Νεάντερταλ που ζούσαν στην περιοχή της Τοσκάνης στην κεντρική Ιταλία πριν από 170.000 χρόνια περίπου, πιθανότατα χρησιμοποιούσαν τη φωτιά για να επεξεργασθούν ξύλινα εργαλεία, τα οποία στη συνέχεια χρησιμοποιούσαν για την αναζήτηση τροφής.
Πρόκειται για μία από τις πιο πρώιμες ενδείξεις χρήσης φωτιάς και κατεργασίας ξύλου από Νεάντερταλ, που έχουν ποτέ βρεθεί. Αυτό εκτιμούν Ιταλοί αρχαιολόγοι και επιστήμονες, που μελέτησαν 58 μισοκαμμένα ξύλινα εργαλεία, καθώς επίσης 200 λίθινα αντικείμενα και πολλά οστά αρχαίου ελέφαντα, τα οποία είχαν ανακαλυφθεί το 2012 σε ανασκαφές στους πρόποδες ενός λόφου στο Γκροσέτο της νότιας Τοσκάνης. Τα ευρήματα χρονολογήθηκαν από τη Μέση Πλειστόκαινο (πριν 171.000 χρόνια), εποχή που η γύρω περιοχή κατοικείτο από Νεάντερταλ.
Οι ερευνητές κατέληξαν ότι τα εργαλεία, μήκους τουλάχιστον ενός μέτρου το καθένα, που προέρχονταν κυρίως από ξύλο πυξαριού, καθώς επίσης από δρυ, κέδρο και φράξο, χρησιμοποιούνταν μάλλον για το σκάλισμα του εδάφους, με σκοπό είτε τη συλλογή φυτών, είτε το κυνήγι μικρών ζώων.
Η μικροανάλυση των μαυρισμένων επιφανειών κάθε εργαλείου αποκάλυψε ότι είχε υποστεί επεξεργασία τόσο με πέτρες όσο και με φωτιά, ώστε στη μία άκρη να δημιουργηθεί μια αμβλεία μύτη και στην άλλη μια στρογγυλεμένη λαβή, προκειμένου να μπορεί να χρησιμοποιηθεί πιο αποτελεσματικά.
Με δεδομένο ότι το πυξάρι (ή πυξός) είναι ένα από τα πιο σκληρά και βαριά ξύλα στην Ευρώπη, οι ερευνητές επεσήμαναν ότι τα νέα ευρήματα ενισχύουν την πεποίθηση για τις ικανότητες των πρώιμων Νεάντερταλ στον τομέα της πυροτεχνολογίας, δηλαδή της χρήσης της φωτιάς για την τροποποίηση ενός υλικού.
Οι Νεάντερταλ εμφανίσθηκαν στην Ευρώπη ίσως και πριν από 400.000 χρόνια, αλλά είναι άγνωστο πότε ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν τη φωτιά σε τακτική βάση. Μέχρι σήμερα η αρχαιότερη ένδειξη ελεγχόμενης χρήσης φωτιάς από τα «ξαδέρφια» μας χρονολογείται περίπου προ 130.000 ετών, σύμφωνα με το “Science”.
Επειδή το ξύλο αποσυντίθεται πιο γρήγορα από άλλα υλικά, όπως οι πέτρες και τα οστά, είναι πολύ ασυνήθιστο να ανακαλύπτονται προϊστορικά ξύλινα αντικείμενα. Τα αρχαιότερα ξύλινα όπλα έχουν βρεθεί στο Σένιγκεν της Γερμανίας και πιστεύεται ότι κατασκευάσθηκαν πριν από περίπου 300.000 χρόνια είτε από έναν πρόγονό μας, τον «Άνθρωπο της Χαϊδελβέργης» (Homo heidelbergensis), είτε από Νεάντερταλ.
Για ανακάλυψη-σοκ έκαναν λόγο οι ερευνητές. «Σκέφτηκα “μα είναι αδύνατον! Τι είναι αυτό;”», δήλωσε η Αρανγκουρέν. Κανένα από τα άλλα ευρήματα, δηλαδή τα λίθινα αντικείμενα και τα οστά ελέφαντα, που βρέθηκαν μαζί με τα ξύλα, δεν έφεραν το παραμικρό ίχνος καψίματος. Από την άλλη, μερικά ξύλινα εργαλεία ήσαν μαυρισμένα όχι μόνο στις δύο άκρες τους αλλά σε όλο το μήκος τους, πράγμα που ίσως σημαίνει ότι η φωτιά χρησιμοποιήθηκε για να τα λειάνει.
Για να βεβαιωθούν ότι αυτό ήταν δυνατό, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν την ίδια προϊστορική τεχνική, με χρήση φωτιάς και μυτερών πετρών, για να φτιάξουν τα δικά τους εργαλεία από ξύλινα κλαδιά και το πέτυχαν. Παρόμοια ξύλινα εργαλεία για την αναζήτηση τροφής χρησιμοποιούν μέχρι σήμερα οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες στην Αυστραλία και στη Νότια Αφρική.
Όμως δεν έχουν πεισθεί όλοι οι επιστήμονες. «Αφού δεν υπάρχουν καθόλου ανθρώπινα οστά που να σχετίζονται με αυτά τα ξύλινα εργαλεία, πώς ξέρουμε ότι πράγματι φτιάχθηκαν από Νεάντερταλ;» αναρωτήθηκε η παλαιοανθρωπολόγος Σάρα Μπειλι του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, η οποία δεν απέκλεισε ότι οι κατασκευαστές ήσαν πρόγονοι του «έμφρονος ανθρώπου» (Homo sapiens).
Αν όμως αποδειχθεί ότι όντως επρόκειτο για Νεάντερταλ, τότε κάτι τέτοιο, όπως είπε ο αρχαιολόγος Τζον Ρικ του Πανεπιστημίου Στάνφορντ της Καλιφόρνια, «εξανθρωπίζει τους Νεάντερταλ», προσθέτοντας ένα ακόμη καρφί στο φέρετρο της παλαιότερης αντίληψης ότι τα «ξαδέρφια» μας ήσαν απλώς… μπρουτάλ τύποι.
