Νίκη του Brexit και του Ντόναλντ Τραμπ: το 2016 ήταν μια χρονιά λαϊκιστικού σεισμού και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, γεγονός που έχει καταστήσει πιο απρόβλεπτη από ποτέ την πορεία του Λευκού Οίκου αλλά και την έκβαση των επόμενων εκλογικών αναμετρήσεων στην Ευρώπη.
23 Ιουνίου και 8 Νοεμβρίου 2016: σε διάστημα τεσσεράμισι μηνών εκατομμύρια Βρετανοί και Αμερικάνοι εξέφρασαν στις κάλπες «την απόρριψη του κατεστημένου» και «μια αίσθηση αγωνίας» μπροστά στην παγκοσμιοποίηση, τη μετανάστευση και την τρομοκρατία, εκτίμησε ο Ρίτσαρντ Γουάικ του Pew Research Centre.
Η παγκοσμιοποίηση και η μετανάστευση θεωρούνται υπεύθυνες για τις επισφαλείς σχέσεις εργασίας και για τις δημογραφικές και πολιτιστικές ανατροπές. Και πολλοί άνθρωποι, ακόμη και στις ΗΠΑ που είναι μια ιδιαίτερα πολυπολιτισμική χώρα, «συνδέουν την ασφάλεια με τη μετανάστευση», σύμφωνα με τον ίδιο.
Στην Ευρώπη, από την Ολλανδία έως την Πολωνία, από τη Σουηδία έως την Ιταλία, η σύγκριση με τη δεκαετία του 1930 επιστρέφει συνεχώς. Και στον πολιτικό ορίζοντα πλέον κυριαρχούν τα κινήματα που υπόσχονται να τελειώσουν με τις τοπικές και ευρωπαϊκές ελίτ και να «επιστρέψουν» τη χώρα στη μεσαία τάξη.
Η ορκωμοσία στις 20 Ιανουαρίου του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία της πιο ισχυρής δημοκρατίας του κόσμου προοιωνίζεται την ανάληψη της εξουσίας από τους λαϊκιστές και στην Ευρώπη;
Όπως στη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών για το Brexit και την αμερικανική προεδρία, τα αγαπημένα θέματα των λαϊκιστών, όπως η παγκοσμιοποίηση, η μετανάστευση ή η ενσωμάτωση των μουσουλμάνων στις κοινωνίες, κυριαρχούν στις προεκλογικές συζητήσεις. Συζητήσεις που τροφοδοτούνται από την άφιξη στη Γηραιά Ήπειρο από το 2015 περισσότερων από 1,3 εκατομμυρίων ανθρώπων, στη μεγάλη πλειονότητά τους μουσουλμάνων, και μια σειρά ισλαμιστικών τρομοκρατικών επιθέσεων, ιδιαίτερα αιματηρών.
Μετά την ήττα στις 4 Δεκεμβρίου του υποψηφίου της ακροδεξιάς Νόρμπερτ Χόφερ για την προεδρία της Αυστρίας, τα παραδοσιακά και φιλοευρωπαϊκά κόμματα αισθάνθηκαν ανακουφισμένα που δεν υπήρξε ένα «φαινόμενο Τραμπ» στην Ευρώπη.
Όμως τα ίδια κόμματα ανησυχούν πλέον για την Ιταλία, την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης, μετά την παραίτηση του πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι: ίσως να προκηρυχθούν πρόωρες εκλογές, γεγονός που ενδέχεται να ενισχύσει περαιτέρω τους ήδη ενδυναμωμένους λαϊκιστές του Κινήματος των Πέντε Αστέρων και της Λέγκας του Βορρά.
Βουλευτικές εκλογές θα διεξαχθούν τον Μάρτιο και στην Ολλανδία: το κόμμα του ακροδεξιού, ευρωσκεπτικιστή Γκέερτ Βίλντερς ενδέχεται να βρεθεί για πρώτη φορά πρώτο, παρόλο που είναι πιθανό να μην καταφέρει να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού.
