Ενθουσιασμός επικρατεί στην Κρήτη και σε όλη τη χώρα, για το μοναδικό εύρημα για τη μινωϊκή αρχαιολογία που ανακαλύφθηκε στο Καστέλλι Ηρακλείου, κατά τη διάρκεια των εργασιών για το νέο αεροδρόμιο.
Πρόκειται για ένα μοναδικό εύρημα, σε υψόμετρο 494 μέτρων βορειοδυτικά της κωμόπολης του Καστελλίου, σε κυκλικό σχήμα, διαμέτρου 48 μέτρων, που καλύπτει την επιφάνεια 1.800 τ.μ.
Όπως περιγράφει η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου δρ. Βασιλική Συθιακάκη στον «Ελεύθερο Τύπο», το μνημείο έχει εποπτική θέση στην περιοχή της Πεδιάδας, βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο του λόφου και η όλη κατασκευή δεν έχει ακριβή παράλληλα με άλλα κτίσματα της ίδιας περιόδου στην Κρήτη, αν και ως σχήμα δεν είναι άγνωστο από αρχιτεκτονικά σύνολα της πρώιμης Εποχής του Χαλκού στην Εγγύς Ανατολή.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η άποψη του πανεπιστημιακού παγκοσμίου κύρους, λόγω των ερευνών του για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ξενοφώντα Μουσσά, ο οποίος θέτει μια νέα πιθανή διάσταση, για το σπουδαίο εύρημα, μιλώντας στην ίδια εφημερίδα:
«Το σημαντικότατο μεγάλο μινωικό κτίριο με τις οκτώ ομοαξονικές κυλινδρικές κατασκευές και το σταυροειδές στο κέντρο του, έχει πιθανώς αστρονομικό προσανατολισμό και χρήση. Ο πιθανός αστρονομικός προσανατολισμός σχετίζεται, όπως διαβάζουμε στον Πλάτωνα, με τις αγροτικές εργασίες. Η Αστρονομία χρησιμοποιήθηκε από την προϊστορική εποχή για την ανάπτυξη ακριβώς ημερολογίων, που απαιτούνται για την πρόβλεψη του καιρού.
Η αγωνία των αγροτών να προσδιορίσουν την εποχή που πρέπει να αρχίσουν οι εργασίες σποράς σιτηρών. Συνεπώς πρέπει να ξέρει η αγροτική κοινωνία πότε είναι Οκτώβρης-Νοέμβρης. Η ύπαρξη 8 ομοαξονικών, σχεδόν κυλινδρικών τοίχων έχει αστρονομική σημασία, αφού τα ουράνια σώματα είναι επτά.
Η κατεύθυνση των δύο ακτίνων έχει ακόμα μεγαλύτερη αστρονομική σημασία,διότι προσδιορίζει την ημέρα σποράς δημητριακών (26 Οκτωβρίου). Αν υπήρχε και κεντρικό κτίριο με σφαιρική στέγη, θα μπορούσε να έχει ανοίγματα, παραθυράκια παράλληλα προς τις ακτίνες ανατολής του ηλίου την 26η Οκτωβρίου, ημέρα της θεάς της γης, Δήμητρας».
Τι λέει το Υπουργείο Πολιτισμού
Η μνημειώδης αυτή κατασκευή αποτελείται από 8 επάλληλους λιθόκτιστους δακτυλίους -μέσου πάχους 1,40μ., και μεγ. εκτιμώμενου σωζόμενου ύψος 1,7μ.- αναπτυγμένους σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα. Οι δακτύλιοι διαμορφώνουν στο κέντρο ένα κυκλικό κτίσμα (ζώνη Α) διαμέτρου 15μ. με εκφορική δόμηση, το εσωτερικό του οποίου (διαμέτρου 9μ.) χωρίζεται σε 4 τεταρτημόρια. Η ζώνη Α περιβάλλεται από μία δεύτερη κύρια ζώνη (ζώνη Β, μεγ. πλάτους 6,9), στην οποία ακτινωτοί τοίχοι τέμνουν κάθετα τους δακτύλιους των χαμηλότερων επιπέδων διαμορφώνοντας μικρότερους χώρους. Με την πρόοδο της ανασκαφής αποκαλύπτεται μια σχεδόν δαιδαλώδης διάρθρωση, καθώς οι χώροι επικοινωνούν μεταξύ τους με στενά ανοίγματα. Στη ΝΔ και ΒΔ παρειά αποκαλύφθηκαν δύο πιθανές κύριες είσοδοι προς τις κεντρικές ζώνες.
