Τον περασμένο Μάρτιο, η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία έβγαλε μια ανακοίνωση, που απάλλαξε τους Γήινους από τον φόβο μιας επικείμενης… εξωγήινης απειλής: του ενδεχομένου μιας καταστροφικής σύγκρουσης του αστεροειδούς Apophis με τη Γη.
Συγκεκριμένα, η NASA ανακοίνωσε ότι στα επόμενα τουλάχιστον 100 χρόνια, ο Άποφις (που τον Απρίλιο του 2029 θα πλησιάσει τη Γη σε απόσταση μικρότερη από αυτή που βρίσκονται οι γεωστατικοί δορυφόροι) δεν πρόκειται να χτυπήσει τον πλανήτη μας.
Το -αν μη τι άλλο- καθησυχαστικό αυτό συμπέρασμα αποτέλεσε απόρροια των παρατηρήσεων και της συνεργασίας μιας διεθνούς ομάδας επιστημόνων, στην οποία μετείχε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).
Χάρη στην εργασία αυτής της ομάδας, ο αστεροειδής «Apophis» έγινε το πρώτο ουράνιο σώμα, με διαστάσεις μικρότερες του ενός χιλιομέτρου, που παρατηρήθηκε με τη μέθοδο των αστρικών αποκρύψεων. Οι παρατηρήσεις τους επέτρεψαν τον ακριβή προσδιορισμό της τροχιάς του Άποφι και την απομάκρυνσή του από τη λίστα των επικίνδυνων αστεροειδών.
Εντοπίζοντας ένα νόμισμα από απόσταση ενός χιλιομέτρου!
Η πρόβλεψη και η παρατήρηση των αποκρύψεων του Άποφι (που μοιάζουν με μικροσκοπικές και αστραπιαίες ηλιακές εκλείψεις), έγινε για πρώτη φορά τον Μάρτιο κι αποτελεί επιστημονικό άθλο, δεδομένου ότι η διάμετρος του αστεροειδούς είναι μόλις 450 μέτρα! Οι αστρικές αποκρύψεις διαρκούν ελάχιστα -για τον μόλις ένα δέκατο του δευτερολέπτου- και συμβαίνουν όταν ένα αστέρι «κρύβεται» από έναν αστεροειδή που τυχαίνει να περνά από μπροστά.
Η σημασία των αποκρύψεων έγκειται στο ότι επιτρέπουν τον προσδιορισμό της θέσης και του μεγέθους του αστεροειδή, με ακρίβεια μερικών δεκάδων μέτρων. Όμως, η πρόβλεψή τους είναι εξαιρετικά απαιτητική – στην περίπτωση του Άποφι ισοδυναμεί με τον εντοπισμό ενός νομίσματος του 1 ευρώ, από απόσταση 1000 χιλιομέτρων!
Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ, Κλεομένης Τσιγάνης, μέλος της διεθνούς ομάδας, «η ομάδα δούλεψε επί αρκετούς μήνες, χρησιμοποιώντας παρατηρησιακά δεδομένα από πολλά μεγάλα τηλεσκόπια, ώστε να καταλήξει με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια στην τροχιά του Άποφι και στην πιθανότητα να περάσει μπροστά από κάποιο αστέρι».
Έπειτα από υπολογισμούς, οι επιστήμονες κατέληξαν σε τρεις-τέσσερις ευκαιρίες παρατήρησης, πάντα αβέβαιες, δεδομένου ότι η σκιά του Άποφι «είναι μια κουκίδα 450 μέτρων, που περνά σε λιγότερο από ένα sec πάνω από τη Γη κι εσύ πρέπει να έχει στήσει το τηλεσκόπιο στο σωστό “μονοπάτι” και να ελπίζεις ότι θα προλάβεις να καταγράψεις», εξηγεί.
Όπως επισημαίνει ο κ. Τσιγάνης, οι παρατηρήσεις των αποκρύψεων θα ήταν αδύνατο να επιτευχθούν χωρίς την ύπαρξη του νέου αστρικού καταλόγου της αποστολής Gaia και την εμπειρία της ομάδας που τις προετοίμασε. Η συμμετοχή αρκετών ερασιτεχνών αστρονόμων με κινητά τηλεσκόπια, ήταν επίσης αποφασιστική.
