Οι λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος είναι πολύ συχνές στα παιδιά. Γενικότερα οι ιογενείς λοιμώξεις διευκολύνονται ιδίως το φθινόπωρο και τον χειμώνα από τις κλιματολογικές συνθήκες. Παρατηρείται το φαινόμενο οι ενήλικοι να προσβάλλονται μια η δύο φορές το χρόνο ενώ τα παιδία πολύ συχνότερα.
Ενώ συνήθως οι λοιμώξεις αυτές είναι ελαφράς μορφής στα μικρά παιδιά. Στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, που ακόμη δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως το ανοσοποιητικό τους σύστημα, αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Ευτυχώς, τα παιδάκια περίπου μέχρι το 2ο έτος ηλικίας τους προστατεύονται από τα αντισώματα που -ήδη είχαν από την μητέρα τους- κι έτσι το πρόβλημα είναι μικρότερο στα πρώτα αυτά χρόνια.
Οι λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού -και ιδιαίτερα αυτές που εντοπίζονται στη μύτη και τα αυτιά- είναι αυτές που ταλαιπωρούν τα μικρά παιδιά. Από τις σοβαρότερες λοιμώξεις θα μπορούσαν να αναφερθούν κατά σειρά: η ρινίτιδα και το συνάχι (δηλ. το κοινό κρυολόγημα που οφείλεται συνήθως στους ρινοϊούς), η φαρυγγίτιδα, η λαρυγγίτιδα και η λαρυγγο-τραχειίτιδα. Ακόμη οι ωτίτιδες και οι αδενοειδίτιδες είναι αυτές που ταλαιπωρούν τους μικρούς ασθενείς.
Ο μικρός ασθενής με ρινίτιδα, η κοινό κρυολόγημα, εμφανίζει δυσκολία ρινικής αναπνοής, πάρα πολλές εκκρίσεις στη μύτη, βραχνάδα και σε πολλές περιπτώσεις πυρετό.
Ο σημαντικός ρόλος των αδενοειδών εκβλαστήσεων (κρεατάκια)
Κυρίως στα παιδιά, νοσούν συγχρόνως και οι αδενοειδείς εκβλαστήσεις δηλ. τα κοινώς λεγόμενα κρεατάκια, τα οποία βρίσκονται στο πίσω μέρος της μύτης στον ρινοφάρυγγα. Στα μικρά παιδία τα κρεατάκια και οι αμυγδαλές είναι οι «φύλακες του οργανισμού».
”Αποστολή” τους είναι να «φιλτράρουν» -τρόπον τινά- τον αέρα και να ελέγχουν όλα τα ξένα σώματα που μπαίνουν από τη μύτη και το στόμα. Και επειδή το μικρό παιδί έρχεται σε επαφή με νέα «δεδομένα», ο ρόλος τους είναι εξαιρετικά σημαντικός. Σ’ αυτό συντελεί και η κατασκευή τους με τις ειδικές «κρύπτες», οι οποίες κατακρατούν τα επικίνδυνα στοιχεία .
Στα πολύ μικρά παιδία τα πρώτα χρόνια της ζωής τους τα κρεατάκια και οι αμυγδαλές δεν είναι πολύ μεγάλες και δεν προκαλούν συνήθως πρόβλημα με τον όγκο τους. Είναι πιθανόν, όμως, σε ορισμένα παιδάκια ακόμη και κατά το τρίτο έτος της ζωής τους, να αυξηθεί το μέγεθος τους και σε συνδυασμό με τις διάφορες φλεγμονές του ανώτερου αναπνευστικού, να προκαλούν πολύ σοβαρά προβλήματα από τα αυτιά, την μύτη, τα ιγμόρεια και γενικότερα το ανώτερο αναπνευστικό.
Τι συμβαίνει όταν υπερτραφούν τα κρετάκια
Επειδή τα κρεατάκια -κατά την ιατρική ορολογία οι «αδενοειδείς εκβλαστήσεις»- βρίσκονται στο πίσω μέρος της μύτης όπως αναφέραμε και πιο πάνω, όταν υπερτραφούν, φράσσουν την μύτη και δημιουργούν δυσκολίες στην αναπνοή . Στις περιπτώσεις αυτές επειδή το παιδάκι δεν μπορεί να αναπνεύσει από την μύτη, μαζεύονται εκεί εκκρίσεις οι οποίες ευνοούν την δημιουργία των συχνών ρινιτίδων.
Ακόμη εκκρίσεις μαζεύονται και στους παραρίνιους κόλπους, που στο πολύ μικρό παιδί δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί πλήρως. Εν τούτοις όμως επειδή η μύτη δεν λειτουργεί καλά κατακρατούν εκκρίσεις και γι’ αυτό ευνοούν την συντήρηση της φλεγμονής στη μύτη και φυσικά διευκολύνεται η ανάπτυξη της ωτίτιδας στους μικρούς ασθενείς.
