Ο αντίκτυπος που είχε στη ζωή του καθενός η διπλή επίθεση-αφ’ ενός της τρομοκρατίας και αφ΄ετέρου των μέτρων κατά της τρομοκρατίας-μεταβάλλει άρδην και τη μορφή του δημόσιου χώρου στις πόλεις μας, θέτοντας σε κίνδυνο τους θεμελιώδεις στόχους και τις καθημερινές πτυχές του αστικού βίου: την ενσωμάτωση, την ανωνυμία, τον πλουραλισμό.
Μετά τις επιθέσεις στη Βαρκελώνη και τις απειλές που εκτόξευσε το Ισλαμικού Κράτους κατά της Ιταλίας–όπως και για τις άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές μητροπόλεις-εξετάζεται η προσφυγή σε μία “αρχιτεκτονική της τρομοκρατίας”, που θα αφορά κατά κύριο λογο τους δημόσιους χώρους και την κοινωνική συναναστροφή των πολιτών. Τα ιστορικά κέντρα, τις πλατείες, τους πεζοδρόμους.
Στο Μιλάνο ήδη έχουν τοποθετηθεί εμπόδια στους δευτερεύοντες δρόμους πρόσβασης πλάι στην διάσημη Στοά Βιττόριο Εμμανουέλε. Αλλά τέτοιου είδους φράκτες σχεδιάζεται να τοποθετηθούν στον παραλιακό περίπατο της Όστια, του Ρίμινι, του Άντσιο, στο Νεττούνο, ή την Πεσκάρα. Προστατευτικά τειχία για την πρόσκρουση αυτοκινήτων έχουν παραγγελθεί για τη Φεράρα, τη Σαβόνα, την Πίζα και το Τορίνο. Στη Ρώμη, στην οδό Κοντσιλιατσιόνε τα εμπόδια έχουν τοποθετηθεί προ πολλών εβδομάδων, ενώ μεγάλες ζαρντινιέρες έχουν τοποθετηθεί κατά μήκος της νευραλγικής, κεντρικής, οδού Βια ντελ Κόρσο.
Στόχος είναι να θωρακισθούν οι πόλεις, χωρίς όμως να στρατιωτικοποιηθούν: αυτές είναι οι εντολές από το υπουργείο Εσωτερικών. Βέβαια ο γνωστός καλλιτέχνης Μίμο Παλαντίνο, από τους κύριους εκπροσώπους του καλλιτεχνικού ρεύματος της Τρανσβαγκουάρντια προτείνει να απαντήσουμε με ειρωνεία στους επίδοξους τρομοκράτες: να κατασκευασθούν και να τοποθετηθούν υπερμεγέθη εμπόδια με τη μορφή της δημιουργίας του Μαουρίτσιο Κάτελαν, ενός χεριού με σηκωμένο το μεσαίο δάκτυλο.
Ο δε καλλιτέχνης εξωτερικών χώρων Μποέρι, ο δημιουργός των κάθετων κήπων, που έχει μετατρέψει την αρχιτεκτονική σε πέργκολα, με τη χρήση αναρριχώμενων φυτών, είναι φυσιολογικό να προτείνει την τοποθέτηση δένδρων: βελανιδιές και ροδιές σε μεγάλες γλάστρες, με βάση 2-3 μέτρων και ύψος 1,5 μέτρο. Σε τούτη τη “δημιουργική” φρενίτιδα καμμία από αυτές τις προτάσεις δεν λαμβάνει υπόψη τα ήδη δοκιμασμένα συστήματα ασφαλείας που έχουν αναπτυχθεί σε άλλες χώρες, όπως στο Ισραήλ, τις ΗΠΑ και τη Βρετανία (μερικές από τις χώρες που έχουν αναπτύξει τα πιο εξελιγμένα συστήματα): συστήματα δημόσιας ασφάλειας που περιλαμβανουν είτε ευμεγέθη μπλοκ κατά επιθέσεων με αυτοκίνητα, ή αυτόματες, ή ημιαυτόματες αποτρεπτικές τηλεκατευθυνόμενες μπάρες.
Αλλά και στα ιστορικά κέντρα στις ιταλικές πόλεις μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ότι έχουν τοποθετηθεί –μάλιστα πολύ προτού ενεργοποιηθεί η κατάσταση συναγερμού που επιτάσσει η τρομοκρατική δράση–μέτρα ασφαλείας, ιδίως για την οροθέτηση του ωφέλιμου χώρου στις δημόσιες ζώνες για επαγγελματική χρήση και τη στάθμευση αυτοκινήτων. Πρόκειται για πασσαλάκια μεταλλικά, ή για μεγάλες τσιμεντένιες γλάστρες, που βέβαια έχουν τοποθετηθεί όπου δει κι όχι με οργανωμένο τρόπο στις ιστορικές πλατείες. Τα εμπόδια τούτα ναι μεν μπορεί να αποδειχθούν λειτουργικά σε πολυσύχναστες περιοχές και σε πεζόδρομους, όμως δεν μπορούν επ’ ουδενί να ταιριάξουν, αντιθέτως μάλιστα να πληγώσουν αισθητικά το θέαμα, εάν μάλιστα τοποθετηθούν σε μόνιμη βάση, μπροστά από τις διάσημες αναγεννησιακές και μπαρόκ εκκλησίες, τις σκάλες και τα συντριβάνια, όπως και μπροστά στα διάφορα μνημεία της Ιταλίας με την ανεκτίμητη ομορφιά κι αισθητική αξία.
Ο Γερμανός φιλόσοφος Κάρστεν Χάριες, συγγραφέας του έργου “Η Ηθική Αξία της Αρχιτεκτονικής (The Ethical Value of Architecture, ΜΙΤ Press, 1997), είχε παρουσιάσει στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Βαρκελώνης (ETSAB) το 2002 μία διάλεξη με τίτλο “Η Αρχιτεκτονική και ο Τρόμος”. Στο κείμενό του υποστήριζε πως οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου αναπόφευκτα θα ανοίξουν έναν διάλογο και στον τομέα της αρχιτεκτονικής, διότι τα πλήγματα αυτά ανέδειξαν το πόσο ευάλωτος είναι ο τρόπος ζωής μας μέσα στις (ανυπεράσπιστες τελικά) πόλεις και επίσης την ανικανότητά μας να τις κατασκευάσουμε θωρακίσεις που θα μας προστατεύουν από τον φόβο των επιθέσεων.
Ιδού λοιπόν, ίσως προτού αρχίσουμε να σκεφτόμαστε ποιά αντικείμενα θα επιλέξουμε για να τοποθετήσουμε στον δημόσιο χώρο-δέντρα, φράκτες, γλάστρες και τειχία-θα έπρεπε να στρέψουμε τον στοχασμό μας βαθύτερα και πιο εκτεταμένα γύρω από τη μορφή των πόλεών μας και στην νέα υπαρξιακή διάσταση της ζωής μας -τον φόβο.
Πηγή: Il Fatto Quotidiano (μετάφραση ΑΠΕ-ΜΠΕ)
