ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΙΜΕΛΗΘΗΚΕ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΔΙΔΑΚΤΗΡΙΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ALEXANDER.EDU.GR , ΚΑΛΛΙΡΟΗΣ 23, ΤΗΛ. 210-3313155.
Η συνοπτική απόδοση κειμένου είναι η συστηματοποιημένη καταγραφή του περιεχομένου, της δομής και της νοηματικής αλληλουχίας ενός κειμένου, η οποία θα συνδυάζει την πληρότητα πληροφόρησης με την κριτική, αποκωδικοποιητική και μη αντιγραφική κατάθεση των βασικών θέσεων του κειμένου. Ακολουθεί μία ενδεικτική συνοπτική απόδοση ενός γνωστού δοκιμίου.
ΚΕΙΜΕΝO
ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ
Ηλικιωμένος άνθρωπος που επί χρόνια πολλά εργάστηκε στη διοικητική υπηρεσία, του Κράτους και ανέβηκε όλες τις βαθμίδες της, συνόψισε κάποτε τα διδάγματα της μακράς πείρας τον με μια παρατήρηση άξια να μας βάλει σε πολλές σκέψεις.
Το Κράτος, έλεγε, όχι ως αφηρημένη ιδέα, αλλά ως συγκεκριμένο βίωμα, σαν ένα κομμάτι από την ίδια τη ζωή μας, λείπει από τους ση¬μερινούς Έψηνες. Το αισθάνονται σαν ξένο, όχι δικό τους, και δεν το πονούν. Τη χώρα τους την αγαπούν με πάθος. Για μια χούφτα από το χώμα της είναι άξιοι να πεθάνουν με την πιο μεγάλη ευκολία. Άλλο Πα¬τρίδα, όμως και άλλο Πολιτεία. Με την Πατρίδα είμαστε στενότατα δε¬μένοι • την έχουμε βάλει μέσα στο αίμα μας, γιατί και με το αίμα μας την έχουμε κρατήσει. Την Πολιτεία όμως, δηλαδή αυτό τον ορισμένο τρό¬πο με τον οποίο έχει οργο.ντοθεί και διοικείται ο τόπος, αυτήν την απρό¬σωπη δύναμη που λειτουργεί στο όνομα, όλων για να εξασφαλίζει με τα όργανα και τους θεσμούς της τη ζωή και την ελευθερία μας, δεν μπο¬ρούμε να τη νιώσουμε σαν κάτι εντελώς δικό μας. Είναι ξένο σώμα για το αίσθημα μας.
Απόδειξη ότι δεν πονούμε, ούτε αισθανόμαστε ενστιγματικά την ανάγκη να προστατέψουμε ό,τι ανήκει στο Κράτος, το δημόσιο κτήμα. Απέναντι του δείχνουμε αδιαφορία και κάποτε μιαν απίστευτη εχθρό¬τητα και μανία, καταστροφής. Από παιδιά στο σχολείο κακοποιούμε βάρβαρα τα θρανία και τους τοίχους του σχολείου «ανήκει στο δη¬μόσιο, δεν είναι δικό μας». Την ίδια αστοργία δείχνουμε στα δικαστή¬ρια, στα άλλα δημόσια, γραφεία, ακόμη και στους πάγκους του πάρκου ή στις δημόσιες κρήνες, σε ό,τι τέλος πάντων είναι κρατική περιουσία. Μόλις αντιληφθούμε ότι κάτι τι ανήκει ή με κάποιο τρόπο βρίσκεται στην κυριότητα αυτής της απρόσωπης δύναμης, αν δεν μπορούμε να το οικειοποιηθούμε, με ευχαρίστηση το φθείρουμε. Με την ίδια ευκολία προσπαθούμε ν’ αποφεύγουμε τις υποχρεώσεις μας προς το Κρότος ή να καταστρατηγούμε τους νόμους του. Είναι ο «άλλος», όχι ο εαυτός μας. Και τον ξεγελούμε ή σηκώνουμε το όπλο εναντίον τον, χωρίς να κατα¬λαβαίνουμε ότι κατά βάθος τον εαυτό μας απατούμε ή πληγώνουμε.
Και από τις παρατηρήσεις του αυτές ο πολύπειρος άνθρωπος έβγα¬ζε το συμπέρασμα ότι ίσως οι Έλληνες να μην είναι οργανικό, ικανοί να ποτιστούν από την ιδέα τον Κράτους. Ότι πιθανόν μέσα στην ίδια τη φυ¬σική τους υφή να υπάρχει κάποια τάση αναρχισμού…
Έχει αρκετά διαδοθεί αυτή η αντίληψη και συχνά ακούγεται. Ωστό¬σο μου φαίνεται πολύ παρακινδυνευμένη και άδικη στην απαισιοδοξία της. Δεν αμφισβητώ τα γεγονότα όπου στηρίζεται καθώς περισσότερα είναι δυστυχώς πραγματικά, είτε μας αρέσουν είτε όχι. Αλλά την ερμηνεία που δίνεται σ’ αυτά τα γεγονότα.
