Ο μεγαλύτερος δεινόσαυρος που μπορείτε να φανταστείτε. Σκεφτείτε αυτή την εικόνα. Μετά βάλτε νοητά δίπλα του έναν άλλον, τόσο μεγαλύτερο, τόσο πελώριο και επιβλητικότερο που να κάνει τον πρώτο δίπλα του να μοιάζει σε μέγεθος με ένα… παιχνιδιάρικο αιλουροειδές. Αυτή η διαφορά που φανταστήκατε μέσα σε μερικά κλάσματα του δευτερολέπτου, είναι πιθανώς αυτό που ένιωσαν οι επιστήμονες όταν ανακάλυψαν τον Παταγοτιτάν, στην Παταγονία της Αργεντινής.
Όταν μιλάμε δε, για ένα πλάσμα που έζησε στη Γη περίπου 100 εκατομμύρια χρόνια πριν, τα “κλάσματα του δευτερολέπτου” είναι μάλλον ο καλύτερος τρόπος για να αντιληφθούμε το μεγαλείο της φύσης και το πόσο διαφορετική ήταν η ζωή στο “παγκόσμιο σπίτι” μας σε διάφορες περιόδους της ύπαρξής του, τόσο μακρινές, που ο “παντοδύναμος” ανθρώπινος νους αδυνατεί πολλές φορές να συλλάβει.
Στην Παταγονία ανακαλύφθηκε, τυχαία, το 2010 από έναν βοσκό (σ.σ. Aurelio Hernandez) που εργαζόταν στο ράντσο «Λα Φλέτσα» της οικογένειας Mayo (προς τιμήν της οποίας ονομάστηκε ο νέος δεινόσαυρος—Patagotitan mayorum), ένα απολίθωμα που έμελλε να αλλάξει όλα όσα γνωρίζαμε. Δυστυχώς ο Aurelio απεβίωσε πριν από μερικούς μήνες και δεν πρόλαβε να δει τη σημασία της ανακάλυψής του…
Δεινόσαυρος Παταγοτιτάν: Η “ταυτότητα” της ανακάλυψης
Πριν από μερικές μέρες δημοσιεύτηκε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Proceedings of the Royal Society B, η επιστημονική εργασία με τίτλο “A new giant titanosaur sheds light on body mass evolution among sauropod dinosaurs” [= Ένας νέος γιγαντιαίος τιτανόσαυρος ρίχνει φως στην εξέλιξη της μάζας σώματος των σαυρόποδων δεινοσαύρων]. Τα αποτελέσματα της εργασίας έκαναν το γύρο του κόσμου, μιας και τα νέα αυτά απολιθώματα αποδεικνύουν την ύπαρξη ενός τεράστιου δεινόσαυρου πριν από 100 εκατομμύρια χρόνια, που ενδεχομένως να είναι ο μεγαλύτερος σε μέγεθος με βάση όσα γνωρίζουμε μέχρι στιγμής.
Οι βασικοί ερευνητές της επιστημονικής ομάδας, όπως επίσης και τα απολιθώματα του Παταγοτιτάν, βρίσκονται στο Παλαιοντολογικό Μουσείο Egidio Feruglio του Trelew, στην Παταγονία.
Ένας Έλληνας στην Παταγονία
Στο ίδιο μουσείο εργάζεται ο Έλληνας παλαιοντολόγος Βλάχος Βαγγέλης, που ειδικεύεται στις απολιθωμένες χελώνες και μίλησε αποκλειστικά στο newsit.gr για να δώσει μια πρώτης τάξεως εικόνα για τη σημασία αυτών των ευρημάτων, τη δουλειά των επιστημόνων που ανακάλυψαν τον νέο αυτό τιτανόσαυρο και πολλά άλλα στοιχεία σχετικά με αυτή τη σπουδαία ανακάλυψη που δεν έχουν έρθει στο φως μέχρι στιγμής.
Ο ίδιος μας παραχώρησε φωτογραφικό υλικό, αλλά και πλάνα από τη σπουδαία ανακάλυψη και η κουβέντα μαζί του ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αφού πέρα από τον Παταγοτιτάν, μας μίλησε για τις εξαιρετικά σημαντικές ανακαλύψεις στην Ελλάδα, τα παγκόσμιας εμβέλειας “πρωτεία” της… Μηλιάς Γρεβενών (!) αλλά και την φυγή των Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό τα χρόνια της κρίσης, την ζωή στην Αργεντινή και το πώς αυτή η χώρα κατάφερε να ανακάμψει μετά την οικονομική της κρίση, στρέφοντας το ενδιαφέρον της εκεί που στρέφει το ενδιαφέρον του κι ο ίδιος ο Βαγγέλης: στη Γη…
Φιλοξενούνται επίσης ορισμένες αποκλειστικές δηλώσεις του Δρ. Χοσέ Καρμπασίδο, του βασικού ερευνητή της συγκεκριμένης εργασίας και παλαιοντολόγου με ειδίκευση στους τεράστιους αυτούς δεινόσαυρους.
Γνωρίστε τον… Παταγοτιτάν!
Ζητήσαμε αρχικά από το Βαγγέλη να μας περιγράψει τι ακριβώς έχει βρεθεί. Ο ίδιος απαντά: “Αυτό που έχει βρεθεί είναι ένα σύνολο απολιθωμάτων, που ενδεχομένως μπορεί να αλλάξει τα πάντα σε ό, τι γνωρίζουμε γι’ αυτούς τους τεράστιους δεινόσαυρους. Έχουμε ακούσει πάρα πολλούς δεινόσαυρους όλα αυτά τα χρόνια. Τέτοιος τεράστιος είναι ο Αργεντινόσαυρος, είναι ο Puertasaurus και όλοι αυτοί οι γιγαντιαίοι δεινόσαυροι. Όμως, όλοι αυτοί είναι γνωστοί από ελάχιστα δείγματα, δηλαδή δύο – τρεις σπονδύλους, ένα τμήμα ενός οστού, πέντε – έξι οστά από ολόκληρο τον σκελετό.
Η συγκεκριμένη θέση έχει δώσει τμήματα των σκελετών από τουλάχιστον έξι διαφορετικά άτομα αυτού του είδους. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στους επιστήμονες να αναπαραστήσουν ολόκληρο το σκελετό του ζώου, εκτός από κάποια τμήματα του κρανίου που δεν έχουν βρεθεί. Επομένως από αυτή την ομάδα των δεινοσαύρων, αυτό είναι το πιο πλήρες που γνωρίζουμε. Αλλιώς είναι να το γνωρίζεις από ένα οστό κι αλλιώς να έχεις οστά από πέντε διαφορετικά άτομα ώστε να μπορείς να επιβεβαιώσεις την μορφολογία του και το μέγεθός του”.
Μέγεθος και… διατροφή
Ας… φανταστούμε όμως τον πελώριο αυτό δεινόσαυρο με τη βοήθεια του Έλληνα παλαιοντολόγου: “Ο μηρός του δεινόσαυρου αυτού, έχει μήκος δύο μέτρα και 36 εκατοστά” όπως βλέπετε στην φωτογραφία.
“Ολόκληρο το πόδι ξεπερνάει τα τέσσερα μέτρα! Το μόνο που δεν έχουν βρει είναι το κρανίο. Έχουν βρει μόνο ένα τμήμα του κρανίου που τους βοηθάει να καταλάβουν περίπου την μορφολογία που θα είχε και έχουν αναπαραστήσει άλλους αντίστοιχους συγγενικούς δεινόσαυρους. Ο υπόλοιπος σκελετός, όμως, είναι σχεδόν ολόκληρος.
“Αυτά τα ζώα που ήταν φυτοφάγα, έπρεπε να φάνε πολλά κιλά τροφής καθημερινά και να πιούνε πολλά νερό. Αυτό που δεν ξέρουμε ακόμη είναι το πώς έτρωγαν. Κάποιοι υποθέτουν ότι ίσως έτρωγαν καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας, όπως πολλά ζώα σήμερα”
Εάν αυτό το ζώο έχει, π.χ. 14 σπονδύλους στο λαιμό του κι έχεις τους 9 είναι εύκολο να το αναπαραστήσεις με μεγάλη ακρίβεια” λέει χαρακτηριστικά. “Οι περισσότεροι από τους σκελετούς που βλέπουμε στα μουσεία είναι αναπαραστάσεις που βασίζονται σε λίγα οστά. Οι ειδικοί παλαιοντολόγοι όμως με πολύ κόπο μπορούν να αναπαραστήσουν με σχετική ακρίβεια ολόκληρο το σκελετό. Όταν όμως βρίσκεσαι μπροστά σε τέτοια ολοκληρωμένα δείγματα δεν χρειάζεται να φανταστείς τίποτα. Ο Παταγοτιτάνας έρχεται να δώσει όλες τις απαντήσεις!
Για να υπολογίσεις το μέγεθος αυτών των ζώων, βασίζεσαι στα οστά. Μία από τις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες είναι η εξής: Έχουν τον βραχίονα, που είναι το κύριο οστό του εμπρόσθιου άκρου, και τον μηρό, που είναι το κύριο οστό του οπίσθιου άκρου. Αυτά τα οστά στηρίζουν όλο το βάρος του ζώου και επομένως είναι άμεσα «συνδεδεμένα» με το τελικό μέγεθος.
Μετρούν τις διαστάσεις αυτών των οστών και κυρίως την περίμετρο που έχει στην μέση του το οστό αυτό και τα βάζουν σε μία εξίσωση η οποία με βάση κυρίως σημερινά ζώα, για τα οποία γνωρίζουμε τις διαστάσεις και το βάρος τους, υπολογίζουν το εύρος που θα είχε το βάρος του ζώου. Για παράδειγμα, το εύρος που βγάζει αυτή η εξίσωση για τον συγκεκριμένο δεινόσαυρο είναι από 42 μέχρι 86 τόνους, συνεπώς λένε ότι πιθανότατα αυτό το ζώο είχε βάρος περίπου 70 τόνους.
Οι επιστήμονες επιβεβαίωσαν αυτές τις διαστάσεις και στα έξι ζώα που έχουν βρεθεί, όπως επίσης και με άλλη μία μέθοδο που βασίζεται όχι μόνο στα οστά, αλλά και στην αναπαράσταση των μαλακών μερών του ζώου που χάνονται κατά την απολίθωση. Επίσης, και εφόσον πλέον έχουν στα χέρια τους ένα σχεδόν ολόκληρο σκελετό, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι εκτιμήσεις του μεγέθους στα άλλα συγγενικά είδη (τα οποία είναι γνωστά από λίγα απολιθώματα) δεν έχουν την ίδια ακρίβεια και πιθανότατα έχουν δώσει «φουσκωμένα» νούμερα”.