Τα παιδιά αυτά συνήθως υποφέρουν και από συχνές λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού. Και αυτό ενδεχομένως διευκολύνεται επειδή λόγω κατάργησης της ρινικής αναπνοής, τα παιδάκια αυτά αναπνέουν από το στόμα και ο αέρας πάει κατ’ ευθείαν στους πνεύμονες χωρίς να περάσει από τη μύτη, ώστε να θερμανθεί.
Οι ωτίτιδες
Τα πολύ μικρά παιδιά ακόμη από τα πρώτα χρόνια της ζωής των υποφέρουν από ωτίτιδες. Η ωτίτιδα κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής οφείλεται συνήθως στο ότι η ευσταχιανή σάλπιγγα είναι πιο ευρεία , κοντύτερη και βρίσκεται σε πιο οριζόντια θέση από ό,τι στα μεγαλύτερα παιδιά.
Η ευσταχιανή σάλπιγγα είναι ένα μικρό σωληνάκι που βρίσκεται μεταξύ αυτιού και ρινοφάρυγγα, δηλαδή το πίσω μέρος της μύτης. Η σάλπιγγα αυτή παραμένει κλειστή και ανοίγει κάθε φορά που καταπίνει το μικρό παιδί.
Στα πολύ μικρά παιδιά δηλ. στο 1ο και 2ο έτος της ζωής , η σάλπιγγα έχει μία πιο οριζόντια θέση, είναι ευρύτερη και κοντύτερη από ότι στα μεγαλύτερα παιδιά. Έτσι στα βρέφη διευκολύνεται η είσοδος μικροβιοφόρων εκκρίσεων και εμεσμάτων, ιδίως κατά τη σίτιση και γι’ αυτό διευκολύνεται η ανάπτυξη των ωτιτίδων. Η ειδική θέση που θα πάρει η κεφαλή του βρέφους -κυρίως κατά τη σίτιση- βοηθά στην πρόληψη των ωτιτίδων αυτών.
Στα μεγαλύτερα παιδία μετα και κατά το 2ο και το 3ο έτος ηλικίας των, η λειτουργία της ευσταχιανής σάλπιγγος, εμποδίζεται από την ύπαρξη ευμεγέθων αδενοειδών εκβλαστήσεων δηλαδή, «τα κρεατάκια», στον ρινοφάρυγγα στο πίσω μέρος της μύτης.
Η ευσταχιανή σάλπιγγα ανοίγει κάθε φορά που καταπίνουμε . Έτσι εισέρχεται αέρας στο μέσο αυτί και το τύμπανο, με αυτόν τον τρόπο αποκτά την ίδια, φυσιολογική, ατμοσφαιρική πίεση από εμπρός και από πίσω. Γι’ αυτό το τύμπανο πάλλεται άνετα και διατηρείται η ακοή στα φυσιολογικά επίπεδα.
Η ευσταχιανή σάλπιγγα θα πρέπει τουλάχιστον μία φορά το 24ωρο να ανοίξει για να διατηρείται σε φυσιολογικά επίπεδα η πίεση στην κοιλότητα του αυτιού. Αν δεν γίνει αυτό και παραμείνει η σάλπιγγα κλειστή για πολλές ημέρες, τότε ο αέρας στο μέσο αυτί απορροφάται και έτσι δημιουργείται αρνητική πίεση στην κοιλότητα του αυτιού πίσω από το τύμπανο. Όταν η αρνητική αυτή πίεση είναι μικρού βαθμού δεν είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό και μπορεί, όταν η ευσταχιανή σάλπιγγα κάποια στιγμή ανοίξει να αποκατασταθεί.
Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι όταν η αρνητική πίεση πάρει μεγάλες τιμές και φυσικά όταν η απόφραξη παραταθεί για πολύ μεγάλο διάστημα δηλαδή μερικές εβδομάδες . Στην περίπτωση αυτή συμβαίνουν δύο πράγματα: 1ον. να ανοίξει τυχαία η σάλπιγγα για παράδειγμα όταν φυσήξουμε πολύ δυνατά τη μύτη μας όπου θα εισέλθουν τυχόν μικροβιοφόρες εκκρίσεις από τον ρινοφάρυγγα στο αυτί και ίσως έτσι θα ξεκινήσει μία φλεγμονή στο αυτί, δηλαδή μία οξεία ωτίτιδα,
και 2ον. αν δεν ανοίξει καθόλου η σάλπιγγα και παραμείνει κλειστή επί μακρόν για πολλές εβδομάδες, ή μήνες, τότε θα δημιουργηθεί μια άλλη μορφή ωτίτιδος, η εκκριτική ωτίτιδα.
Επιπλοκές της Ωτίτιδας: Τι θα πρέπει να προσέξει ο γονέας
Όπως γίνεται φανερό και στις δύο μορφές της ωτίτιδας, η αιτία είναι η κακή λειτουργία της ευσταχιανής σάλπιγγος και της μύτης. Γι’ αυτό όταν η μητέρα διαπιστώσει ότι το παιδί της δεν αναπνέει από την μύτη αλλά από το στόμα θα πρέπει να αναζητήσει τη βοήθεια του γιατρού.
Η οξεία μέση πυώδη ωτίτιδα είναι πιο ενοχλητική και ταλαιπωρεί τον μικρό ασθενή. Το παιδάκι πονάει για δυο τρείς ημέρες και μπορεί να παρουσιάσει πυρετό, να είναι ανήσυχο και κλαίει συνέχεια (ιδίως εάν είναι πολύ μικρό). Όταν μετά μερικά 24ωρα επέλθει ρήξη του τυμπανικού υμένα και τρυπήσει το τύμπανο τότε βγαίνει προς τα έξω το πύο που είχε συσσωρευθεί στο αυτί και το παιδί παύει να πονάει, είναι πιο ήσυχο, αλλά η μητέρα βλέπει να τρέχει ένα πυοαιματηρό έκκριμα από το αυτί του μικρού αρρώστου.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση αυτού του αρρώστου θα πρέπει να είναι άμεση και αποτελεσματική και από ειδικό γιατρό, Ωτορινολαρυγγολόγο , διότι τόσο κατά την διαδρομή όσο και κατά την αποθεραπεία της ωτίτιδας είναι δυνατόν να προκύψουν δυσάρεστες για την ακοή και ακόμη για τη ζωή του μικρού ασθενούς καταστάσεις.
Ακόμη και σήμερα την εποχή της τεχνολογίας και της ιατρικής εξέλιξης οι επικίνδυνες για τη ζωή του μικρού ασθενούς επιπλοκές της ωτίτιδος δεν έχουν εκλείψει. Όταν κατά την διαδρομή της ωτίτιδας ο πυρετός και ο πόνος παρά την θεραπεία, για αρκετές μέρες δεν υποχωρούν και η κατάσταση του μικρού ασθενούς δεν βελτιώνεται, θα πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα και να αποκλεισθούν διάφορες επικίνδυνες επιπλοκές της ωτίτιδας.
Εάν μετά την υποχώρηση των οξέων συμπτωμάτων δεν μειωθεί το έκκριμα που βγαίνει από το αυτί και η διάτρηση στον τυμπανικό υμένα παραμένει, τότε η ωτίτιδα μεταπίπτει σε χρόνια ωτίτιδα, δηλαδή μία ασθένεια που συμβαδίζει με μείωση της ακοής, διαρκεί μεγάλο χρονικό διάστημα και εάν δεν θεραπευθεί έγκαιρα και σωστά από τις πρώτες εβδομάδες, ίσως αναγκαστούμε να την αντιμετωπίσουμε με χειρουργική επέμβαση.
Εκκριτική ωτίτιδα
Οσον αφορά την άλλη μορφή της ωτίτιδας την εκκριτική ωτίτιδα αυτή χαρακτηρίζεται από συλλογή υγρού στην κοιλότητα του μέσου αυτιού πίσω δηλαδή από τον τυμπανικό υμένα. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο τυμπανικός υμένας είναι ακέραιος, δεν έχει βλάβη αλλά πίσω από αυτόν -στο μέσο αυτί- υπάρχει υγρό, το οποίο σχηματίζεται επειδή παραμένει κλειστή η ευσταχιανή σάλπιγγα για μεγάλο χρονικό διάστημα και κατά συνέπεια δεν αερίζεται το αυτί.
Το παιδί που πάσχει από εκκριτική ωτίτιδα, δεν αισθάνεται πόνο αλλά νιώθει ένα βάρος το οποίο τις περισσότερες φορές δεν ξέρει τι είναι και δεν μπορεί να το εκφράσει. Και φυσικά το κύριο ενόχλημα είναι ότι το παιδί δεν ακούει όπως ένα φυσιολογικό παιδί. Οι γονείς αυτό το αντιλαμβάνονται, καθώς το παιδί δεν αντιδρά ζωηρά στα ηχητικά ερεθίσματα και φαίνεται συχνά αφηρημένο, ενώ δεν είναι συνεργάσιμο.
Αν η εκκριτική ωτίτιδα είναι μονόπλευρη, γίνεται πιο δύσκολα αντιληπτή από τους γονείς γιατί το παιδί ακούει φυσιολογικά με το άλλο αυτί.