Ότι δεν πονούμε, ή ότι δεν πονούμε αρκετά την Πολιτεία σαν κάτι εντελώς δικό μας, είναι βέβαιο. Από αναρχισμό όμως π/ν αντιθέτους προς τα αισθήματα και τα συμφέροντά μας ή από άλλους λόγους: Και πώς είναι δυ¬νατόν αυτός ο δήθεν αναρχισμός να θεωρηθεί έμφυτη ιδιότητα ριζωμένη μέσα. στη δική μας φυλή; Μπορεί ο Έλληνας να είναι περισσότερο από άλ¬λους λαούς ατομιστής, να μην πειθαρχεί τόσο εύκολα στο συλλογικό σώ¬μα και πνεύμα της ομάδας. Αλλ ‘από το σημείο τούτο ως το σημείο να τον πούμε από τη φύση του αναρχικό, η απόσταση είναι πολύ μεγάλη. Ορθό¬τερη φαίνεται μια άλλη εξήγηση. Ότι αυτή η αδιαφορία ή η λανθάνουσα εχθρότητα προς το Κράτος και τις λειτουργίες του είναι αποτέλεσμα ιστο¬ρικών αιτίων και μιας κακοδαιμονίας που ατυχώς διαιωνίζεται. Ας μη λησμονούμε ότι επί μακρά χρόνια και κατά διαστήματα δεν υπήρχε γι’ αυτόν εδώ τον πολυβασανισμένο λαό σύμπτωση Πολιτείας και Έθνους. Η κρα¬τική εξουσία στις διάφορες περιόδους της δουλείας δεν ήταν μονάχα ξένη αλλά και εχθρική προς την εθνική μας υπόσταση. Και επομένως γενε¬ές γενεών, για να βεβαιώσουν την εθνική τους ιδιοτυπία, τη ξεχωριστή τους ύπαρξη, ήταν αναγκασμένες να μισούν, να απατούν και να πολεμούν τα όργανα και τις λειτουργίες που στα μάτια τους εκπροσωπούσαν το Κρά¬τος και σάρκωναν την ιδέα της Πολιτείας. Το κρυφό μίσος με τα ψυχικά, επακόλουθα του είναι πολύ πιο επικίνδυνο από τη φανερή αντίθεση, τον ανοιχτό πόλεμο. Συμπνιγόμενο από το φόβο τρέφεται από την κατάστασή του και αφήνει στα σκοτεινά στρώματα της ψυχής λασπερα κατακάθια που δεν εξαλείφονται. Ακόμη κι όταν λευτερωθεί από το ζυγό, δεν μπορεί εύ¬κολα ένας λαός να αγαπήσει την Πολιτεία με τους περιορισμούς της, έστω και αν είναι τώρα δική του, αφού ως προχτές ακόμη το Κράτος ήταν η θέ¬ληση και η βία του δυνάστη του.
Κατά ένα παράδοξο μάλιστα μηχανισμό, που μας τον εξηγεί σήμε¬ρα η Ψυχολογία, όταν ένας πολίτης με τέτοιες υποσυνείδητες κακώσεις από αρχόμενος γίνεται άρχων. παίρνει τις διαθέσεις και τους τρόπους που ο ίδιος πρώτο, μισούσε. Παίζει δηλαδή το ρόλο του ειδώλου που ως τώρα το φοβόταν και το αντιπαθούσε, γιατί έτσι νομίζει πως μπορεί να λευτερωθεί από τον εφιάλτη του. Ίσως γι’ αυτό το λόγο συμβαίνει, όποιος παίρνει και μια παραμικρή ακόμη εξουσία στην Ελλάδα, να με¬ταβάλλεται αμέσους σε σατράπη…
Για να εξηγήσουμε όμως το φαινόμενο που εξετάζουμε, πρέπει να αναφέρουμε ακόμη ένα λόγο πολύ σοβαρό. Όταν λευτερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό αυτή η μικρή ελληνική γωνιά, η Πολιτεία μας δεν θεμελιώθηκε ούτε αναπτύχθηκε οργανικά απάνω σε κάποιες αυτόχθονες μορφές οργάνωσης και διοίκησης, βγαλμένες από τις δικές μας ψυχο¬λογικές και άλλες ανάγκες και από την ιστορική κίνηση της ζωής του Έθνους, αλλά μας επιβλήθηκε απέξω από ξένους και με ξένους που φυ¬σικά δε νοιάστηκαν να εξετάσουν αν το φόρεμα τούτο ήταν κομμένο στο μέτρα μας, ούτε προσπάθησαν να το ταιριάσουν κάπως απάνω στο δι¬κό μας κορμί. Έτσι εφαρμόστηκαν κι εξακολουθούν να εφαρμόζονται πειραματικά στη χώρο. μας διοικητικοί και πολιτικοί θεσμοί που δεν μί¬λησαν ποτέ βαθιά στην ψυχή του λαού μας, ούτε ίσως ανταποκρίνονται εντελώς στις πραγματικές του ανάγκες.