Προσδόκιμο ζωής του Παταγοτιτάν
Πόσο μπορούσε να ζήσει όμως ο δεινόσαυρος αυτός; “Ακόμη δεν έχουν δημοσιευτεί οι τελικές αναλύσεις για την ηλικία του και φυσικά υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα στο να αντιστοιχήσεις τα έτη ανάπτυξης που βλέπεις στο οστό με τα δικά μας έτη” τονίζει ο Βαγγέλης, για να συνεχίσει: ”Αν όμως μπορούμε να κάνουμε μια πρώτη εικασία, είναι ότι αυτός ο δεινόσαυρος ήταν περίπου 30 ετών, χοντρικά, σε σχέση με τα δικά μας χρόνια.
Από τα οστά του όμως ξέρουμε ότι δεν είχε φτάσει στο πλήρες μέγεθός του. Είχε ακόμα ορισμένα χρόνια ανάπτυξης. Επομένως θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό το ζώο θα μπορούσε να ζήσει και 40 και 50 χρόνια. Αυτό που δεν μπορούμε να πούμε ακριβώς είναι το πόσο γρήγορα γινόταν ευάλωτο αυτό το ζώο σε κυνηγούς ή ασθένειες από την στιγμή που θα έφτανε το maximum της ανάπτυξής του”.
Ο δεινόσαυρος και η ειδοποιός διαφορά
Τι είναι όμως αυτό που διαφοροποιεί αυτόν τον δεινόσαυρο από όλους τους υπόλοιπους που έχουν ανακαλυφθεί; Ο ίδιος απαντά με μία φράση: “Η πληρότητά του”.
Συγκεκριμένα τονίζει: “Αυτός ο δεινόσαυρος έρχεται να επιβεβαιώσει μια υπόθεση που οι επιστήμονες είχαν, ότι εκείνη την εποχή, περίπου 100 εκατομμύρια χρόνια πριν, η περιοχή της Παταγονίας ήταν ιδιαίτερη. Έχουν βρεθεί πολλοί διαφορετικοί δεινόσαυροι που έφταναν σε αυτά τα μεγέθη. Άρα υπήρχε κάτι σε αυτή την περιοχή που την έκανε ιδιαίτερη, ώστε να μπορούν αυτά τα ζώα να αναπτυχθούν και να επιβιώσουν εδώ. Πουθενά αλλού στον κόσμο. Η πληρότητα των οστών επιτρέπει στους επιστήμονες να έχουν για πρώτη φορά γνώση για το πώς έμοιαζε το αρσενικό, πώς έμοιαζε το θηλυκό, ή ένα νεαρό άτομο. Επομένως μπορούν να αναπαραστήσουν πάρα πολλά στοιχεία που μας δίνουν τα οστά για τον τρόπο ζωής και την ανατομία αυτών των ζώων.
Το κύριο μήνυμα που βγαίνει από όλη αυτή την ανακάλυψη είναι ότι πρόκειται για τον μεγαλύτερο δεινόσαυρο. ΟΚ, αυτά τα πράγματα αλλάζουν. Μπορεί αύριο κάποιος να βρει έναν δεινόσαυρο που να είναι ακόμη πιο μεγάλος. Το σημαντικό που έχει η παλαιοντολογία είναι ότι οποιοσδήποτε σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, ανεξαρτήτως background, μπορεί μόνο με το σφυράκι του να αλλάξει την ιστορία όσων γνωρίζουμε. Να πάρει αύριο ένας χωρικός, όπως στην συγκεκριμένη περίπτωση ο άνθρωπος που ανακάλυψε αυτά τα οστά, να χτυπήσει τη Γη και να βρει ένα μεγαλύτερο οστό. Αυτό όμως που δεν πρόκειται να αλλάξει είναι η πληρότητα που έχουν αυτά τα δείγματα. Ό, τι και να γίνει, και μεγαλύτερα οστά να βρεθούν, είναι πολύ σπάνιο το να έχεις ένα χώρο που να έχεις βρει τόσα πολλά άτομα από τέτοια τιτάνια ζώα. Κι αυτό είναι ένα μήνυμα που δεν έχει φανεί στα media γι’ αυτόν τον δεινόσαυρο. Όλοι στέκονται στο μέγεθος, που είναι σίγουρα εντυπωσιακό. Μιλάμε για ίσως το μεγαλύτερο ζώο ξηράς που ξέρουμε να έχει ζήσει στον πλανήτη. Ωστόσο η πληρότητά του έχει τη μεγαλύτερη σημασία. Είναι η πρώτη φορά που μπορεί να υπολογιστεί το μέγεθος, η ανατομία και η εξελικτική ιστορία αυτών των δεινοσαύρων με τόση ακρίβεια”.
Ο “περίεργος” θάνατος!
Αυτό που δεν μπορούν ακόμη οι επιστήμονες να εξηγήσουν, είναι το πώς εξαφανίστηκαν αυτοί οι δεινόσαυροι.
Όπως αναφέρει ο Έλληνας παλαιοντολόγος, αυτό οφείλεται “στο εξής περίεργο: Από ιστολογικές μελέτες που έχουν κάνει, είδαν ότι αυτά τα ζώα πέθαναν όλα στην ακμή της ηλικίας τους! Πρόκειται για ζώα νεαρά, ενήλικα όμως, που σίγουρα μπορούσαν να μεγαλώσουν κι άλλο.
Δεν είχαν ασθένειες, επομένως δεν πέθαναν λόγω γηρατειών. Επίσης δεν είδαν εμφανή σημεία επίθεσης από σαρκοφάγα ζώα. Ακόμη, αυτό που είδαν είναι ότι στην συγκεκριμένη περιοχή τα οστά βρίσκονται σε τρία διαφορετικά επίπεδα, που σημαίνει ότι οι δεινόσαυροι αυτοί επέστρεφαν στο συγκεκριμένο σημείο για να πεθάνουν!
Ή επέστρεφαν στο συγκεκριμένο σημείο συνεχώς και τελικά πέθαναν εκεί. Αυτοί οι έξι δεινόσαυροι δεν ζούσαν ταυτόχρονα. Πρόκειται για τουλάχιστον τρεις διαφορετικές περιόδους. Επομένως αυτό που ψάχνουν οι επιστήμονες το να καταλάβουν από τα διάφορα γεωλογικά στοιχεία, τα στοιχεία από τα φυτά, εάν η συγκεκριμένη περιοχή ήταν ιδιαίτερη.
Ενδεχομένως αυτή η περιοχή να ήταν ιδιαίτερη γιατί φιλοξενούσε την απαραίτητη βλάστηση για να τραφούν τα ζώα αυτά και την ποσότητα νερού που χρειάζονταν”.
Γιατί επέστρεφαν εκεί για να πεθάνουν;
“Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα και το θίγουν στην εργασία τους οι επιστήμονες” απαντά… ειλικρινά ο Βαγγέλης και συνεχίζει: “Ψάχνουν να βρουν τις ιδιαιτερότητες που είχε αυτό το μέρος γιατί δεν έχει τελειώσει ακόμη η μελέτη των υπολοίπων ευρημάτων.
Μαζί με τον δεινόσαυρο αυτόν βρέθηκαν 52 δόντια από ένα σαρκοφάγο δεινόσαυρο, που μοιάζει με τον μεγάλο σαρκοφάγο δεινόσαυρο Tyrannotitan, που ήταν ένα από τα μεγαλύτερα σαρκοφάγα εδώ στην Παταγονία.
Επομένως θέλουν να δουν το κατά πόσο μπορεί να στηριχθεί η υπόθεση ότι αυτοί οι σαρκοφάγοι δεινόσαυροι μπορούσαν να θηρεύσουν ένα τόσο τεράστιο ζώο. Ταυτόχρονα πρέπει να ολοκληρωθεί η μελέτη των φυτών που υπήρχαν. Υπήρχε μεγάλη βλάστηση; Υπήρχαν φυτά που θα μπορούσαν να είναι δηλητηριώδη; Στο Μουσείο εργάζονται μερικοί από τους κορυφαίους ειδικούς σε απολιθωμένα φυτά στην Αργεντινή και παγκοσμίως, επομένως σίγουρα τα επόμενα χρόνια θα έχουμε αυτές τις απαντήσεις.
Εκείνη την εποχή ξέρουμε ότι υπήρχε αρκετά θερμό κλίμα, αλλά κάτι επίσης σημαντικό είναι ότι έχουμε την μεγάλη ανάπτυξη και εξάπλωση των αγγειόσπερμων, που είναι τα φυτά που δημιουργούν λουλούδια. Δεν υπήρχαν πάντοτε φυτά με λουλούδια στον πλανήτη. Αυτά εξαπλώθηκαν σε τέτοιους αριθμούς εκείνη την εποχή που ζούσαν αυτοί οι δεινόσαυροι, πριν από 100 με 120 εκατομμύρια χρόνια. Προσπαθούν να δουν αν υπάρχει μια σύνδεση των δύο γεγονότων: Εάν δηλαδή η άνθηση των αγγειόσπερμων μπορούσε να οδηγήσει σε πληθώρα τροφής και άρα σε αυτά τα μεγέθη των δεινοσαύρων. Ή μπορούσε να δημιουργήσει άλλου τύπου φυτά που θα μπορούσαν να είναι δηλητηριώδη για αυτά τα ζώα. Όλα αυτά μένει να απαντηθούν.
Είναι όμως τόσος ο όγκος της δουλειάς που γίνεται, που ξεπερνάει ίσως και την δουλειά που μπορεί να κάνει ένας επιστήμονας κατά την διάρκεια ολόκληρης της ζωής του. Πρόκειται για έργο ζωής για πάρα πολλούς και διαφορετικούς επιστήμονες, τόσο ενεργούς αυτή την στιγμή, όσο και εκατοντάδες μελλοντικούς.
Τα οστά αυτά άρχισαν να ανασκάπτονται μόλις πριν από πέντε χρόνια. Για τον τρόπο που δουλεύουμε, αυτό που έχουν καταφέρει οι επιστήμονες εδώ με όλο το προσωπικό είναι ένας άθλος”.
Τι λέει ο βασικός ερευνητής
Στο newsit.gr μίλησε και ο Χοσέ Καρμπασίδο, ο άνθρωπος πίσω από αυτή την σπουδαία ανακάλυψη. Τον ρωτήσαμε τι είναι αυτό που θεωρεί πως κάνει την διαφορά στην ανακάλυψη του Παταγοτιτάν και απάντησε:
“Η ύπαρξη τεράστιων τιτανόσαυρων στο Κρητιδικό της Παταγονίας (Αργεντινή) είναι γνωστή εδώ και πολλά χρόνια. Ωστόσο, μέχρι την ανακάλυψη του Patagotitan τα είδη αυτά ήταν γνωστά με βάση πολύ αποσπασματικά υλικά. Από αυτούς τους γίγαντες, ο Argentinosaurus ήταν μέχρι πρότινως όχι μόνο ο μεγαλύτερος, αλλά και ο πιο πλήρης, με μόλις περίπου 7 σπονδύλων να διατηρούνται. Ο νέος τιτανόσαυρος αντιπροσωπεύεται από 6 άτομα με τα οποία βρέθηκαν πάνω από το 50% των οστών τους, και αντιπροσωπεύονται όλες οι σκελετικές περιοχές εκτός από το κρανίο από το οποίο ανακτήσαμε μόνο ένα δόντι (λείπουν επίσης ορισμένοι σπόνδυλοι από το λαιμό, από τη ράχη και την ουρά όπως και κάποια οστά από τη λεκάνη και τα άκρα). Αυτό καθιστά το νέο τιτανόσαυρο ως τον καλυτερα γνωστό από οποιοδήποτε άλλο γιγαντιαίο τιτανόσαυρο και μας επιτρέπει να ανακατασκευάσουμε για πρώτη φορά το βάρος αυτών των ζώων και τις εξελικτικές τους σχέσεις”.
Ερ: Μπορείτε να μας περιγράψετε την στιγμή που συνειδητοποιήσατε πως είχατε μπροστά σας κάτι τόσο σπουδαίο; Τι σκεφτόσασταν;
Απ: “Μετά την πρώτη ανασκαφή συνειδητοποιήσαμε ότι αυτό ήταν ένα πολύ μεγάλο ζώο, αλλά μόλις στην τέταρτη ανασκαφή εμφανίστηκε το μεγαλύτερο μέρος των οστών και πλέον μπορέσαμε να κατανοήσουμε τη σημασία της ανακάλυψης. Περισσότερο από κάθε άλλη σκέψη, εκείνη την εποχή ήμασταν ανήσυχοι περισσότερο για το θέμα των logistics καθώς θα έπρεπε να προχωρήσουμε στην μεταφορά αυτών των τεράστιων οστών για μια μεγάλη απόσταση. Στη συνέχεια μπορέσαμε να συγκεντρωθούμε στη σημασία του χώρου της ανασκαφής, το μέγεθος αυτών των ζώων, και ότι πρόκειται για ένα νέο είδος. Ήταν αυτή τη στιγμή που δόθηκε η πρώτη ανακοίνωση στον Τύπο από την ανακάλυψη (σ.σ. το 2013)”.
Ερ: Ποια είναι τα επόμενα βήματα σχετικά με τον Παταγοτιτάν; Τι άλλο ελπίζετε να βρείτε;
Απ: “Υπάρχουν πολλά πράγματα που πρέπει να λύσουμε, τόσο θέματα ανατομίας, αλλά περισσότερο οικολογικά ζητήματα, όπως αυτό της συσσώρευσης των οστών στο συγκεκριμένο σημείο, του ρυθμού ανάπτυξης, την ανακατασκευή της μυολογίας ενός τόσο μεγάλου ζώου και την κινητικότητα των μελών του. Δεν θα συνεχίσουμε να δουλεύουμε όμως στο ύπαιθρο. Αυτή είναι μόνο η αρχή της έρευνας”.
Ερ: Υπάρχει κάποιο κομμάτι της έρευνάς σας για το οποίο να θεωρείτε πως γνωρίζετε ουσιαστικά τα πάντα; Ή θεωρείτε πως η φύση και το παρελθόν του πλαντήση θα συνεχίσουν να μας εκπλήσουν;
Απ: “Είναι σαφές ότι υπάρχουν πολλά ακόμη να ανακαλύψουμε και κάθε νέο εύρημα απαντά σε μερικές ερωτήσεις, αλλά θέτει επίσης νέα ερωτήματα. Γενικά τα νέα ερωτήματα είναι πάντα περισσότερα από τις απαντήσεις. Και με κάθε νέα ανασκαφική περίοδο έρχονται στο φως νέα κομμάτια ενός παζλ που δεν μπορούμε ποτέ να συμπληρώσουμε πλήρως, αλλά σταδιακά μαθαίνουμε συνεχώς περισσότερα“.
Παταγοτιτάν εσείς; Μαστόδοντα εμείς!
Επιστρέφοντας στην συζήτηση με τον Βαγγέλη, ο οποίος μας μίλησε επιπλέον για τις ερευνητικές του δραστηριότητες που έχουν στο “κάδρο” και την Ελλάδα. Διότι η Αργεντινή μπορεί να έχει τον Παταγοτιτάνα, ωστόσο στην Ελλάδα έχει βρεθεί ίσως το μεγαλύτερο πλήρες οστό που υπάρχει στον πλανήτη!