Διάγνωση της εκκριτικής ωτίτιδας
Η διάγνωση της εκκριτικής ωτίτιδας δεν είναι πάντα εύκολη. Είναι δύσκολο να ανιχνεύσει ο ειδικός Ωτορινολαρυγγολόγος την ύπαρξη υγρού πίσω από τον ακέραιο τυμπανικό υμένα. Ο ειδικός γιατρός κάνει μία ειδική ωτοσκοπική εξέταση με το μικροσκόπιο. Αυτή μπορεί να καθορίσει πολλές φορές το είδος της ωτίτιδας και ακόμη ενδεχομένως τις αιτίες που την προκάλεσαν.
Μία αλλη πιο νεα εξέταση των τελευταίων ετών είναι η τυμπανομετρία .
Η μέθοδος αυτή σε σχέση με άλλες νέες μεθόδους σε άλλες ειδικότητες που είναι πολύπλοκες, πολύ ακριβές και ελάχιστα διαγνωστικά προσφέρουν, είναι απλούστατη, φθηνή, με επαναστατική συμβολή στην μελέτη λειτουργίας του αυτιού και ανίχνευση του υγρού στο μέσο αυτί. Συγκεκριμένα η εξέταση ακοής γίνεται, χωρίς να ρωτάμε τον μικρό ασθενή εάν ακούει ή δεν ακούει και όλα αυτά διαρκούν μερικά μόνο λεπτά.
Θεραπεία της ωτίτιδας και ρινίτιδας
Η θεραπεία της εκκριτικής ωτίτιδας εξαρτάται από την έγκαιρη η όχι διάγνωση της νόσου, δηλαδή την ανίχνευση του υγρού μέσα στο αυτί.
Αφού γίνει η ανίχνευση του υγρού, γίνεται προσπάθεια απομάκρυνσης του με την επαναφορά στο φυσιολογικό της λειτουργικότητας της ευσταχιανής σάλπιγγας με προσπάθειες αποκατάστασης της ρινικής αναπνοής με διάφορα αποσυμφοριτικά φάρμακα τοπικής χρήσης.
Ακόμη ευνοική επίδραση έχουν τα βλεννολυτικά και διάφορα άλλα βιοθεραπευτικά φάρμακα.
Επί αποτυχίας της συντηρητικής αγωγής επιχειρείται ο αερισμός της κοιλότητας του αυτιού με παρακέντηση του τυμπανικού υμένα και τοποθέτηση σωληνίσκου αερισμού με σκοπό να απομακρυνθεί το υγρό και να αποκατασταθεί η ακοή.
Ακόμη, κυρίως στα παιδία που είναι τριών ετών με υπερτροφικά κρεατάκια, η προσπάθεια αποκατάστασης της ρινικής αναπνοής συνδυάζεται σε ορισμένες περιπτώσεις και με την αφαίρεση των αδενοειδών εκβλαστήσεων δηλ. τα κρεατάκια τα οποία βρίσκονται στο πίσω μέρος της μύτης εσωτερικά και δημιουργούν προβλήματα στην ευσταχιανή σάλπιγγα.
Αν δεν θεραπευθεί έγκαιρα η εκκριτική ωτίτιδα και παραμείνει το έκκριμα στο αυτί για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 6 μηνών, επέρχονται μεταβολές μόνιμες στο τύμπανο και γενικά στο εσωτερικό του αυτιού και μειώνεται η ακοή. Αυτό έχει επιπτώσεις στην ομαλή εξέλιξη της ομιλίας του μικρού παιδιού, το οποίο δεν μπορεί να παράγει σωστά ορισμένα σύμφωνα η φωνήεντα γιατί δεν τα ακούει.
Πάντως ακόμη και σήμερα την εποχή της τεράστιας ανάπτυξης της βιοιατρικής και της τεχνολογίας, η αντιμετώπιση της ωτιτίδας δεν είναι πάντα εύκολη. Η απάντηση ίσως βρίσκεται στο μέλλον. Ερευνητές προσπαθούν να ανακαλύψουν εμβόλια που θα βοηθήσουν το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών, ώστε να αποκτήσει αντισώματα για την καταπολέμηση της ωτίτιδας χωρίς ενδεχομένως φάρμακα.
Τελειώνοντας με αυτό το θέμα θα θέλαμε να πούμε ότι την ωτίτιδα θα πρέπει να την αντιμετωπίσει κανείς σαν ένα συνολικό πρόβλημα της μύτης, του ρινοφάρυγγα και στη συνέχεια της ευσταχιανής σάλπιγγος και του αυτιού.
Γι’ αυτό ο ειδικός γιατρός πρέπει να δει πως θα αντιμετωπίσει πλέον την αιτία και όχι μόνο τη νόσο, ώστε η ωτίτιδα να μην επαναλαμβάνεται.
Του Ελευθερίου Φερεκύδη, Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163