Ο αρχαιολογικός χώρος της Ελευσίνας είναι ένας από τους σημαντικότερους της Ελλάδας. Ξεχωριστή θέση καταλαμβάνει το Πλουτώνιο Σπήλαιο που βρίσκεται μέσα στον οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο του Ιερού της Ελευσίνας και είναι επισκέψιμο για το κοινό.
Είναι ένα αβαθές σπήλαιο με λαξευμένα σκαλοπάτια τα οποία έχουν ως σκοπό να σε οδηγήσουν στο εσωτερικό του.
Πίσω από τα τοιχώματα του σπηλαίου υπάρχουν σχισμές και κόγχες που εξήψαν την φαντασία των κατοίκων πριν χιλιάδες χρόνια. Συγκεκριμένα, οι αρχαίοι Ελευσίνιοι θεωρούσαν ότι το συγκεκριμένο σπήλαιο και οι σχισμές του οδηγούν στον Κάτω Κόσμο, τον Άδη.
Γι’ αυτό το λόγο, εξάλλου, το σπήλαιο χαρακτηρίστηκε ως Πλουτώνιο, καθώς συνδέθηκε με τη λατρεία του Θεού του Κάτω Κόσμου, του Πλούτωνα.
Παλιοί θρύλοι και αινίγματα αναφέρουν ότι από αυτό το σπήλαιο στην Ελευσίνα βγήκε ο θεός και απήγαγε την ωραία κόρη της Δήμητρας, την Περσεφόνη. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τα αρχαιολογικά ευρήματα του περιβόλου του ιερού, που ήταν ανάγλυφα αφιερωμένα στην Περσεφόνη, στον Πλούτωνα, αλλά και στη Δήμητρα.
Επιπρόσθετα, τα εν λόγω ευρήματα συνδέουν άμεσα το σπήλαιο με τις αρχαίες δοξασίες των κατοίκων της Ελευσίνας αλλά και με τα φημισμένα Ελευσίνια Μυστήρια.
Τα πλέον σημαντικά μνημεία του χώρου είναι η Ιερά Αυλή (ο χώρος συγκέντρωσης των πιστών και κατάληξη της Ιεράς οδού), τα Μεγάλα Προπύλαια (πρόπυλο δωρικού ρυθμού, αντίγραφο των Μνησικλείων Προπυλαίων της Ακρόπολης των Αθηνών), τα Μικρά Προπύλαια (πρόπυλο Ιωνικού ρυθμού), το Τελεστήριο (όπου υπήρχε το ανάκτορο, το άδυτο της λατρείας), οι Θριαμβικές Αψίδες (ρωμαϊκά αντίγραφα της αψίδας του Αδριανού στην Αθήνα), το Καλλίχορον Φρέαρ (το πηγάδι, όπου σύμφωνα με τους μύθους κάθισε η Δήμητρα μετά από πολυήμερη αναζήτηση της κόρης της Περσεφόνης), το Μυκηναϊκό Μέγαρο (ορθογώνιος ναός μυκηναϊκής εποχής).
Επίσης, εντός του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται το αρχαιολογικό μουσείο, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ιωάννη Μούσση, που ολοκληρώθηκε το 1890. Σε αυτό φιλοξενούνται σημαντικά ευρήματα από τις ανασκαφές στο Ιερό και τα νεκροταφεία της αρχαίας πόλης της Ελευσίνας.
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163