Ο ίδιος εξηγεί: “Η έρευνά μου εστιάζει στις χελώνες και ιδιαίτερα στις γιγαντιαίες χερσαίες χελώνες. Ένα από τα πράγματα που μας ενδιαφέρει είναι η ανάπτυξη του γιγαντισμού. Γιγαντισμός είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται σε πολλές ομάδες ζώων, όπου έχεις μια σειρά ειδών των οποίων το μέγεθος ξεφεύγει από το κανονικό. Υπάρχει φυσικά και το αντίθετο φαινόμενο που είναι ο νανισμός.
Μελετούμε τον γιγαντισμό στους Τιτανόσαυρους και τα αποτελέσματα που θα βρούμε να είναι άμεσα συγκρίσιμα με τον γιγαντισμό στα προβοσκιδωτά ή τις χελώνες. Μπορεί να σχετίζεται με το κλίμα, με την τροφή, ή και με τυχαίες μεταλλάξεις. Στην Ελλάδα πάντοτε δουλεύαμε με γιγαντιαία ζώα. Εκτός από τις γιγαντιαίες χελώνες, δουλεύουμε και με τους γιγαντιαίους μαστόδοντες που έχουν βρεθεί στην Μηλιά Γρεβενών, μια έρευνα πολλών ετών με επικεφαλής την καθηγήτρια του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, κ. Ευαγγελία Τσουκαλά”.
Ανακάλυψη παγκοσμίου βεληνεκούς!
“Εκεί μιλάμε για ένα ακόμη μοναδικό είδος σε παγκόσμιο επίπεδο”, συνεχίζει ο Βαγγέλης. “Στη Μηλιά Γρεβενών έχει βρεθεί ένας από τους τελευταίους παράδεισους της Ευρώπης, πριν από περίπου 2,5 εκατομμύρια χρόνια. Η Ευρώπη τότε, αλλά και το βόρειο ημισφαίριο ήταν πολύ διαφορετικά τότε, γιατί μετά από εκείνη την εποχή άρχισαν οι λεγόμενες εποχές των παγετώνων. Οδήγησαν σε εξαφανίσεις και εμφανίσεις ειδών, και σε πολλές αλλαγές στην γεωγραφία του πλανήτη μας.
Στον μαστόδοντα, ο γιγαντισμός «εστίασε» μόνο σε ένα οστό, σε ένα δόντι, και το οδήγησε σε υπερδιπλάσιο μήκος από το κανονικό!
Στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Μηλιά Γρεβενών έχουμε την τύχη να έχουμε μία από τις καλύτερα διατηρημένες θέσεις σε παγκόσμιο επίπεδο όπου ζούσαν ζώα που θα σε έκαναν να πιστέψεις πως βρίσκεσαι στην Αφρική. Μαχαιρόδοντες, δηλαδή ζώα σαν τίγρεις με μεγάλους πριονωτούς κυνόδοντες, γιγαντιαία προβοσκιδωτά, αντιλόπες, γιγαντιαίες χελώνες και ζώα που θα ζούσαν σε μία ζούγκλα ή σαβάννες και περιβάλλοντα που κανείς δεν μπορεί να διανοηθεί στην Ευρώπη.
Το σημαντικό είναι ότι πολλά από τα ζώα που ζούσαν στην Μηλιά, εμφανίζουν γιγαντιαίες διαστάσεις. Το πιο χαρακτηριστικό είναι ο μαστόδοντας, «ξάδελφος» των σημερινών ελεφάντων που έχει εξαφανιστεί σήμερα, που είχε χαυλιόδοντες με πέντε μέτρα μήκος! Ίσως το μεγαλύτερο πλήρες οστό που υπάρχει στον πλανήτη, είναι οι χαυλιόδοντες που έχουμε στη Μηλιά. Έχουν μπει στο ρεκόρ Γκίνες, έχουν μεγάλη επιστημονική σημασία, και από το 2007 που ανακαλύφθηκε το δεύτερο ζευγάρι χαυλιοδόντων έκανε τον γύρο του κόσμου στα media.
Δείτε στο παρακάτω βίντεο την ανασκαφή που έγινε το 2007 στο σημείο
Παράλληλα ηγούμαι μία ανασκαφής την οποία χρηματοδοτεί το National Geographic στην περιοχή του Θερμαϊκού, στα παράλια της Θεσσαλονίκης. Που να σημειώσουμε πως σήμερα μπορεί να είναι παράλια, όμως πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια δεν υπήρχε ο Θερμαϊκός σε εκείνο το επίπεδο, βρισκόταν πολύ νοτιότερα.
Εκείνη η περιοχή από την Κατερίνη, τους πρόποδες του Ολύμπου θα λέγαμε, μέχρι τα βουνά της Θεσσαλονίκης, ήταν μια ξηρά, μια πεδιάδα στην οποία ζούσαν τέτοιου είδους τεράστια ζώα και πολλές γιγαντιαίες χελώνες, που έφταναν τα δύο μέτρα σε μήκος. Και δε μιλάμε για θαλάσσιες χελώνες που είναι μεγάλες, αλλά για χερσαίες χελώνες που ζουν σήμερα στην κεντρική Αφρική ή στα νησιά Γκαλάπαγκος και τον Ινδικό Ωκεανό. Μιλάμε για μια πανίδα ζώων που ζούσαν στον ίδιο χώρο που ζούμε εμείς σήμερα, αλλά τότε ήταν πολύ διαφορετικός”.