Από τις ΗΠΑ στο Μελενικίτσι Σερρών
Τα πρώτα δεδομένα συλλέχθηκαν στις ΗΠΑ, στις 7 Μαρτίου. Ακολούθως, ομάδα ερευνητών του Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ, αποτελούμενη από τον κ.Τσιγάνη, τον καθηγητή Γεώργιο Βουγιατζή, το μεταδιδακτορικό ερευνητή Γιάννη Γκόλια και τον μεταπτυχιακό φοιτητή Σωτήρη Τσαβδαρίδη, βρέθηκε στις 11 Μαρτίου στο Μελενικίτσι Σερρών, για την παρατήρηση της δεύτερης πιθανής απόκρυψης από τον Άποφι.
«Παρατηρώντας, κάναμε συνεχή προσδιορισμό του σφάλματος των προηγούμενων μετρήσεων. Έτσι, το ταξίδι μας στις Σέρρες οριστικοποιήθηκε μόλις δύο μέρες πριν την παρατήρηση. Ο Άποφις έτυχε να περνάει μπροστά από τρία αστέρια, το πρώτο στις 7 Μαρτίου θα ήταν ορατό μόνο από την Αμερική, το δεύτερο στις 11 Μαρτίου από την Ευρώπη και Ελλάδα και το τρίτο ορατό και πάλι μόνο από την Αμερική στις 22 Μαρτίου, οπότε σπεύσαμε» εξηγεί.
Κατά τον κ. Τσιγάνη, η επιτυχής εφαρμογή της τεχνικής των αποκρύψεων σε ένα τόσο μικρό αντικείμενο ανοίγει μια νέα εποχή στη μελέτη των παραγήινων αστεροειδών. «Πλέον, έχουμε την απαιτούμενη εμπειρία για να στοχεύσουμε και άλλους παραγήινους αστεροειδείς όπως ο Δίδυμος, ο στόχος των αποστολών DART (NASA) και Hera (ESA), που η ομάδα του ΑΠΘ συμμετέχει ενεργά» αναφέρει, υπενθυμίζοντας πως η ομάδα του ΑΠΘ υποστηρίζεται από το ερευνητικό πρόγραμμα «NEO-MAPP», που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα-πλαίσιο Horizon 2020.
«Το θησαυροφυλάκιο του υλικού από το οποίο φτιάχτηκαν όλα»
Γιατί όμως είναι η παρατήρηση των παραγήινων αστεροειδών σημαντική; Μόνο για να αποκλείσουμε πιθανό κίνδυνο σύγκρουσης με τη Γη ή και για άλλους λόγους;
«Ο κύριος λόγος που τους μελετάμε είναι ότι όλα, συμπεριλαμβανομένης της Γης, φτιάχτηκαν από το ίδιο υλικό που είναι φτιαγμένοι οι αστεροειδείς. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι στα 4,6 δισ. χρόνια που πέρασαν, το υλικό που ενσωματώθηκε στη Γη, τον Άρη και τους άλλους πλανήτες έχει υποστεί γεωλογικές διαφοροποιήσεις, διαβρώσεις από την ατμόσφαιρα κτλ. Στους αστεροειδείς που ποτέ δεν συγκολλήθηκαν για να φτιάξουν έναν μεγάλο πλανήτη, το υλικό που βρίσκεται μέσα τους είναι στην πρωτόγονη κατάσταση των 4,6 δισ. ετών πριν. Είναι το θησαυροφυλάκιο του υλικού από το οποίο φτιαχτήκαμε. Επιπλέον, ο τρόπος που διατάσσονται και κινούνται, μας δείχνει πώς εξελίχθηκαν οι τροχιές των μεγάλων πλανητών, ποια είναι η ιστορία της εξέλιξης του ηλιακού μας συστήματος. Εστιάζουμε δε στους παραγήινους, γιατί αν θέλουμε να κάνουμε μια διαστημική αποστολή, είναι πολύ πιο εύκολο να πάμε σε κάποιον κοντινό» σημειώνει.
Οι κύριοι ερευνητές που συμμετείχαν στην προσπάθεια ήταν: από το ΑΠΘ o κ.Τσιγάνης και από πανεπιστήμια του εξωτερικού οι Paolo Tanga (Observatoire de la Côte d’ Azur, Γαλλία), Federica Spoto (Minor Planet Center, ΗΠΑ), Josselin Desmars, Damya Souami και Bruno Sicardy (LESIA/Γαλλία), Bruno Morgado (Observatorio Nacional, Βραζιλία) και Felippe Braga-Ribas (UTFPR, Βραζιλία), σε συνεργασία με αμερικανικές ομάδες επαγγελματιών και ερασιτεχνών αστρονόμων.
ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ
