Το ντοκιμαντέρ του Γκιοκσέλ Γκιουλενσόι για τα υπόγεια τούνελ στην Αγιά Σοφιά είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον του πασίγνωστου συγγραφέα. Τι συνέβη με τους δύο άνδρες το 2013. Ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ μιλά στο newsit.gr.
Ήταν το 1998, όταν ο Γκιοκσέλ Γκιουλενσόι (Göksel Gülensoy) έκανε την πρώτη κατάδυση του, στα έγκατα της Αγιάς Σοφιάς. Αυτή ήταν η αρχή του “ταξιδιού” του στον υπόγειο κόσμο του ιστορικού μνημείου, για τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ με τίτλο “Beneath The Hagia Sophia”.
Ο Τούρκος σκηνοθέτης μίλησε στο newsit.gr, για τα σημαντικά ευρήματα της ομάδας του στα υπόγεια τούνελ της Αγιάς Σοφιάς, τη σχέση του με τον πασίγνωστο συγγραφέα, Νταν Μπράουν (Dan Brown), αλλά και την απόφαση του τουρκικού Συμβουλίου της Επικρατείας να μετατρέψει το μουσείο σε τζαμί.
“Είμαι πολύ λυπημένος για την απόφαση να μετατραπεί η Αγιά Σοφιά σε τζαμί, γιατί είναι ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Όταν αρχίσει να λειτουργεί ως τζαμί, θα πρέπει να ολοκληρώσουμε τις έρευνές μας. Είναι λίγο νωρίς για να πούμε κάτι για τη διαδικασία. Ο καιρός θα δείξει…”, λέει χαρακτηριστικά ο Γκιοκσέλ Γκιουλενσόι, που σύντομα θα ολοκληρώσει το νέο ντοκιμαντέρ του για την Αγιά Σοφιά, διάρκειας 90 λεπτών.
Και προσθέτει: “Τα πιο σημαντικά ευρήματα στο υπέδαφός της χρονολογούνται πριν από 360 χρόνια. Τα δικά μας ευρήματα και οι ανακαλύψεις στα υπόγεια τούνελ της υπολογίζονται ακόμα πιο πίσω χρονικά. Θα μοιραστούμε αυτές τις πληροφορίες στο νέο μας ντοκιμαντέρ”.
Η εμφάνιση του Νταν Μπράουν και το “Inferno”
Το 2013, συνέβη κάτι που δεν φανταζόταν ποτέ. Το όνομα του… συνδέθηκε με ένα από τα πιο επιτυχημένα βιβλία του Ντάν Μπράουν, το “Inferno”. Ο Τούρκος σκηνοθέτης εξηγεί: “Κατά τη διάρκεια των ερευνών μας, δημιουργήσαμε ένα site για το ντοκιμαντέρ. Εκεί μοιραστήκαμε κάποιες πληροφορίες σχετικά με τα ευρήματα μας. Ένα από τα πιο σημαντικά ήταν ο παιδικός τάφος του Αγίου Αντιγόνου, κάτω από την Αγιά Σοφιά. Αναρτήσαμε φωτογραφίες και στοιχεία σχετικά με αυτό και πολλά διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία δημοσίευσαν αυτές τις πληροφορίες. Το 2013, ο Νταν Μπράουν και η ομάδα του έκαναν μία έρευνα για την Αγιά Σοφιά, για το βιβλίο του “Inferno”. Ύστερα από λίγο καιρό, ο Νταν Μπράουν επισκέφθηκε την Τουρκία. Μία μέρα έλαβα ένα e-mail από τον εκδότη του. Με ρωτούσε αν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τις πληροφορίες που αναπαρήγαγε ο Τύπος για τις έρευνές μου. Απάντησα θετικά. Έτσι, αναφέρει το όνομα μου και το πρότζεκτ μου στο κεφάλαιο 84 του βιβλίου του “Inferno”, που εκδόθηκε την ίδια χρονιά. Ήμουν πάρα πολύ χαρούμενος γιατί το βιβλίο πούλησε 75 εκατομμύρια αντίτυπα”.
