Τα αρχαία ελληνικά νομίσματα διέθεταν τρεις αξίες, τη μεταλλική, την ονομαστική και την εμπορική.
Η μεταλλική αξία των νομισμάτων αφορούσε στην περιεκτικότητά τους σε μέταλλο, και ήταν μεγάλη όταν αυτά ήταν χρυσά, μικρότερη όταν ήταν αργυρά και κατά πολύ μικρότερη όταν ήταν χάλκινα.
Μέχρι το 400 π.Χ. τα νομίσματα έγιναν το κατεξοχήν μέσο συναλλαγής σε ολόκληρη την αρχαία Ελλάδα, χωρίς όμως να επιβάλλεται ένα συγκεκριμένο νόμισμα. Κάτι που σήμαινε ότι σε κάθε περιοχή χρησιμοποιούσαν κάποιο συγκεκριμένο νόμισμα περισσότερο από τα άλλα.
Ωστόσο, ποιο ήταν το ελληνικό νησί που «έκοψε» τα πρώτα νομίσματα στην Ευρώπη;
Η πρώτη πόλη-κράτος στον ελλαδικό και ευρωπαϊκό χώρο που εξέδωσε το δικό της νόμισμα ήταν η Αίγινα.
Συγκεκριμένα, ο αργυρός στατήρας της Αίγινας με σήμα κατατεθέν την χελώνα ήταν το πρώτο διεθνές αργυρό νόμισμα που εξαπλώθηκε, μέσω εμπορικών συναλλαγών, στις αγορές της Μεσογείου και της Ανατολής. όπου κυκλοφορούσαν τα νομίσματα των Περσών.
Η λέξη στατήρας αναφέρεται σε μία από τις ονομαστικές αξίες των αρχαίων νομισμάτων. Ετυμολογικά προέρχεται από τη φοινική λέξη «σέκελ» (schequel), που σήμαινε νόμισμα ζυγισμένο με συγκεκριμένο βάρος. Το βάρος του στατήρα διέφερε σημαντικά από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με τον σταθμητικό κανόνα που ακολουθούσε κάθε νομισματοκοπία.
Εκείνη την εποχή, το νησί του Σαρωνικού Κόλπου ήταν βραχώδες και δεν είχε πολλές καλλιεργήσιμες εκτάσεις, συνεπώς, οι Αιγινήτες στράφηκαν από νωρίς στη θάλασσα.
Με τον στόλο τους γρήγορα αναδείχθηκαν σε σημαντικούς εμπόρους της Μεσογείου. Μάλιστα, ίδρυσαν και αρκετές αποικίες, όπως την Κυδωνία στην Κρήτη και τη Ναύκρατη στην Αίγυπτο.
Η χρήση του νομίσματος (με προτομή λιονταριού ή ταύρου) είχε πρωτοεμφανιστεί στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, στις περιοχές της Λυδίας και της Ιωνίας κατά τον 6ο αιώνα.
Οι Αιγινήτες ήρθαν σε επαφή μ’ αυτό το μέσο συναλλαγών, λόγω των συνεχών ταξιδιών τους.
Έτσι, περίπου το 560 π.Χ. «έκοψαν» τα πρώτα δικά τους αργυρά νομίσματα.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα, οι αιγινήτικοι στατήρες ξεπέρασαν τα στενά όρια της εκδότριας πόλης κι εξαπλώθηκαν όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο, αλλά και στις αγορές της Μεσογείου και της Ανατολής. Μ’ αυτό τον τρόπο, έγιναν το πρώτο διεθνές αργυρό νόμισμα.
Γιατί επέλεξαν την χελώνα;
Η χελώνα απεικονιζόταν στους στατήρες από την αρχή έως το τέλος της νομισματοκοπίας της Αίγινας, ενώ, αρχικά χρησιμοποιούσαν την θαλάσσια και αργότερα την χερσαία χελώνα.
Ήδη, στην αρχαιότητα τα νομίσματα της Αίγινας ονομάζονταν απλώς «χελώνες». Αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Ορισμένοι πιστεύουν ότι το νόμισμα των Πελοποννησίων ονομάζεται “χελώνα”, από τον τύπο που φέρει». (Πολυδεύκης, IX, 74).
Έτσι, το συγκεκριμένο ερπετό έγινε ένα είδος εθνικής ταυτότητας και το σήμα κατατεθέν της πόλης. Ωστόσο, με την έλευση των Αθηναίων στο νησί, από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., η χερσαία χελώνα αντικατέστησε τη θαλάσσια στα νομίσματα. Συγκεκριμένα, το 431 π.Χ. οι Αθηναίοι επικράτησαν στο νησί και εκδίωξαν τους Αιγινήτες. Ως επακόλουθο, η νομισματοκοπία σταμάτησε και ξανάρχισε προς τα τέλη του αιώνα, όταν οι τελευταίοι επέστρεψαν στον τόπο τους. Προφανώς, η αλλαγή στο είδος της χελώνας σηματοδότησε και την απώλεια της ναυτικής ισχύος του νησιού.
Παράλληλα, οι αιγινήτικοι στατήρες παρουσίαζαν ποικιλομορφία και διαφορές στο σχέδιο του έγκοιλου τετραγώνου που αποτυπωνόταν στην οπίσθια όψη τους. Μετά το 470 π.Χ., η οπίσθια όψη απέκτησε ένα σχετικά συγκεκριμένο σχήμα (skew pattern).
Το σχήμα αυτό σταθεροποιήθηκε μέσα στον 5ο αιώνα π.Χ., ενώ προστέθηκαν και ορισμένα σύμβολα.
Εκτός από τις «χελώνες» από την Αίγινα, υπήρχαν κι άλλα διαδεδομένα νομίσματα στην αρχαία Ελλάδα, όπως τα «ιππάρια» (πουλάρια) από την Κόρινθο και οι «γλαύκες» (κουκουβάγιες) από την Αθήνα.
Πόσο ήταν το βάρος των νομισμάτων της Αίγινας
Οι Αιγινήτες εφάρμοσαν δικό τους σταθμητικό κανόνα. Έτσι, κάθε στατήρας ζύγιζε 12,4 γρ. Ο αιγινήτικος σταθμητικός κανόνας καθιερώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους και επηρέασε αρκετές νομισματοκοπίες του αρχαίου κόσμου.
Το βάρος ήταν μια βασική παράμετρος των αρχαίων νομισμάτων, καθώς η αξία τους σχετιζόταν με την ποσότητα μετάλλου που περιείχαν.
Η κατασκευή των νομισμάτων ακολουθούσε συγκεκριμένους σταθμητικούς κανόνες όσον αφορά το βάρος τους.
Κάθε σταθμητικός κανόνας είχε μια βασική νομισματική μονάδα, με βάση την οποία υπολογίζονταν οι υποδιαιρέσεις και τα πολλαπλάσια.
Για παράδειγμα, η Αθήνα ακολουθούσε τον αττικό σταθμητικό κανόνα (τετράδραχμο 17,4 γρ.), η Αίγινα τον αιγινητικό σταθμητικό κανόνα (στατήρας 12,4 γρ. περίπου), ενώ η Κόρινθος τον κορινθιακό σταθμητικό κανόνα (στατήρας 8,6 γρ.).
Η νομισματική παραγωγή της αρχαιότητας ήταν τεράστια. Υπήρχαν πολυάριθμοι σταθμητικοί κανόνες, οι οποίοι διέφεραν ανάλογα με την περιοχή και την εποχή. Ωστόσο, η χρήση των εκάστοτε σταθμητικών κανόνων υποδείκνυε την επιρροή που ασκούσαν οι μεγαλύτερες και ισχυρότερες οικονομικά πόλεις.
Το λογότυπο της Alpha Bank
Tο λογότυπο που χρησιμοποιεί η Alpha Bank από το 1972 έχει βασιστεί στον αργυρό στατήρα Αίγινας. Συγκεκριμένα, έχει χρησιμοποιηθεί η οπίσθια όψη του νομίσματος, που απεικονίζει ένα έγκοιλο τετράγωνο, το οποίο χωρίζεται με κεραίες σε 5 πεδία.