Τον Μάιο θα ακολουθήσουν οι προεδρικές εκλογές στη Γαλλία. Το Εθνικό Μέτωπο και η πρόεδρός του Μαρίν Λεπέν αναμένεται να περάσουν στον δεύτερο γύρο των εκλογών απέναντι στον συντηρητικό Φρανσουά Φιγιόν, αν και η απόφαση του προέδρου Φρανσουά Ολάντ να μην είναι υποψήφιος των Σοσιαλιστών αφήνει ανοικτά όλα τα ενδεχόμενα.
Το φθινόπωρο η Γερμανίδα καγκελάριος Άγγελα Μέρκελ διεκδικεί τέταρτη θητεία. Αφού αντιστάθηκε για καιρό καλύτερα από τους γείτονές της στο λαϊκιστικό κύμα, η Μέρκελ, η οποία άνοιξε το 2015 την πόρτα της χώρας της στους πρόσφυγες και τους μετανάστες, τώρα υπέκυψε στην άνοδο του αντιισλαμικού και αντιμεταναστευτικού κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), το οποίο φαίνεται να κερδίζει το 13% της πρόθεσης ψήφου, αλλά και στις επικρίσεις από το εσωτερικό του κόμματός της.
Μέχρι στιγμής οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η Μέρκελ θα κερδίσει και η Λεπέν θα χάσει. Όμως όλα μπορούν να αλλάξουν, ενώ οι δημοσκόποι έχουν χάσει την αξιοπιστία τους, έπειτα από μια σειρά λάθος προβλέψεων μεταξύ αυτών η ήττα του Brexit αλλά και η νίκη της Χίλαρι Κλίντον.
Ο Γιάσα Μουνκ, ερευνητής στο Χάρβαρντ, εκτιμά ότι θα υπάρχει «τεράστια αβεβαιότητα» το 2017.
«Ένα πράγμα είναι βέβαιο: η εκλογή Τραμπ αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει φυσικό όριο στην ανάπτυξη των λαϊκιστικών κινημάτων. Αν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι αδύνατο να κερδίσει η Λεπέν, κάνουν το ίδιο λάθος που έκαναν πολλοί φίλοι μου που πίστεψαν ότι ο Τραμπ δεν μπορεί να κερδίσει», πρόσθεσε.
Σύμφωνα με τον Μουνκ, ο Τραμπ ενδέχεται «να απειλήσει τον διαχωρισμό των εξουσιών», μετατρέποντας τις ΗΠΑ σε μια «αποτυχημένη δημοκρατία, όπως η Ουκρανία ή κάποιες χώρες της Λατινικής Αμερικής».
Στο άμεσο μέλλον «η νίκη του Τραμπ προσδίδει μια κάποια εμπιστοσύνη» στους Ευρωπαίους λαϊκιστές και «διευκολύνει τον λόγο τους», εξηγεί ο Τζιοβάνι Γκρέβι, αναλυτής του European Policy Centre στις Βρυξέλλες.
Όμως η πορεία τους εξαρτάται πολύ από τον τρόπο με τον οποίο ο δισεκατομμυριούχος «θα μεταφράσει σε ενέργειες τις προεκλογικές του δεσμεύσεις»: να σταματήσει τη διαρροή θέσεων εργασίας προς την Κίνα ή το Μεξικό και να στείλει στις πατρίδες τους τους παράτυπους μετανάστες, προτεραιότητες που έχουν και οι Ευρωπαίοι λαϊκιστές.
Κάποιοι από αυτούς μάλιστα εμφανίστηκαν ήδη να είναι σύμμαχοί του, όπως η Λεπέν, η οποία πρώτη συνεχάρη τον Τραμπ, αλλά και ο πρώην επικεφαλής του ευρωσκεπτικιστικού βρετανικού κόμματος UKIP Νάιτζελ Φάρατζ, που ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος πολιτικός που τον επισκέφθηκε. Πέρα από το πολιτικό πεδίο σε κάθε χώρα, η Ευρώπη που κλονίστηκε από την κρίση του ευρώ και τη μεταναστευτική κρίση «παραμένει ευάλωτη», τόνισε ο Γκρέβι.
Μια νέα κρίση και ο τρόπος με τον οποίο οι ευρωπαϊκές χώρες θα συνεργαστούν για να την ξεπεράσουν ενδέχεται «να κάνουν τη διαφορά σε ό,τι αφορά το μέλλον των λαϊκιστικών δυνάμεων» στην Ευρώπη, κατέληξε.