Ακολουθεί το σχετικό απόσπασμα του βιβλίου “Inferno”
” “Έχετε ακουστά ένα σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ, ονόματι Γκιοκσέλ Γκιουλενσόι;”. Ο Λάνγκντον έγνεψε αρνητικά. “Όσο αναζητούσα στοιχεία για την Αγία Σοφία”, εξήγησε η Σίνσκεϊ, “ανακάλυψα ότι γυρίστηκε μια ταινία σχετικά με το κτίριο. Ένα ντοκιμαντέρ του Γκιουλενσόι, πριν από μερικά χρόνια”. “Στην πραγματικότητα, έχουν γυριστεί δεκάδες ντοκιμαντέρ με θέμα την Αγία Σοφία”. “Σίγουρα”, συμφώνησε εκείνη, όπως έφτανε στο χώρο εργασίας της, “όμως κανένα σαν κι αυτό”. Έστρεψε τον υπολογιστή της, έτσι ώστε να μπορέσει να δει την οθόνη του ο Λάνγκντον. “Διαβάστε εδώ”. Ο Λάνγκντον κάθισε και διάβασε το άρθρο –συγκέντρωνε στοιχεία από διάφορες πηγές, μεταξύ των οποίων και από την εφημερίδα Χουριέτ– το οποίο αναφερόταν στην πιο πρόσφατη δουλειά του Γκιουλενσόι: Στα βάθη της Αγίας Σοφίας. Όπως άρχιζε να διαβάζει ο Λάνγκντον, συνειδητοποίησε αμέσως για ποιο λόγο ήταν ενθουσιασμένη η Σίνσκεϊ. Η πρώτη λέξη ήταν από μόνη της αρκετή για να κάνει τον Λάνγκντον να σηκώσει το κεφάλι αιφνιδιασμένος. Καταδύσεις; “Ξέρω”, είπε εκείνη. “Διαβάστε τη συνέχεια”.
Ο Λάνγκντον έστρεψε ξανά το βλέμμα του στο άρθρο. ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ: Ο σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ Γκιοκσέλ Γκιουλενσόι και η ομάδα των ερευνητών δυτών του εντόπισαν απομακρυσμένες πλημμυρισμένες λεκάνες, πολλές δεκάδες μέτρα κάτω από το θρησκευτικό κτίριο και δημοφιλή τουριστικό προορισμό στην Κωνσταντινούπολη. Στην πορεία, ανακάλυψαν πολυάριθμα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα, μεταξύ των οποίων τους βυθισμένους τάφους παιδιών που μαρτύρησαν, ηλικίας 800 ετών, όπως και πλημμυρισμένες στοές οι οποίες συνδέουν την Αγία Σοφία με το ανάκτορο του Τοπ Καπί, το ανάκτορο του Τεκφούρ και τις θρυλούμενες υπόγειες προεκτάσεις των φυλακών του Ανεμά. “Πιστεύω πως αυτά που κρύβονται κάτω από την Αγία Σοφία είναι πολύ πιο ενδιαφέροντα από όσα βλέπουμε πάνω από την επιφάνεια”, εξήγησε ο Γκιουλενσόι, περιγράφοντας το πώς εμπνεύστηκε να γυρίσει το ντοκιμαντέρ όταν είδε μια παλιά φωτογραφία ερευνητών που εξέταζαν τα θεμέλια της Αγίας Σοφίας με βάρκα, κωπηλατώντας μέσα σε μια μεγάλη, μισοβυθισμένη αίθουσα. “Προφανώς βρήκατε το σωστό κτίριο!” αναφώνησε η Σίνσκεϊ…”.
Οι έρευνες δυτών στην Αγιά Σοφιά
Οι εκτεταμένες έρευνες που ξεκίνησαν το 1937 για την υπόγεια περιοχή κάτω από την Αγιά Σοφιά, έληξαν πρόωρα λόγω της έναρξης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολύ λίγες πληροφορίες. Το μόνο που έγινε γνωστό είναι το γεγονός ότι κάτω από το έδαφος και αρκετά κοντά στο ναό βρίσκεται η Βασιλική Κινστέρνα ή απλούστερα Κινστέρνα, η μεγαλύτερη υπόγεια δεξαμενή νερού που χτίστηκε ποτέ στην Κωνσταντινούπολη σε βάθος 150 μέτρων. Με διαστάσεις περίπου 138×64.5 μ., απλώνεται σε μια έκταση 1.000 τ.μ., ενώ δημιουργήθηκε μετά από εντολή του Ιουστινιανού Α’.