Παράγοντας… brain drain
Είναι ένας όρος που περιγράφει το τι συμβαίνει κατά κόρον στην Ελλάδα τα (περίπου 7 πλέον) χρόνια των μνημονίων: Το ότι φεύγουν, δηλαδή, οι νέοι επιστήμονες, αναζητώντας ένα σταθερό επαγγελματικό μέλλον στο εξωτερικό.
Τι πιστεύει όμως ο Βαγγέλης γι’ αυτό; “Στην Ελλάδα, ενώ η αρχαιολογία έχει μεγάλη ανάπτυξη, οι Έλληνες αγνοούν στην πλειονότητά τους τη μεγάλη σημασία που έχουν τα ελληνικά απολιθώματα. Κι αυτό φαίνεται από το ότι η Ελλάδα δεν έχει ένα Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, κάτι που υπάρχει σχεδόν σε όλες τις υπόλοιπες χώρες. Ενώ ταυτόχρονα ελληνικά απολιθώματα υπάρχουν και εκτίθενται σε όλα τα μουσεία Φυσικής Ιστορίας του κόσμου. Στο Λονδίνο, το Παρίσι, την Νέα Υόρκη…
Στην Ελλάδα μας λείπει αυτή η προσοχή στην παλαιοντολογία που άλλες χώρες την έχουν. Αυτό οδηγεί πολλούς παλαιοντολόγους να φύγουν από την Ελλάδα και να δουλέψουν στο εξωτερικό. Γιατί στην Ελλάδα δεν υπάρχει αντικείμενο, παρά μόνο μέσα στο χώρο του Πανεπιστημίου. Και οφείλω να πω ότι πολλές φορές οι Έλληνες παλαιοντολόγοι στα διάφορα ελληνικά πανεπιστήμια φέρνουν σε πέρας πολύ σημαντικές έρευνες με προσωπικά τους έξοδα, χωρίς ιδιαίτερη στήριξη. Αυτό όμως δεν φτάνει στον κόσμο…”.
“Οι Έλληνες επιστήμονες θα επέστρεφαν… στο λεπτό”!
“Γενικά για τους νέους επιστήμονες, όμως, πρέπει να πούμε πως στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πολλά ερευνητικά κέντρα”, προσθέτει ο Βαγγέλης. “Που να σου δίνουν την δυνατότητα να κάνεις έρευνα και να μπορείς να αφοσιωθείς σε αυτό. Δεν υπάρχει εθνικός φορέας έρευνας που να δώσει την ευκαιρία σε συγκεκριμένο αριθμό ερευνητών να κάνει έρευνα.
Η Αργεντινή για παράδειγμα, με έναν αντίστοιχο φορέα (σ.σ. CONICET), έφτασε σε μόλις 10 χρόνια να δημιουργεί τους δικούς της δορυφόρους τηλεπικοινωνίας. Πώς σταμάτησαν την φυγή των επιστημόνων στην Αργεντινή; Αφού έγιναν τα πρώτα βήματα για την ανάπτυξη αυτού του φορέα έρευνας, ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα επαναπατρισμού. Απευθυνόταν σε όλους τους Αργεντίνους επιστήμονες που είχαν φύγει στο εξωτερικό και στην ουσία τους έλεγε «επιστρέψτε στη χώρα για να σας δώσουμε αντίστοιχες συνθήκες δουλειάς με την έρευνα που κάνατε στο εξωτερικό». Αυτό ήταν πολύ σημαντικό. Γιατί είμαι βέβαιος πως όλοι οι Έλληνες που βρίσκονται στο εξωτερικό, αν είχαν ένα επίπεδο δουλειάς που να αντιστοιχεί στα προσόντα τους και στα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα, θα επέστρεφαν στη χώρα χωρίς δεύτερη σκέψη. Χρειάζονται όμως κονδύλια…
Οι Έλληνες επιστήμονες, ωστόσο, πιστεύω ότι δεν φεύγουν μόνο λόγω της οικονομικής κρίσης. Φεύγουν και εξαιτίας των προσόντων που έχουν. Μπορούν να ακουστούν πολλά για το ελληνικό πανεπιστήμιο, αλλά κάποιος που θα βγει να δουλέψει στο εξωτερικό, αντιλαμβάνεται πως το επίπεδο που έχουμε εμείς είναι πολύ υψηλό. Τα προσόντα που έχουν οι Έλληνες απόφοιτοι πανεπιστημίου… Βλέπεις ότι σε πανεπιστήμια μεγάλα, των Ηνωμένων Πολιτειών, μπορεί οι γνώσεις που έχει ένας απόφοιτος καθόλη την διάρκεια των σπουδών του, είναι οι γνώσεις που μπορεί να έχει ένας Έλληνας απόφοιτος τα πρώτα δύο χρόνια. Είναι λοιπόν και το επίπεδο και τα προσόντα των Ελλήνων επιστημόνων που τους κάνουν απαραίτητους σε ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια του εξωτερικού”.
