Πρόσφυγες σε ρόλο ξεναγού στα μουσεία της Αθήνας

Πρόσφυγες και μετανάστες αναλαμβάνουν το ρόλο ξεναγού σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας στο πλαίσιο του προγράμματος Multaka.

Multaka στα αραβικά σημαίνει σημείο συνάντησης. Μια τέτοια συνάντηση, πολιτισμών, ανθρώπων και ιδεών, επιχειρεί να πετύχει ένα πρόγραμμα διαπολιτισμικών περιηγήσεων, όπου πρόσφυγες και μετανάστες συστήνουν μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας στο κοινό.

Το ραντεβού έχει οριστεί για το Λουτρό των Αέρηδων στην Πλάκα, το μοναδικό σωζόμενο από τα τρία δημόσια λουτρά που υπήρχαν στην Αθήνα ως τα τέλη του 19ου αιώνα. Περιηγητής στα μυστικά του θα είναι ο Χισάμ, απόφοιτος Νομικής και διερμηνέας, ο οποίος κατάγεται από την Αίγυπτο και ζει τα τελευταία 30 χρόνια στην Ελλάδα.

Ο Χισάμ είναι ένας από τους 16 πρόσφυγες και μετανάστες, που περιηγούν το κοινό σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας, στο πλαίσιο του προγράμματος Multaka: στον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο της Αρχαίας Αγοράς, το Επιγραφικό Μουσείο, τον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο Κεραμεικού, το Λουτρό των Αέρηδων και την έκθεση «Άνθρωποι και εργαλεία» του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού.

Το κοινό στην περιήγηση που κάνει ο Χισάμ είναι ελληνικό και τους περιγράφει σε άπταιστα ελληνικά τη λειτουργία του Λουτρού των Αέρηδων ως χαμάμ, συνδυάζοντας στη διήγησή του ιστορικά στοιχεία για το μνημείο με τις μνήμες της πατρίδας του. «Στην Ανατολή λέμε ότι ένας ζεστός χώρος σε χαμάμ δεν ανοίγει μόνο τους πόρους του δέρματος, αλλά και τους πόρους της ψυχής. Δεν είναι μόνο σωματοθεραπεία, αλλά και ψυχοθεραπεία», λέει χαρακτηριστικά.

«Δεν είναι ο στόχος μου να μάθω στο κοινό ιστορία, αλλά να τους δείξω ότι υπάρχουν κοινά στοιχεία ανάμεσα στον ελληνικό πολιτισμό και τους άλλους πολιτισμούς και ότι μπορούμε να ζήσουμε όλοι μαζί ειρηνικά σε ένα τόπο», εξηγεί ο Χισάμ στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Σκοπός του προγράμματος είναι τα μουσειακά εκθέματα να ενεργοποιήσουν μνήμες, βιώματα, συναισθήματα και να οδηγήσουν σε ανταλλαγή εμπειριών και συνειδητοποίηση των κοινών αναγκών που συνδέουν τις ανθρώπινες κοινότητες.

Ο Χισάμ εξηγεί ότι ενδιαφέρθηκε να συμμετάσχει στο Multaka, γιατί, όπως τονίζει, «μέσα από τον πολιτισμό μαθαίνεις πολλά πράγματα. Μαθαίνεις για τη Δημοκρατία, καθώς πολλοί πρόσφυγες έχουν έρθει από χώρες, όπου η Δημοκρατία είναι τελείως διαφορετική, για την ισότητα των φύλων που σε κάποιες χώρες δεν έχει κατακτηθεί, και για τη διαφορετικότητα, γιατί πρέπει να καταλάβουμε ότι όλοι είμαστε διαφορετικοί και με την αποδοχή της διαφορετικότητας μπορούμε να αγκαλιαστούμε».

Το κοινό των περιηγήσεων μπορεί να είναι Έλληνες, πρόσφυγες ή μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα. Ο Χισάμ έχει κάνει τέσσερις περιηγήσεις, όλες σε Έλληνες, ωστόσο στο παρελθόν έχει συμμετάσχει και σε ξεναγήσεις προσφύγων ως διερμηνέας στο Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Όπως λέει, υπάρχει μεγάλη διαφορά στα δύο κοινά, Ελλήνων και προσφύγων.

«Είναι εύκολο όταν κάνω μια περιήγηση στη μητρική μου γλώσσα, την κατέχω καλύτερα από τα ελληνικά. Όταν κάνω περιήγηση σε Έλληνες είναι πιο δύσκολο, γιατί αισθάνομαι ότι θα μιλήσω για την ιστορία των Ελλήνων. Δεν κάνω μάθημα, μεταφέρω το δικό μου πολιτισμό και αισθάνομαι ότι μαθαίνω από τους Έλληνες», παρατηρεί. Στους πρόσφυγες στόχος του είναι να μεταφέρει το μήνυμα «ότι δεν είναι περιττοί εδώ. Η Αθήνα έχει από την αρχαιότητα πολιτισμό και ανοιχτές αγκαλιές».

Ήρθε ως ασυνόδευτο προσφυγόπουλο

Ο Χαντί, πρόσφυγας από το Αφγανιστάν που ήρθε στην Ελλάδα ως ασυνόδευτο παιδί και σήμερα συνεργάζεται με το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου ως μέντορας, συμμετέχει στο Multaka ως περιηγητής και μέχρι σήμερα έχει κάνει ξεναγήσεις σε ασυνόδευτα προσφυγόπουλα. «Είναι δύσκολο να μιλήσεις στα παιδιά για μουσεία», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «οπότε πρέπει να βρούμε τον τρόπο να τα βάλουμε στη συζήτηση. Δεν είμαι αρχαιολόγος και ο στόχος μου ήταν να συσχετίσω τις δικές τους ιστορίες με τα εκθέματα μου βλέπουμε». Ο Χαντί θυμάται ότι το πρώτο μουσείο που επισκέφθηκε ήταν το Μουσείο Προσφυγικής Μνήμης στη Λέσβο, όταν πρωτοήρθε στην Ελλάδα. «Τότε δεν καταλάβαινα γιατί υπάρχουν αυτά τα εκθέματα στα μουσεία. Πλέον ξέρω ότι είναι σημαντικά, γιατί μας θυμίζουν τι έχει περάσει η ανθρωπότητα».