Το 1945 κρίθηκε απαραίτητη η απομάκρυνση των νερών για ερευνητικούς λόγους, η οποία δεν κατέστη δυνατή, καθώς ο κινητήρας της μηχανής άντλησης κάηκε λόγω της υπερπροσπάθειας. Έτσι, μπήκε ακόμα ένα τέλος στις έρευνες στο υπέδαφος της Αγιάς Σοφιάς.
Το 2005 άρχισαν εκ νέου έρευνες στην υπόγεια περιοχή της Αγίας Σοφίας, προκειμένου να γίνει γνωστός ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούσε η υδροδότηση και το δίκτυο των τούνελ στην ευρύτερη περιοχή. Από την έρευνα εντοπίστηκαν εννιά, συνολικά, πηγάδια, πέντε από τα οποία είχαν ακόμη νερό, ενώ ανακαλύφθηκαν, επίσης, και τούνελ.
Το πρώτο ντοκιμαντέρ του Γκιουλενσόι
Επί 16 χρόνια, ο Γκιοκσέλ Γκιουλενσόι και η ομάδα του έκαναν καταδύσεις σε δύο δεξαμενές, βάθους 10 και 12 μέτρων, που βρίσκονται κάτω από το κεντρικό κλίτος του ναού, ενώ ανακάλυψαν τουλάχιστον 20 διακλαδώσεις, τις οποίες δεν κατάφεραν να εξερευνήσουν.
Οι κινηματογραφήσεις με σύγχρονο εξοπλισμό έγιναν σε στενές σήραγγες, κρυπτοδωμάτια, δεξαμενές,ταφικούς θαλάμους και σε πηγάδια γεμάτα με νερό. Πριν από κάθε κάθοδο, ο ίδιος και οι τρεις δύτες – συνεργάτες του έκαναν ειδικό εμβόλιο και ήταν εφοδιασμένοι -κατά την εξερεύνηση τους- με ενέσεις, γιατί υπάρχουν φίδια και σκορπιοί.
Με τη βοήθεια των καθηγητών της Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Ιχσάν Τουνάι και Χαλούκ Τζετινκαγιά, αλλά και των υπευθύνων του Μουσείου της Αγίας Σοφίας εντοπίστηκαν δύο πιθανές είσοδοι για τις σήραγγες του ναού και η εξερεύνηση άρχισε.
Η πρώτη είσοδος βρέθηκε στο τμήμα του πρόναου και λίγα μέτρα πιο μακριά εντοπίστηκε η δεύτερη. Στα υπόγεια της Αγίας Σοφίας υπάρχουν πολλοί κίονες, εξαιρετικού κάλλους, παρεκκλήσια με σπαράγματα νωπογραφιών και δωμάτια.
Ο Γκιουλενσόι και η ομάδα του βρήκαν ένα τάφο, αλλά δεν είχαν αντιληφθεί τι είχαν ανακαλύψει. Αυτό το διαπίστωσε ο αρχαιολόγος Χαλούκ Τζετινκαγιά , όταν είδε τις εικόνες. Ήταν ο τάφος του Αγίου Αντιγόνου. Τελευταία αναφορά στον τάφο του αγίου είχε γίνει τον 13ο αιώνα από έναν Ρώσο περιηγητή. Επίσης, βρέθηκε ακόμη ένας τάφος, που χρονολογείται κατά τον 15ο αιώνα και εικάζεται πως ανήκει στον Πατριάρχη Αθανάσιο.
Εξερευνώντας ενδελεχώς δύο πηγάδια, το συνεργείο βρήκε, επίσης, έναν ανθρώπινο σκελετό, δύο κομμάτια ξύλου και έναν κουβά, αρκετά φιαλίδια που χρονολογούνται από το 1917, καθώς και μια αλυσίδα με δύο κρίκους στην άκρη. “Εκεί πρέπει να φυλάκιζαν τους ανεπιθύμητους”, είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο δύτης Οζάν Τσοκντεγιέρ, ο οποίος περπάτησε συνολικά 283 μέτρα μέσα σε στοές.
Σύμφωνα με τους δύτες επιβεβαιώνεται το ότι η Αγία Σοφία συνδεόταν υπόγεια με το παλάτι του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου και, φυσικά, με το Βυζαντινό Υδραγωγείο.