Αργεντινή και κρίση
Όπως προαναφέραμε, ο ίδιος ζει στην Αργεντινή, τα τελευταία τρία χρόνια. Σε μια χώρα με διαφορετικό μέγεθος και δυναμική, που όμως έφτασε στο… χείλος του γκρεμού –όπως και η Ελλάδα- με την οικονομική κρίση που αντιμετώπισε πριν από περίπου 16 χρόνια.
“Θεωρώ πως η Ελλάδα θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν μια χώρα αυτόνομη, αλλά αυτό έχει να κάνει με τις κεντρικές επιλογές”
“Η Αργεντινή πέρασε το 2001 μια πολύ σημαντική οικονομική κρίση, αλλά διαφορετικού τύπου κρίση. Είναι μια χώρα τεράστια. Εγώ αυτό που βλέπω διαφορετικό είναι το πώς αντιμετωπίστηκε η κρίση εδώ”, υπογραμμίζει, δίνοντας την δική του οπτική: “Στην Αργεντινή υπήρχε ένα διάστημα πολύ άσχημο κατά το 2001, αλλά η χώρα αυτή έχει μια τεράστια παραγωγή. Η Αργεντινή επέστρεψε στις αγορές ουσιαστικά πριν από ένα χρόνο με την καινούρια κυβέρνηση, ωστόσο όλο αυτό το διάστημα που ήταν απομονωμένη από τις αγορές, είχε την απαραίτητη παραγωγή που χρειαζόταν για να μπορέσει ο κόσμος να ζήσει και να δουλέψει.
Έβλεπες στα ράφια όλων των καταστημάτων ξένα προϊόντα, όμως έβλεπες και μια πληθώρα προϊόντων σε αντίστοιχη ποιότητα που παράγονταν εδώ στην Αργεντινή. Έγινε λοιπόν αυτή η στροφή στην εσωτερική παραγωγή και μπόρεσε αυτή η χώρα να σταθεί στα πόδια της και να αναπτυχθεί ξανά. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά.
Για παράδειγμα εδώ, όσο πιο μακριά είσαι από την πρωτεύουσα, το Μπουένος Άιρες, τόσο πιο φθηνό είναι το κόστος ζωής, η βενζίνη, το αέριο, ο ηλεκτρισμός. Για να σου δώσουν κίνητρο να δουλέψεις στην άλλη άκρη της χώρας. Έχουν οδηγήσει σε μια τέτοιου είδους αποκέντρωση και γι’ αυτό πολλά μέρη στα σύνορα σφύζουν από ζωή. Υπάρχουν άτομα που ζουν στην Ουσουάϊα, τη νοτιότερη πόλη του κόσμου και εργάζονται εκεί, γιατί είναι σχεδόν «δωρεάν» εκεί. Φανταστείτε να ήταν τόσο πιο φθηνό να ζεις στην Κρήτη ή τη Θράκη από ό, τι στην Αθήνα…”.
Πώς επηρέασε η κρίση την επιστημονική έρευνα
Τέλος και όσον αφορά στο κομμάτι της κρίσης σχετικά με την επιστημονική έρευνα στην Αργεντινή, ο Βαγγέλης αναφέρει: “Εκείνο το διάστημα, το θέμα της έρευνας ήταν πολύ χαμηλά. Από τότε η έρευνα και η επιστήμη πέρασε σε πρώτο πλάνο και οδήγησε σε πενταπλασιασμό των επιστημόνων που δουλεύουν με μόνιμες θέσεις ερευνητή στη χώρα.
Υπάρχουν περίπου 10.000 επιστήμονες με μόνιμες θέσεις. Αν προσθέσουμε και τον αριθμό των φοιτητών που δουλεύουν με υποτροφίες διδακτορικές ή μεταδιδακτορικές, μιλάμε για μια τεράστια επιστημονική κοινότητα η οποία δουλεύει συστηματικά για να προάγει την επιστήμη.
Μόνο για τις επιστήμες της Γης, δηλαδή γεωλογία, παλαιοντολογία και άλλες συναφείς, κάθε χρόνο ξεκινούν να δουλεύουν με μόνιμη θέση 20 νέα άτομα. Αυτό αντιστοιχεί περίπου στο μισό προσωπικό καθηγητών του τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για να έχουμε μια αναλογία.
Αν σου δίνει το κράτος (ή κάποιος άλλος φορέας) την ασφάλεια ότι θα μπορείς να δουλεύεις για ένα πρότζεκτ για μεγάλο διάστημα, τότε μπορείς να κάνεις κάτι τέτοιο σαν αυτό με τον Τιτανόσαυρο. Αν δεν έχεις αυτή την ασφάλεια, δεν θα ξεκινήσεις ποτέ ένα τέτοιο πρότζεκτ, δεν θα αφιερώσεις χρόνο σε νέους φοιτητές και επιστήμονες. Πολλοί θα κριτικάρουν την παρουσία μόνιμων θέσεων σε τέτοιες δουλειές. Εγώ πιστεύω ότι μόνο ένας τέτοιος τρόπος δουλειάς μπορεί να φέρει σημαντικά επιστημονικά αποτελέσματα. Δεν χωράει αμφιβολία ότι κάθε επένδυση στην εκπαίδευση και στην έρευνα θα αποφέρει πολύ σημαντικούς καρπούς. Αλλά σε πολλές περιπτώσεις οι επιστήμονες χρειάζονται χρόνο προκειμένου να ολοκληρώσουν τις έρευνες τους”.
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163