Είναι γνωστές οι μελέτες του Κώστα Καραβίδα για την κοινοτική οργάνωση. Μπορεί να μη συμμερίζεται κανείς την αισιοδοξία και την πίστη του ότι και τώρα είναι δυνατόν να γίνει εκείνο που δεν έγινε άλ¬λοτε, στην ώρα του τη φυσιολογική. Ωρισμένως όμως θα αναγνωρίσει ότι θα ήταν πολύ διαφορετική, τελειότερη, η κρατική μας οργάνωση και πολύ στενός, οργανι¬κά συνεκτικός, ο δεσμός του πολίτη με την Πο¬λιτεία στον τόπο μας, αν αυτό το θαυμαστό κύτταρο, η κοινότητα, που δημιουργήθηκε με το αίμα του λαού μας οπό πανάρχαια χρόνια και λειτούργησε τόσο λαμπρά στους χρόνους της δουλείας, αφηνόταν να αναπτυχθεί φυ¬σιολογικά σε ένα γενικότερο, πλούσια διακλαδωμένο και πυργωτά διαρθρωμένο διοι¬κητικό σύστημα. Τα ξενοφερμένα καθεστώτα σκότωσαν το κύτταρο τούτο και μας επέβαλαν θεσμούς και τύπους, μέσο, στους οποίους μάταια ως τώρα προσπαθούμε να βρούμε τον εαυτό μας. Βάλετε μαζί μ ‘ αυτές τις αιτίες την κακοδιοίκηση που είναι ενδημικό κακό στον τόπο μας, τη διαφθορά της πολιτικής μας ηγεσίας που τα ανομήματά της πλήρωσαν ακόμη και με το αίμα τους οι λίγες φωτεινές μορφές της νεότερης ιστορίας μας, προσθέσετε τέλος και τη βαθύτερη κρίση που περνάει εδώ και κάμποσα χρόνια η έννοια του Κράτους μέσα στις φοβερές αντινομίες της ζωής όλων των σημερινών λαώνκαι θα εξηγήσετε γιατί οι βασανισμένοι άνθρωποι αυτού του τό¬που, του πολυπατημενού από ξένους κάθε λογής, δεν αισθάνονται ακό¬μη εντελώς δικό τους το Κράτος. Ας μην τους καταλογίζουμε αναρχισμό, αφού η μοίρα τους έγραφε να μην είναι νοικοκυραίοι στο σπίτι τους και να μην αφήνονται ήσυχοι να φτιάσουν με τη δική τους ζωή και μέσ’ από τη δική τους ιστορία τους κοινωνικούς των θεσμούς.
(Ε.Π. Παπανούτσος, Εφήμερα-Επίκαιρα-Ανεπίκαιρα, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1980, σ. 160-63)
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ
Ο στόχος του παρόντος στοχαστικού δοκιμίου του Ε. Παπανούτσου είναι να εντοπίσει τις αιτίες, στις οποίες οφείλεται η απορριπτική νοοτροπία του νεοέλληνα απέναντι στην υπόσταση και το ρόλο της πολιτείας, χρησιμοποιώντας ύφος επικριτικό, σχετικά ειρωνικό και γλώσσα απλή.
Αρχικά, ο συγγραφέας προσδιορίζει το υπό εξέταση δεδομένο, επισημαίνοντας τη βιωματική αποδοχή και υποστήριξη της πατρίδας σε αντιπαράθεση με τη σχεδόν εμμονική απαξίωση της πολιτείας. Στη συνέχεια, στηρίζει την παραπάνω άποψη με παραδείγματα που άπτονται τόσο της σχεδόν κοινωνικά προκαθορισμένης τάσης για διαχρονική καταστροφή της πολιτειακής περιουσίας όσο και της επίδειξης αδιαφορίας απέναντι στις πολιτειακές υποχρεώσεις. Ακόλουθα, απορρίπτει την απαισιόδοξη ερμηνεία της αναπόδραστης βιολογικής τάσης για επίδειξη αναρχισμού και απειθαρχίας και αντιπροτείνει την ερμηνεία των ψυχολογικών συμπλεγμάτων, που σχετίζονται με τις ιστορικές καταβολές. Συγκεκριμένα, πρεσβεύει ότι ο νεοέλληνας ουσιαστικά εξωτερικεύει την αντίδρασή του στις εκάστοτε ιστορικές συνθήκες υποδούλωσης και ταυτόχρονα προβάλλει τις καταπιέσεις του, όταν βρεθεί σε θέση εξουσίας. Παράλληλα, αποδίδει την αιτία του φαινομένου και στην εξωγενή μη προσαρμοστική και ασυστηματοποίητη επιβολή ξένων προτύπων διοίκησης και πολιτισμού κατά την οργάνωση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους μετά την περίοδο της τουρκοκρατίας, παρέχοντας ως τεκμήριο σχετική μελέτη του Κ. Καραβίδα.
Τέλος, προτρέπει εμμέσως ως τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος τον επαναπροσδιορισμό της λειτουργίας του κράτους με βάση ελληνικότερα δεδομένα.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Δρ. ΦΛΙΑΤΟΥΡΑΣ ΑΣΗΜΑΚΗΣ