Η ναυμαχία της Σαλαμίνας θεωρείται από τις πιο σημαντικές μάχες στην ανθρώπινη ιστορία. Αρκετοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι εάν οι Έλληνες είχαν ηττηθεί στη ναυμαχία, η πιθανή κατάληψη της Ελλάδας από τους Πέρσες θα είχε επιπτώσεις στην ανάπτυξη του ελληνικού και του μετέπειτα δυτικού πολιτισμού.
Και τούτο, διότι το μεγαλύτερο μέρος του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, όπως η φιλοσοφία, η επιστήμη, η ατομική ελευθερία και η δημοκρατία έχουν τις ρίζες τους στον αρχαίο ελληνικό κόσμο.
Άραγε, εσείς γνωρίζετε που βρίσκεται η τοποθεσία που πιθανολογείται πως χρησιμοποίησε ο Πέρσης Βασιλιάς Ξέρξης ως παρατηρητήριο; Επίσης, ποιος είναι ο μοναδικός «εν ζωή μάρτυρας» που βίωσε τα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα;
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας έλαβε χώρα στις 22 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ., στα Στενά της Σαλαμίνας (στον Σαρωνικό Κόλπο, κοντά στην Αθήνα) μεταξύ της συμμαχίας των ελληνικών πόλεων-κρατών και της Περσικής Αυτοκρατορίας. Η ναυμαχία της Σαλαμίνας αποτέλεσε τη σημαντικότερη σύγκρουση και την αρχή του τέλους της δεύτερης περσικής εκστρατείας στην Ελλάδα.
Αρχικά, οι Έλληνες σχεδίαζαν να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες στις Θερμοπύλες και στο Αρτεμίσιο (ξηρά και θάλασσα αντίστοιχα). Στη μάχη των Θερμοπυλών, οι Πέρσες εξολόθρευσαν τις περιορισμένες ελληνικές δυνάμεις που είχαν παραταχθεί στο ομώνυμο στενό, εξαιτίας της προδοσίας του Εφιάλτη. Στο Αρτεμίσιο, ο συμμαχικός στόλος έχασε περίπου τα μισά πλοία του, ενώ ο περσικός στόλος έχασε το 1/4 των πλοίων του. Μόλις οι Σύμμαχοι πληροφορήθηκαν για την καταστροφή στις Θερμοπύλες αποφάσισαν να υποχωρήσουν. Αυτό επέτρεψε στους Πέρσες να καταλάβουν τη Βοιωτία και την Αττική.
Οι Πελοποννήσιοι ήθελαν να σταματήσουν τον περσικό στόλο στον Ισθμό της Κορίνθου. Παρ’ όλ’ αυτά, ο Αθηναίος στρατηγός και πολιτικός Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες στη Σαλαμίνα, ελπίζοντας ότι μια νίκη θα εμπόδιζε τους Πέρσες να εισβάλουν στην Πελοπόννησο. Ο Θεμιστοκλής ανάγκασε τον Ξέρξη να επιτεθεί στα Στενά της Σαλαμίνας, όπου η αριθμητική υπεροχή των Περσών ήταν άχρηστη και προβληματική.
Ο βασιλιάς Ξέρξης, βέβαιος για τη νίκη, ανέβηκε σε μία πλαγιά του βουνού Αιγάλεω για να παρακολουθήσει τη ναυμαχία. Κατά την αρχαιότητα η περιοχή του Περάματος είχε την ονομασία Αμφιάλη. Σε μία από τις κορυφές του όρους Αιγάλεω, λοιπόν, που εντάσσονται στο Δήμο Περάματος, θεωρείται πως βρισκόταν η θέση από την οποία ο Πέρσης αυτοκράτορας Ξέρξης παρακολούθησε τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Η κορυφή αυτή, ακόμη και σήμερα, αποκαλείται ως«Θρόνος του Ξέρξη».
Στη ναυμαχία, ο ελληνικός στόλος πέτυχε μια σημαντική νίκη, αφού κατέστρεψε 300 περσικά πλοία. Μετά τη ναυμαχία, ο Ξέρξης, μαζί με ένα μεγάλο μέρος του στρατού, επέστρεψε στην Ασία, ενώ για την υποταγή της Ελλάδος παρέμεινε ο Μαρδόνιος με τον υπόλοιπο περσικό στρατό. Αλλά το 480 π.Χ. οι Πέρσες υπέστησαν σοβαρή ήττα στις Πλαταιές και στη Μυκάλη και σταμάτησαν τις επιθέσεις τους στην ηπειρωτική Ελλάδα. Λίγο αργότερα, οι Έλληνες πέρασαν στην αντεπίθεση. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, αν οι Πέρσες νικούσαν στη Σαλαμίνα, θα είχε σταματήσει η ανάπτυξη της Ελλάδος.
