Ο εορτασμός του Πάσχα έφτασε στο τέλος του, με τους πιστούς να προετοιμάζονται για το δεύτερο και τελευταίο Ψυχοσάββατο της χρονιάς. Φέτος, το Ψυχοσάββατο θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 7 Ιουνίου, το οποίο «πέφτει» προπαραμονές του Αγίου Πνεύματος, που φέτος γιορτάζεται στις 9 Ιουνίου.
Η δεύτερη αυτή ημέρα του Ψυχοσάββατου είναι παραδοσιακά συνδεδεμένη με την προσφορά με «χρυσά κόλλυβα και είναι αφιερωμένη στη μνήμη των κεκοιμημένων. Είναι μια μέρα ιδιαίτερης σημασίας για τους πιστούς, καθώς προσφέρονται προσευχές για τις ψυχές των αγαπημένων τους που έχουν φύγει από τη ζωή.
Το Ψυχοσάββατο αυτό έχει καθιερωθεί να τιμάται ως μια συμβολική μέρα, 48 ημέρες μετά την Ανάσταση του Χριστού, κατά την οποία οι πιστοί καλούνται να μνημονεύσουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν «κοιμηθεί» στην ειρήνη του Θεού.
Η Εκκλησία προσκαλεί τους πιστούς να προσφέρουν μνημόσυνα για τους κεκοιμημένους, με τον τρόπο που συνήθως γίνονται: τρισάγια στα κοιμητήρια, μνημόσυνα στις εκκλησίες και τη μοιρασιά των κόλλυβων. Τα Ψυχοσάββατα θεσπίστηκαν από την Εκκλησία για να προσφέρει τη δυνατότητα για αυτούς που δεν μπορούν να τελέσουν τα καθιερωμένα μνημόσυνα να τιμήσουν τις ψυχές των αγαπημένων τους με αυτόν τον τρόπο.
Παράλληλα, η παράδοση έχει επικρατήσει και σε πιο προσωπικό επίπεδο, καθώς πολλοί πιστοί συμμετέχουν ενεργά και θέλουν να τιμήσουν τη μνήμη των δικών τους προσώπων, διατηρώντας τη μνήμη τους ζωντανή μέσα από τη συμμετοχή σε αυτή τη διαδικασία.
Η τελετή αυτή είναι μια ειδική ευκαιρία για όλους τους πιστούς να προσευχηθούν και να ελπίσουν ότι οι ψυχές των κεκοιμημένων θα συγχωρεθούν και θα κριθούν με αγάπη και επιείκεια κατά την Δευτέρα Παρουσία. Η προσφορά των κόλλυβων, τα οποία μπορούν να φτιάξουν οι ίδιοι ή να προμηθευτούν έτοιμα από κάποιο φούρνο, είναι το βασικό έθιμο της ημέρας.
Τα κόλλυβα αυτά πρέπει να μεταφερθούν στην εκκλησία για να ευλογηθούν κατά τη διάρκεια του Εσπερινού της Παρασκευής ή ανήμερα κατά τη Θεία Λειτουργία του Σαββάτου. Στη συνέχεια, τα ευλογημένα κόλλυβα δεν πρέπει να τα πετάξουμε ούτε να τα σκορπίσουμε στους τάφους, αλλά πρέπει να τα κρατήσουμε σε σεβασμό και ευλάβεια.
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του δεύτερου Ψυχοσάββατου είναι η αναφορά του ως «χρυσά κόλλυβα», γεγονός που προσδίδει ακόμα μεγαλύτερη σημασία στην ημέρα αυτή, κάνοντάς την ακόμα πιο σημαντική για τους πιστούς σε όλη την Ορθόδοξη Εκκλησία. Σύμφωνα με την παράδοση, η Εκκλησία γιορτάζει και μνημονεύει όλους τους κεκοιμημένους από την εποχή του Αδάμ μέχρι σήμερα, καθώς και όλους τους ανθρώπους που έχουν πεθάνει, ανεξαρτήτως εθνικότητας και τοποθεσίας. Το συγκεκριμένο Ψυχοσάββατο, το οποίο γιορτάζεται εννέα μέρες μετά την Ανάληψη του Χριστού, πραγματοποιείται πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής, και φέτος θα γίνει στις 7 Ιουνίου.
Υπάρχουν και πολλές παραδόσεις και ιστορίες που συνδέονται με αυτή την ημέρα και τη θυσία των «χρυσών κόλλυβων». Σύμφωνα με αυτές, το βράδυ της Ανάστασης, ο Χριστός δίνει στις ψυχές των νεκρών την ευκαιρία να επισκεφτούν τη γη και να περιπλανηθούν για λίγο, προτού επιστρέψουν στον ουρανό.
Οι συγγενείς και οι φίλοι των κεκοιμημένων, την παραμονή του Σαββάτου, δηλαδή το πρωί της Παρασκευής, φτιάχνουν τα κόλλυβα, τα οποία και μεταφέρουν στην εκκλησία το απόγευμα για να ευλογηθούν από τον ιερέα, ώστε οι ψυχές των αγαπημένων τους να μπορέσουν να «φάνε» και να επιστρέψουν στον ουρανό «χορτασμένες» από την προσευχή και τη συγχώρεση που τους προσφέρουν.
Η συνταγή για τα κόλλυβα και ο συμβολισμός με τα 9 υλικά
Σε κάθε παράδοση τα κόλλυβα είναι μέρος της παράδοσης μας, της θρησκείας μας, αλλά και ένα από τα πλέον υγιεινά γλυκά.
Τα υλικά πρέπει να είναι 9 γιατί 9 είναι τα τάγματα των αγγέλων, ενώ το κάθε υλικό έχει το δικό του συμβολισμό.
- Σιτάρι: οι νεκροί (το γήινο στοιχείο)
- Ζάχαρη: η γλυκύτητα του Παραδείσου
- Σταφίδες: η Άμπελος (ο Χριστός)
- Μαϊντανός: η ανάπαυση «εν τόπω χλοερώ»
- Φρυγανιά τριμμένη ή σουσάμι: το χώμα («..ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει..»)
- Ρόδι: τα ελέη του Παραδείσου, η λαμπρότητα
- Κανέλλα: η ευωδία, τα αρώματα («..αρώμασι εν μνήματι κηδεύσας απέθετο..», «..μύραναν τον τάφο αι μυροφόροι μύρα..»)
- Αμύγδαλα: η ευγονία, η ζωή που διαιωνίζεται με τους απογόνους (αντί για αμύγδαλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν καρύδια)
- Κουφέτα (ασημένια και λευκά): τα οστά που μένουν αναλλοίωτα καθώς το σώμα φθείρεται.
Μουλιάζουμε το σιτάρι σε νερό από βραδύς και αφού το σουρώσουμε, το καθαρίζουμε από τις φλούδες που απέβαλε. Κατόπιν το βράζουμε ανάλογα πόσο μαλακό το θέλουμε. Σε κανονική κατσαρόλα ένα καλό βράσιμο διαρκεί 2-3 ώρες, ενώ σε χύτρα περίπου 1 ώρα. Όταν βράσει, το ραντίζουμε με δροσερό νερό λέγοντας «δροσιά και έλεος να έχουν οι ψυχές των…» λέγοντας τα ονόματα των νεκρών που θέλουμε να μνημονεύσουμε και το απλώνουμε πάνω σε πετσέτα βαμβακερή για να στεγνώσει.
Το ανακατεύουμε με τις σταφίδες, τον ψιλοκομμένο μαϊντανό, το ρόδι, την κανέλα, τα αμύγδαλα και το στρώνουμε στην πιατέλα. Πάνω από το σιτάρι βάζουμε μια στρώση με τη θρυμματισμένη φρυγανιά ή το σουσάμι και στο τέλος την στρώση από ζάχαρη.
Με ένα καθαρό χαρτί πιέζουμε την επιφάνεια να γίνει ίσια. Στο τέλος με τα κουφέτα σχηματίζουμε το σχήμα του σταυρού και διάφορα σχέδια, ανάλογα με την πείρα και την φαντασία που έχει η κάθε νοικοκυρά ώστε να το στολίσει.
Και κάτι ιδιαίτερο, το οποίοι οι γιαγιάδες τονίζουν με μεγάλη ευλάβεια:
- Όση ώρα ετοιμάζουμε τα κόλλυβα πρέπει να είναι αναμμένο το καντήλι και το θυμιατό.
- Το νερό με το οποίο βράζουμε και ξεπλένουμε το σιτάρι, ΔΕΝ το χύνουμε στο νεροχύτη ώστε να καταλήξει μαζί με τα βρώμικα νερά στις αποχετεύσεις. Το ρίχνουμε ή στην θάλασσα ή στο χώμα.