Η κύρια περίοδος χρήσης φαίνεται πως ήταν μεταξύ (2000-1700π.Χ.), δηλαδή πιθανώς θεμελιώθηκε λίγο πριν ή στην αρχή της παλαιονακτορικής περιόδου (ΜΜΙ – ΙΙ), ενώ η παρουσία νεοανακτορικής κεραμεικής στο στρώμα καταστροφής, δηλώνει ότι η χρήση του μνημείου συνεχίστηκε και την περίοδο των νέων ανακτόρων.
Προκειμένου να αξιολογηθεί το εύρημα και να προγραμματιστεί η συνέχεια του έργου της κατασκευής του αεροδρομίου, πραγματοποιήθηκε ευρεία σύσκεψη στο εργοτάξιο του υπό κατασκευή αεροδρομίου και αυτοψία στο λόφο με την συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων μερών υπό την Υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και τον Υφυπουργό Υποδομών και Μεταφορών Νίκο Ταχιάο.
Κατά τη διάρκεια της σύσκεψης, η Λίνα Μενδώνη τοποθετήθηκε με απόλυτη σαφήνεια ότι η ανασκαφική έρευνα του ευρήματος πρέπει να συνεχιστεί, ώστε να μπορέσουν οι ανασκαφείς να το ερμηνεύσουν, και φυσικά να διασωθεί δεδομένης της μοναδικότητάς του. Όπως τόνισε η Υπουργός Πολιτισμού προφανώς το έργο της κατασκευής του αεροδρομίου πρέπει να συνεχιστεί απρόσκοπτα, αλλά και το εύρημα να προστατευθεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αναζήτηση άλλης κατάλληλης θέσης για την τοποθέτηση του ραντάρ. Οι δύο υπουργοί συμφώνησαν το αμέσως επόμενο διάστημα η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας θα εκπονήσει και θα καταθέσει στο ΥΠΠΟ νέα μελέτη για τη θέση του ραντάρ.
«Όλοι κατανοούμε το αναπτυξιακό μέγεθος του συγκεκριμένου έργου»
«Πρόκειται για ένα μοναδικό εύρημα με εξαιρετικό ενδιαφέρον. Υπάρχουν λύσεις, ώστε το ολοκληρωθεί η αρχαιολογική έρευνα του μνημείου και το ίδιο να προστατευθεί απολύτως. Έχουμε εξαιρετικά καλή συνεργασία με το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών και με τον αρμόδιο Υφυπουργό Νίκο Ταχιάο», δήλωσε με την ολοκλήρωση και της αυτοψίας η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη και σημείωσε μεταξύ άλλων τα εξής:
«Ολοκληρώσαμε μια ευρεία σύσκεψη με παρόντες όλους τους εμπλεκόμενους -την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και τις αρμόδιες Διευθύνσεις Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων από πλευράς ΥΠΠΟ, και τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Υποδομών, την Πολιτική Αεροπορία και τον ανάδοχο- και διενεργήσαμε κοινή αυτοψία στον αρχαιολογικό χώρο. Προτεραιότητα όλων μας είναι η προστασία του μνημείου, αυτού του μοναδικού ευρήματος. Όλοι κατανοούμε την σημασία και την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Όλοι κατανοούμε το αναπτυξιακό μέγεθος του συγκεκριμένου έργου, το οποίο γίνεται στο Καστέλι. Το έργο του νέου αεροδρομίου μπορεί να προχωρήσει και οι αρχαιότητες να προστατευθούν, όπως πρέπει».