Η ελιά της Όρσας
Στην περιοχή του Αιαντείου και συγκεκριμένα επί της Λεωφόρου Κακής Βίγλας -θέση Τουτούλιζα ή Πολυέλαιος- βρίσκεται ως σήμερα η ελιά της Όρσας. Η περίμετρος της είναι 12 μέτρα, η διάμετρος της περίπου 4 μέτρα και ο κεντρικός κορμός έχει ύψος 5,70 μέτρα. Σύμφωνα με τον σαλαμίνιο λαογράφο, Νικόλαο Ι. Σαλτάρη, η συγκεκριμένη ελιά ανήκε σε μια κοπέλα, την Όρσα (Ορσία), η οποία έζησε κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και είχε ως μοναδική προίκα το συγκεκριμένο ελαιόδεντρο. Προφορικές παραδόσεις από το Μούλκι και το Αμπελάκι ανάγουν την ελιά αυτή σε χρόνους παλαιότερους: Την ελιά της Όρσας την είχε φυτέψει ένας μεγάλος βασιλιάς, ο Στράτος, που είχε έρθει στην Κούλουρη παλιά· γι’ αυτό είναι τόσο μεγάλη. Είναι η πρώτη ελιά του νησιού.
Η παραπάνω αιτιολογική προφορική παράδοση δικαιολογεί το μέγεθος και την παλαιότητα της συγκεκριμένης ελιάς. Ωστόσο, το σημείο που χρειάζεται να σταθούμε είναι το όνομα του βασιλιά Στράτου. Πίσω από το όνομα αυτό κρύβεται ο τύραννος των Αθηνών Πεισίστρατος, ο οποίος έδειξε ενδιαφέρον για τον αγροτικό πληθυσμό της Αττικής και της Σαλαμίνας, παραχωρώντας δάνεια και εφοδιάζοντας τους γεωργούς με σπόρους, ρίζες ελιών και ζώα. Η καλλιέργεια της ελιάς στη Σαλαμίνα φαίνεται να έχει παλαιότερες ρίζες, αφού σύμφωνα με τον Ευριπίδη ανάγεται σε ευεργεσία της θεάς Αθηνάς πριν από την αντίστοιχη στους Αθηναίους:
μελισσοτρόφου Σαλαμίνος, ω βασιλεύ Τελαμών, …
ίν’ ελαίας πρώτον έδειξε κλάδον γλαυκάς Αθάνα.
Το αξιοσημείωτο στις προφορικές παραδόσεις είναι ότι διασώθηκε με τον λόγο μέσω των αιώνων ένα ιστορικό γεγονός εξαιτίας της ύπαρξης του ελαιοδένδρου αυτού. Γίνεται κατανοητό, λοιπόν, ότι οι παραδόσεις αυτές χρειάζεται να ενταχθούν στο ευρύτερο πλαίσιο της γεωργικής πολιτικής του τυράννου Πεισίστρατου και της ώθησης που έδωσε στην αγροτική οικονομία.
Το 2016 με ενέργειες της τότε Δημοτικής Κοινότητας Αιαντείου το ελαιόδεντρο συμμετείχε στον διαγωνισμό Κlorane Nature Project και προσδιορίστηκε η ηλικία της από τους επιστήμονες του εν λόγω Ινστιτούτου στα 2.500 έτη. Το 2020 και έπειτα από εισήγηση της Ομάδας Εργασίας για την Ανάδειξη των Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων του Δήμου Σαλαμίνας, σε συνεργασία με το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τον Αναπληρωτή Καθηγητή Χημείας Φυσικών Προϊόντων, κο Προκόπη Μαγιάτη, και την Πρόεδρο του Παγκόσμιου Κέντρου Ελιάς για την Υγεία (World Olive center for health), διδάκτορα Φαρμακογνωσίας, κα Ελένη Μέλλιου, έγινε από το Ινστιτούτο Μεσογειακών και Δασικών Ερευνών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης νέα επίσημη χρονολογική μέτρηση της συγκεκριμένης ελιάς, η οποία προσδιόρισε το απώτατο όριο της ηλικίας του δέντρου στα 2.530 έτη.
Στο πλαίσιο της ίδιας μελέτης και με χρηματοδότηση από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Παγκόσμιο Κέντρο Ελιάς για την Υγεία έγινε για πρώτη φορά ανάλυση του γενετικού υλικού του δέντρου και αποκαλύφθηκε ότι δεν πρόκειται για μπολιασμένη αγριελιά αλλά για εκ γενετής καλλιεργούμενη ελιά, γεγονός πολύ μεγάλης ιστορικής σημασίας για την πρωταρχική εμφάνιση της ελαιοκαλλιέργειας στην Αττική και ιδιαίτερα στη Σαλαμίνα. Έτσι, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η ελιά της Όρσας είναι ο μοναδικός ζωντανός οργανισμός που είναι μάρτυρας της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας.