Λάρισα: Εντυπωσιάζουν τα δύο αρχαία θέατρα που βρίσκονται στο κέντρο της πόλης

Η Λάρισα διαθέτει δύο σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία, που είναι άγνωστα για τους περισσότερους.

Τα εν λόγω μνημεία, μάλιστα, βρίσκονται στον οικιστικό ιστό της πόλης, ενώ γύρω τους ορθώνονται πολυκατοικίες και καταστήματα, δίνοντας την δυνατότητα στους ντόπιους και τους επισκέπτες να ταξιδέψουν νοερά στην πολιτιστική κληρονομιά που άφησαν πίσω τους οι αρχαίοι Έλληνες.

Ο λόγος για τα δύο αρχαία θέατρα (Α΄ και Β’) που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους.

Το καλύτερα διατηρημένο Α’ αρχαίο θέατρο βρίσκεται στη νότια πλευρά του λόφου Φρούριο, δηλαδή στο κέντρο της πόλης, περιοχή όπου είχε χτιστεί κατά την αρχαιότητα, η οχυρωμένη ακρόπολη της Λάρισας. Η χωρητικότητα του μεγαλύτερου θέατρου στη Θεσσαλία φθάνει τα 10.000 άτομα.

Το Α’ αρχαίο θέατρο Λάρισας οικοδομήθηκε μέσα στο αρχαίο κέντρο της πόλης, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Βασιλιά Φιλίππου Ε’ της Μακεδονίας προς το τέλος του 3ου αιώνα π.Χ. Μάλιστα, το θέατρο ήταν σε χρήση για έξι συνεχόμενους αιώνες μέχρι το τέλος του 3ου αιώνα μ.Χ. (ή τις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ.), όταν και η λειτουργία του σταμάτησε απότομα.

Κατά τους πρώτους αιώνες, το θέατρο είχε διπλό σκοπό: εκτός από θεατρικές παραστάσεις, φιλοξενούσε τις συνελεύσεις της ανώτερης περιφερειακής αρχής, το λεγόμενο Κοινόν των Θεσσαλών. Το αρχαίο θέατρο της Λάρισας, από το τέλος του 7ου αιώνα π.Χ. είχε το προβάδισμα.

Αρχικά, ήταν συνδεδεμένο με τη λατρεία του Θεού Διονύσου, με τη διεξαγωγή θεατρικών και μουσικών δραστηριοτήτων, και δεύτερον με τη διοίκηση του Θεσσαλικού για τις συνεδριάσεις της συνέλευσης της πόλης, που ονομαζόταν αγορά.

Κοντά στο θέατρο βρέθηκε ένας μικρός αναθηματικός βωμός για τον θεό Διόνυσο, όπου υπήρχαν δήθεν ιερά και τα ονόματα των εκπροσώπων της πόλης – κράτους, που συμμετείχαν στην Ομοσπονδία Θεσσαλίας, που εμφανίζονται στις θέσεις του αρχαίου θεάτρου. Το θέατρο έχει την τυπική αρχιτεκτονική του Ελληνιστικού θεάτρου με τα τρία βασικά στοιχεία: κοίλο (κούφιο), ορχήστρα και σκηνή (στάδιο) με διάμετρο περίπου 25 μέτρα. Το κοίλο του αρχαίου θεάτρου ήταν η ίδια πλαγιά του λόφου του Φρουρίου, το οποίο ήταν διαμορφωμένο σε αναβαθμίδες για την τοποθέτηση των εδωλίων (καθισμάτων). 

Κατά την εποχή του αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου και του διαδόχου του Τιβερίου βρέθηκαν επιγραφές προς τιμήν τους στα γείσα της σκηνής.

Λίγο δυτικότερα, στις νοτιοδυτικές πλαγιές του λόφου Πευκάκια (στη συμβολή των οδών Eργατικής Πρωτομαγιάς και Tαγματάρχου Bελισσαρίου) βρίσκεται το αποκαλούμενο Β’ αρχαίο θέατρο (γνωστό και ως μικρό) που ανάγεται στο δεύτερο μισό του 1ου αιώνα π.Χ (ρωμαϊκή περίοδος), και είναι εκείνο που αντικατέστησε το Α’.

Η κατασκευή του συνδέεται πιθανώς με τη μετατροπή του αρχικού θεάτρου της πόλης, το οποίο λειτούργησε ως αρένα για αγώνες μονομάχων και δημόσια θεάματα, έπειτα από τη κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους.

Ο αρχαιολόγος και ανασκαφέας του χώρου, Αθανάσιος Τζιαφαλιάς, πρότεινε συγκεκριμένα μια σύνδεση με το φεστιβάλ της Ελευθερίας, που περιλάμβανε αθλητικούς και ιππικούς αγώνες καθώς και θεατρικές, μουσικές και ποιητικές παραστάσεις. Επιπρόσθετα, υπάρχει μια επιγραφή αφιερωμένη στη Δήμητρα και την Κόρη και δείχνει ότι η τοποθεσία στέγαζε και ναό αφιερωμένο σε αυτές.

Το θέατρο έμεινε ερειπωμένο τον Μεσαίωνα, όταν στη θέση του ανεγέρθηκε βυζαντινή εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Σοφία ή στην Αγία Παρασκευή.

Η εκκλησία με τη σειρά της αντικαταστάθηκε από το τζαμί του Χασάν Μπέη που ανεγέρθηκε στην τοποθεσία κατά την Οθωμανική περίοδο.

Ο λόφος Πευκάκια ισοπεδώθηκε τη δεκαετία του 1950 για να παρέχει χώρο για την κατασκευή κατοικιών.
Το θέατρο ανακαλύφθηκε ξανά το 1978, κατά την εκσκαφή για την ανέγερση ενός νέου συγκροτήματος πολυκατοικιών. Ο χώρος ανασκάφηκε το 1985-1986.

Έκτοτε, το θέατρο χρησιμοποιείται περιστασιακά για θεατρικές παραστάσεις. Από το θέατρο ολοκληρώθηκε μόνο η σκηνή και ο χώρος της ορχήστρας, ενώ το ημικυκλικό κοίλο και οι πλαϊνές είσοδοι έμειναν ημιτελείς, προφανώς λόγω αδυναμίας χρηματοδότησης της ολοκλήρωσής τους.

Το κοίλον χωρίζεται από 14 σκαλοπάτια σε δεκατρείς βαθμίδες, το καθένα με δύο σειρές χαμηλών καθισμάτων από γκρι-λευκό μάρμαρο (εδώλια). Τα υπόλοιπα δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ και μάλλον χρησιμοποιήθηκαν ξύλινα καθίσματα (ίκρια).

Η ορχήστρα έχει διάμετρο 29,7 μέτρα και αποτελείται από δύο στρώματα σταμπωτού χώματος αναμεμειγμένα με χαλίκι. Ο μικρός τετράγωνος βωμός (θυμέλι) βρίσκεται στα δεξιά του. Είναι από λευκό μάρμαρο, διακοσμημένο με λεσβιακού τύπου κυμάτια και στεκόταν σε βαθμιδωτό βάθρο τριών σκαλοπατιών, από τα οποία σώζονται τα δύο κάτω.

Το μάρμαρο που χρησιμοποιήθηκε στο θέατρο δεν εξορύχθηκε εκείνη την περίοδο κατασκευής, αλλά επαναχρησιμοποιήθηκε από παλαιότερο κτίριο, πιθανότατα κυκλικού σχήματος. Μερικοί από τους ογκόλιθους διαθέτουν επιγραφές που χρονολογούνται στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ..