύη.

Οι διακρίσεις

Κατά τη διάρκεια της ζωής του ο Δοξιάδης έλαβε πολλά, βραβεία και παράσημα. Το 1976 του έγινε μετά θάνατον τιμητική απονομή Χρυσού μεταλλίου από το Βασιλικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής του Καναδά (Royal Architectural Institute of Canada).

Μερικές από τις πιο σημαντικές διακρίσεις:

Ελληνικός Στρατιωτικός Σταυρός για τον πόλεμο 1940.

Παράσημο του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (The Order of the British Empire) για την Εθνική Αντίσταση και τη συνεργασία του με τις Συμμαχικές Δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, (1945).

Παράσημο Τάγματος του Κέδρου του Λιβάνου (The Order of the Cedar of Lebanon) για τις υπηρεσίες αναπτύξεως της χώρας (1958).

Σταυρός των Ταξιαρχών του Βασιλικού Τάγματος του Φοίνικος Ελλάδoς για τις υπηρεσίες ανάπτυξης της Ελλάδας (1960).

“Sir Patrick Abercrombie Award” από τη Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων (1963), το χρυσό μετάλλιο της Ένωσης Μεξικανών Αρχιτεκτόνων, “Cali de Oro” (1963).

Award of Excellence της Industrial Designers Society of America (IDSA) (1965).

“Aspen Award” από το Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Σπουδών Άσπεν (1966).

Παράσημο της Γιουγκοσλαβικής Σημαίας με Χρυσό Στεφάνι (1966).