Στις περιηγήσεις συζητούνται έννοιες με διαπολιτισμική απήχηση, όπως η Δημοκρατία και η συμμετοχή στα κοινά, τα επαγγέλματα, η οικονομία, ο δημόσιος χώρος και τα ταφικά έθιμα.

Η Φαρίντα, από την Αλγερία, που ζει στην Ελλάδα από το 2000 και εργάζεται ως διερμηνέας, περιγράφει την περιήγηση που έκανε στην έκθεση για τα εργαλεία του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, σε ελληνικό κοινό. «Στην αρχή τρόμαξα, λόγω της γλώσσας. Τελικά η γλώσσα δεν έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο, όσο η ανταλλαγή βιωμάτων και εμπειριών. Μιλήσαμε για τα εργαλεία και την εργασία και όλοι είχαμε μια ιστορία προσωπική σε σχέση με εργαλεία που χρησιμοποιούνται ακόμα ή τα χρησιμοποιούσαν οι παππούδες μας. Η σημασία του προγράμματος είναι αυτή η ανταλλαγή πολιτισμών, βιωμάτων και εμπειριών».

Καρδιά του Multaka οι περιηγήσεις

Το πρόγραμμα Multaka συνδιοργανώνουν η Διεύθυνση Κοινωνικής Ένταξης του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, η Διεύθυνση Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ίδιου υπουργείου και η Εταιρεία Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής του δήμου Αθηναίων και χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ασύλου, Ένταξης και Μετανάστευσης. Η λειτουργία του είναι πιλοτική ως τον Ιούνιο του 2023. Μέχρι σήμερα έχουν γίνει 15 περιηγήσεις, στις οποίες συμμετείχαν 104 άτομα.

Οι περιηγητές εκπαιδεύτηκαν από εξειδικευμένο προσωπικό του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Όπως επισημαίνει η Όλγα Σακαλή, αρχαιολόγος- μουσειολόγος στο Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας του υπουργείου Πολιτισμού, η βασική φιλοσοφία των σεμιναρίων «δεν ήταν να εκπαιδεύσουμε τους ανθρώπους να γίνουν ξεναγοί, αλλά μέσα από μια βιωματική προσέγγιση να αναδείξουν τα κοινά βιώματα και τις διαχρονικές αξίες και την αλληλεπίδραση των πολιτισμών».

Το πρόγραμμα Multaka άρχισε από το Βερολίνο και ήδη υλοποιείται στην Οξφόρδη, το Νιουκάστλ, τη Βέρνη, το Τορίνο και τη Φλωρεντία. Η Φανή Κεραμίδα, προϊσταμένη του Τμήματος Διαπολιτισμικότητας του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, τονίζει ότι «καρδιά» του Multaka παντού είναι οι περιηγήσεις, ωστόσο το πρόγραμμα έχει και κάποιες διαφοροποιήσεις σε κάθε πόλη που παρουσιάζεται. Στο ελληνικό πρόγραμμα έχει προστεθεί ένα εργαστήρι συμμετοχικού βίντεο για τους περιηγητές, οι οποίοι στο τέλος του προγράμματος θα παράξουν ένα βίντεο διάρκειας μιας ώρας με θέμα το πρόγραμμα και τη διαπολιτισμική Αθήνα. «Το συμμετοχικό βίντεο θεωρείται πρακτική ενδυνάμωσης των συμμετεχόντων και θέλαμε να μείνει κάτι από το πρόγραμμα», συμπληρώνει η κ. Κεραμίδα.

Επίσης, την ερχόμενη άνοιξη θα διοργανωθεί ένα συνέδριο, με τη συμμετοχή εκπροσώπων των προγραμμάτων από τις άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και εργαζόμενων σε μουσεία, προκειμένου να γίνει ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών.

«Το πρόγραμμα αυτό μας κίνησε πολύ έντονα το ενδιαφέρον, γιατί διαπλέκεται οργανικά με όλη την παρουσία του δήμου Αθηναίων στην πόλη, μια παρουσία ανάδειξης της πολιτισμικής κληρονομιάς, μια παρουσία κοντά στις κοινότητες», επισημαίνει η Μελίνα Δασκαλάκη, εντεταλμένη σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων για θέματα μεταναστών και προσφύγων. Συμπληρώνει ότι στόχος του δήμου είναι να κάνει το πρόγραμμα γνωστό σε όσο το δυνατόν περισσότερες κοινότητες γίνεται για να δηλώσουν συμμετοχή στις περιηγήσεις: την εκπαιδευτική και ακαδημαϊκή κοινότητα, τις μεταναστευτικές και προσφυγικές κοινότητες και τους ανθρώπους του πολιτισμού.

Οι περιηγήσεις γίνονται κάθε Σάββατο και Κυριακή, στις 10 πμ, σε αραβικά, φαρσί, γαλλικά, αγγλικά και ελληνικά. Η συμμετοχή είναι δωρεάν, αλλά απαιτείται προεγγραφή. Εγγραφές γίνονται στο multaka@developathens.gr