«Καθώς σε αυτή τη φάση η ανασκαφική έρευνα είναι ακόμη σε εξέλιξη, δεν είναι δυνατόν προς το παρόν να προσδιοριστεί η αρχική μορφή ή και το συνολικό ύψος της κατασκευής. Η στέγασή της κεντρικής ζώνης, όπως υποδεικνύει το εκφορικό σύστημα δόμησης, πιθανά ήταν είτε σε σχήμα κόλουρου κώνου, είτε και θολωτή. Οι δύο ζώνες Α και Β που σχηματίζουν οι ανώτεροι δακτύλιοι φαίνεται να αποτελούν την κύρια εστία δραστηριοτήτων. Η ποσότητα και το είδος των ευρημάτων, καθώς και η παρουσία μεγάλης ποσότητας ζωικών οστών, δεν υποδηλώνει -έως σήμερα- διαρκή οικιστική χρήση, αλλά πιθανόν περιοδική χρήση εν είδει τελετουργικών πιθανά δρώμενων, που αφορούσαν κατανάλωση τροφής, οίνου ίσως και προσφορών».
«Πρόκειται για το πρώτο μνημείο αυτού του τύπου που έχει εντοπιστεί και ανασκάπτεται στην Κρήτη. Το μέγεθος, η αρχιτεκτονική του διάρθρωση και η επιμελημένη κατασκευή προϋποθέτει σημαντική εργασία, εξειδικευμένη εμπειρία και μια ισχυρή κεντρική διοίκηση, που οργάνωσε την κατασκευή του. Το βέβαιο είναι ότι πρόκειται για κάποιου τύπου κοινοτικό κτήριο – ορόσημο για την ευρύτερη περιοχή της Πεδιάδας. Το γεγονός ότι η κατασκευή είναι μνημειακή και περίοπτη πιθανόν δείχνει τη σημασία της θέσης, αλλά και το εύρος του πληθυσμού που θα εξυπηρετούσε».
«Η κάτοψη του μνημείου και η διάρθρωση των ζωνών και χώρων όπως έχει αποκαλυφθεί έως σήμερα αλλά και η όλη κατασκευή δεν έχει ακριβή παράλληλα με άλλα κτίσματα της ίδιας περιόδου στην Κρήτη αν και ως σχήμα δεν μας είναι άγνωστο από αρχιτεκτονικά σύνολα της πρώιμης Εποχής του Χαλκού στην Εγγύς Ανατολή. Μπορεί ίσως να παραλληλιστεί με το ελλειπτικό ΜΜ κτήριο του Χαμαιζίου, καθώς και με το λεγόμενο κυκλικό πρωτοελλαδικό κυκλώπειο κτήριο της Τίρυνθας. Κατασκευαστικές ομοιότητες, ωστόσο, διαπιστώνονται και με τους λεγόμενους θολωτούς τάφους της προανακτορικής και παλαιοανακτορικής περιόδου της νότιας Κρήτης, στους οποίους ο κεντρικός χώρος έχει κατασκευασθεί με εκφορική δόμηση, ενώ η όλη κατασκευή παραπέμπει σε πρωτοελλαδικούς, αλλά και μεταγενέστερους τύμβους της κυρίως Ελλάδας ή και σε μεταγενέστερα κυκλικά ιερά π.χ. θεσμοφόρια».
«Η ολοκλήρωση της ανασκαφικής έρευνας κρίνεται απαραίτητη, ώστε να διασαφηνιστεί ο χαρακτήρας του μνημείου και η σχέση του με τα οικιστικά και λατρευτικά κέντρα της ίδιας περιόδου στην περιοχή της Πεδιάδας. Η μνημειακότητα της κατασκευής, καθώς και το γεγονός ότι δεν έχει ανασκαφεί έως τώρα όμοιό του, το καθιστούν τοπόσημο του νέου Αερολιμένα του Ηρακλείου».
«Οι ανασκαφικές έρευνες για την κατασκευή του Νέου Διεθνούς Αερολιμένα Ηρακλείου Κρήτης στο Καστέλλι του Δήμου Μινώα Πεδιάδος, καθώς και των οδών διασύνδεσής του με τους κύριους οδικούς άξονες της Περιφέρειας Ηρακλείου, διενεργούνται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου στο πλαίσιο Μνημονίου Συνεργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού με το Υπουργείο Μεταφορών και Υποδομών και έχουν σωστικό χαρακτήρα. Στο πλαίσιο των εργασιών αυτών έχουν ήδη διερευνηθεί ανασκαφικά και έχουν παραδοθεί για την συνέχιση του έργου περισσότερες από 35 αρχαιολογικές θέσεις, σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο».
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163