Σήμερα, Κυριακή 7 Απριλίου είναι η Γ’ Κυριακή των Νηστειών και έχουμε φθάσει στο μέσο της Μεγάλης Σαρακοστής, αφού μένουν ακόμη τρεις βδομάδες για την ερχομό της Μεγάλης Εβδομάδας των Παθών του Κυρίου.
Η τρίτη Κυριακή των Νηστειών ονομάζεται «Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως», είναι κινητή εορτή, και εορτάζεται κάθε χρόνο 28 ημέρες πριν το Άγιο Πάσχα που φέτος πέφτει στις 5 Μαΐου 2024. Τι γιορτάζει, όμως, σήμερα η Εκκλησία μας και γιατί φέρει αυτή την επωνυμία;
Ονομάζεται Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως γιατί στην αγρυπνία ή στον Όρθρο αυτής της μέρας, μετά από τη μεγάλη Δοξολογία, ο σταυρός μεταφέρεται σε μια σεμνή πομπή στο κέντρο του ναού και παραμένει εκεί όλη την υπόλοιπη εβδομάδα, οπότε στο τέλος κάθε Ακολουθίας γίνεται προσκύνηση του σταυρού. Επομένως, η Εκκλησία μας επιλέγει να τιμήσει τον σταυρό, που αποτελεί το ιδιαίτερο σύμβολο του Χριστιανισμού, καθώς ο Κύριος μας σταυρώθηκε και πέθανε πάνω στο σταυρό, ενώ μετά από τρεις ημέρες αναστήθηκε.
Βέβαια, ο αυθεντικός σταυρός πάνω στον οποίο σταύρωσαν τον Χριστό είναι ξύλινος (τίμιο ξύλο). Γι΄ αυτό το λόγο οι περισσότερες εκκλησίες προτιμούν να έχουν σταυρό κατασκευασμένο από κάποιο ξύλο, έτσι ώστε να αναπαριστά καλύτερο τον αυθεντικό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το θέμα του σταυρού, που κυριαρχεί στην υμνολογία αυτής της Κυριακής, παρουσιάζεται όχι μέσα στο πλαίσιο του πόνου, αλλά της νίκης και της χαράς, σύμφωνα με τον μακαριστό πατέρα Αλέξανδρο Σμέμαν.
Παράλληλα, οι πιστοί συνηθίζεται να λαμβάνουν από την εκκλησία λουλούδια (τα λεγόμενα και ως σταυρολούλουδα), τα οποία όταν επιστρέψουν σπίτι τους συνήθως τα τοποθετούν στο εικονοστάσι τους δίπλα από το καντήλι. Εκτός από λουλούδια, οι πιστοί συνήθως παίρνουν και κλαδί από δεντρολίβανο.
Ποιό, όμως, είναι το νόημα όλων αυτών; Βρισκόμαστε στη μέση της Μεγάλης Σαρακοστής. Από τη μια πλευρά η φυσική και πνευματική προσπάθεια, αν είναι συστηματική και συνεχής, αρχίζει να μας γίνεται αισθητή, το φόρτωμα να γίνεται πιο βαρύ, η κόπωση πιο φανερή. Έχουμε ανάγκη από βοήθεια και ενθάρρυνση. Από την άλλη πλευρά, αφού αντέξουμε αυτή την κόπωση και έχουμε αναρριχηθεί στο βουνό μέχρι αυτό το σημείο, αρχίζουμε να βλέπουμε το τέλος της πορείας μας και η ακτινοβολία του Πάσχα γίνεται πιο έντονη.
Η Σαρακοστή είναι η σταύρωση του εαυτού μας, είναι η εμπειρία – περιορισμένη βέβαια – που αποκομίζουμε από την εντολή του Χριστού που ακούγεται στο Ευαγγελικό ανάγνωσμα αυτής της Κυριακής: «όστις θέλει οπίσω μου ακολουθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοι» (Μάρκ. 8,34). Αλλά δεν μπορούμε να σηκώσουμε το σταυρό μας και ν΄ ακολουθήσουμε το Χριστό αν δεν ατενίζουμε το Σταυρό που Εκείνος σήκωσε για να μας σώσει. Ο δικός Του Σταυρός, όχι ο δικός μας,είναι εκείνος που μας σώζει. Ο δικός Του Σταυρός είναι εκείνος που δίνει νόημα αλλά και δύναμη στους άλλους.
Αυτό μας εξηγεί το συναξάρι της Κυριακής αυτής:
«Τη αυτή ημέρα Κυριακή τρίτη των Νηστειών, την προσκύνησιν εορτάζομεν του τιμίου και ζωοποιού Σταυρού». Επειδή στη διάρκεια της νηστείας των σαράντα ημερών, κατά κάποιο τρόπο, και μείς σταυρωνόμαστε, νεκρωνόμαστε από τα πάθη, έχουμε την πίκρα της ακηδίας και της πτώσης, γι΄ αυτό υψώνεται ο τίμιος και ζωοποιός Σταυρός, για αναψυχή και υποστήριξή μας· μας θυμίζει τα πάθη του Κυρίου Ιησού Χριστού και μας παρηγορεί… Είμαστε σαν τους οδοιπόρους σε δύσκολο και μακρινό δρόμο που κατάκοποι, αν βρούν κάποιο ευσκιόφυλλο δένδρο κάθονται για λίγο ν΄αναπαυθούν και ανανεωμένοι συνεχίζουν το δρόμο τους. Έτσι και τώρα τον καιρό της νηστείας και στο δύσκολο ταξίδι της προσπάθειας, ο ζωηφόρος Σταυρός φυτεύτηκε στο μέσον του δρόμου από τους αγίους Πατέρες για να μας δώσει άνεση και αναψυχή, για να μας ενθαρρύνει στην υπόλοιπη προσπάθειά μας.
Ή, για να δώσουμε και ένα άλλο παράδειγμα: όταν έρχεται ένας βασιλιάς, πριν απ’ αυτόν πορεύονται τα διακριτικά του γνωρίσματα, τα σκήπτρα, τα σύμβολα του και ύστερα εμφανίζεται ο ίδιος χαρούμενος για τη νίκη και μαζί του χαίρονται και όλοι οι υπήκοοί του· έτσι και ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, που σε λίγο θα μας δείξει τη νίκη Του κατά του θανάτου Του και θα εμφανιστεί μετά δόξης την ημέρα της Αναστάσεως, μας στέλνει πρώτα το σκήπτρο Του, τη βασιλική σημαία, το ζωοποιό Σταυρό ώστε να μας προετοιμάσει να δεχτούμε και τον ίδιο τον Βασιλιά και να Τον δοξάσουμε για τη νίκη…
Με το ζωοποιό Σταυρό γλυκαίνει την πικρία που νοιώθουμε από τη νηστεία, μας ενισχύει στην πορεία μας στην έρημο έως ότου φτάσουμε στην πνευματική Ιερουσαλήμ με την ανάστασή Του… Επειδή ο Σταυρός λέγεται Ξύλον Ζωής και είναι εκείνο το ξύλο που φυτεύτηκε στον Παράδεισο,γι΄ αυτό και οι θείοι Πατέρες τοποθέτησαν τούτο στο μέσον της Σαρακοστής, για να μας θυμίζει του Αδάμ της ευδαιμονία και την πτώση του από αυτή· να μας θυμίζει ακόμα ότι με τη συμμετοχή μας στο παρόν Ξύλο δεν πεθαίνουμε πια αλλά ζωογονούμαστε».
H νεοελληνική απόδοση της Ευαγγελικής περικοπής (Κατά Μάρκον Η’ 34-38, Θ’ 1) έχει ως εξής:
«Τον καιρό εκείνο, αφού εκάλεσε ο Ιησούς το πλήθος μαζί με τους μαθητάς του, τούς είπε, «Εάν κανείς θέλει να με ακολουθήσει, ας απαρνηθεί τον εαυτόν του και ας σηκώσει τον σταυρόν του και ας με ακολουθήσει. Διότι όποιος θέλει να σώσει την ζωήν του, αυτός θα την χάσει, εκείνος δε που θα χάσει την ζωήν του εξ αιτίας εμού και του ευαγγελίου, αυτός θα την σώσει. Διότι τι θα ωφελήσει τον άνθρωπον να κερδίσει τον κόσμον όλον και να ζημιωθεί την ψυχήν του; Ή τι αντάλλαγμα είναι δυνατόν να δώσει ο άνθρωπος διά την ψυχήν του; Διότι, όποιος εντρέπεται δι’ εμέ και διά τους λόγους μου εις την γενεάν αυτήν την μοιχαλίδα και αμαρτωλήν και ο Υιός του ανθρώπου θα αισθανθεί ντροπή γι’ αυτόν, όταν έλθει με όλην την δόξαν του Πατέρα του μαζί με τους αγίους αγγέλους». Και τους έλεγε «Αλήθεια σας λέγω, ότι υπάρχουν μερικοί από αυτούς, που στέκονται εδώ, οι οποίοι δεν θα γευθούν θάνατον, έως ότου ιδούν την βασιλείαν του Θεού να έρχεται με δύναμιν».
Η νεοελληνική απόδοση της Αποστολικής περικοπής (Εβρ. δ΄ 14-16, ε΄ 1-6) έχει ως εξής:
«Αδελφοί, ας κρατήσουμε, σταθερά την Πίστη που ομολογούμε. Γιατί έχουμε μέγαν αρχιερέα, τον Ιησού, τον Υιό του Θεού, που έφτασε ως το θρόνο του Θεού. Δεν έχουμε αρχιερέα που να μην μπορεί να συμμεριστεί τις αδυναμίες μας. Αντίθετα, έχει δοκιμαστεί σε όλα, επειδή έγινε άνθρωπος σαν κι εμάς, χωρίς όμως να αμαρτήσει. Ας πλησιάσουμε, λοιπόν, με θάρρος το θρόνο της χάριτος του Θεού, για να μας σπλαχνιστεί και να μας δωρίσει τη χάρη του, την ώρα που τη χρειαζόμαστε. Κάθε αρχιερέας που προέρχεται από ανθρώπους, εγκαθίσταται για να υπηρετεί το Θεό για χάρη τους και για να προσφέρει δώρα και θυσίες για τις αμαρτίες τους. Είναι σε θέση να δείχνει ανοχή σ’ όσους ζουν στην άγνοια και στην πλάνη, αφού κι ο ίδιος έχει ανθρώπινες αδυναμίες. Εξαιτίας τους είναι υποχρεωμένος να προσφέρει, όπως για το λαό, έτσι και για τον εαυτό του, θυσίες για τη συγχώρηση των αμαρτιών. Επίσης, κανένας δεν παίρνει μόνος του αυτή την τιμή, αλλά όταν τον καλέσει ο Θεός, όπως ακριβώς κάλεσε τον Ααρών. Έτσι κι ο Χριστός, δεν τίμησε ο ίδιος τον εαυτό του με το αξίωμα του αρχιερέα, αλλά του το έδωσε εκείνος που του είπε: «Εσύ είσαι ο Υιός μου, εγώ σήμερα σε γέννησα». Σ’ ένα άλλο σημείο η Γραφή λέει: «Εσύ είσαι ιερέας για πάντα όπως ο Μελχισεδέκ».
