Αφού στις μέρες μας γίνεται τόσος λόγος για το κόστος της θέρμανσης σπιτιών και ανθρώπων τις μέρες του χειμώνα, ας πάμε λίγο πίσω στην ιστορία, για να διαπιστώσουμε ότι η ανθρωπότητα έχει υποφέρει πολύ από το κρύο. Οι αρχαίοι σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης ζεσταίνονταν κατά βάση από φωτιές και κάρβουνα μέσα σε πήλινα δοχεία που είχαν στα δωμάτια. Το τζάκι, είτε με τη σημερινή κτιστή μορφή του, είτε ως χαμηλή κατασκευή που από πάνω είχε τρύπα ήταν αρχιτεκτονικό επίτευγμα που εμφανίστηκε μετά τον 4ο αιώνα. Αλλά και τότε, ο καπνός ήταν ανυπόφορος μέσα στα σπίτια και εξαλείφθηκε σιγά-σιγά με διάφορες βελτιώσεις, η κυριότερη απ’ τις οποίες ήταν οι επικλινείς πλάγιοι τοίχοι του.
Πολύ νωρίτερα, οι πλούσιοι Ρωμαίοι είχαν ήδη ανακαλύψει το καλοριφέρ. Άναβαν φωτιά στο υπόγειο και σωλήνες ανέβαζαν ζεστό νερό στα πάνω πατώματα. Ονομαζόταν υπόκαυστον, μόνο που το υπόγειο δεν είχε καμινάδα και κανένας δε μπορούσε να μπει μέσα. Το μέγιστο ποσοστό των κατοίκων της Ευρώπης δεν είχαν θέρμανση στο σπίτι εκτός από πρωτόγονα μαγκάλια με κάρβουνα και αντιμετώπιζαν τους χειμώνες ντυμένοι με γούνες (οι πλουσιότεροι) και βαριά ρούχα (οι φτωχότεροι) ή κουκουλωμένοι στα κρεβάτια τους.
Οι φτηνές γούνες των κουνελιών, των γάτων, των σκύλων και των άλλων μικροκατοικίδιων έσωζαν τον κόσμο από τα κρυοπαγήματα και τις πνευμονίες. Βασιλείς και υπηρέτες κυκλοφορούσαν ντυμένοι σαν κρεμμύδια μέσα στις αχανείς αίθουσες των Βερσαλλιών, των Αυστριακών, των Γερμανικών και των Ρώσικων παλατιών, όπου όλα ήταν παγωμένα και όπου μόνο κάποια περίτεχνα μαγκάλια προσπαθούσαν να αντιδράσουν στο ανυπόφορο ψύχος.
Η μεταλλική ή πορσελάνινη σόμπα με τα μπουριά είναι πολύ νεώτερη, εμφανίστηκε τον 17ο αιώνα. Ως τότε, την κατάσταση έσωζαν οι θερμοφόρες που ανάλογα με τον πλούτο του ιδιοκτήτη ήταν πήλινες, σιδερένιες ή και ασημένιες. Μεγάλη πέραση είχαν και χειρόθερμα, μικρά στρόγγυλα μεταλλικά αντικείμενα σαν μήλα. Τους έριχναν μέσα κάρβουνα και αυτά είχαν τρύπες όπου ο ιδιοκτήτης έχωνε τα δάκτυλα των χεριών για να ζεσταίνονται. Μια βελτιωμένη παραλλαγή εμφανίστηκε αργότερα. Ήταν κομψά κουτιά από πορσελάνη, τα οποία γέμιζαν με ζεστό νερό και οι κυρίες που τα κρατούσαν ζέσταιναν τα χέρια τους. Όσοι ταξίδευαν με ανοικτές άμαξες ή κάρα τον χειμώνα, έμπαιναν μέσα σε κομμένα βαρέλια μ’ ένα σκαμνάκι στον πάτο, σκεπασμένα με ύφασμα ή γούνα που είχε μια τρύπα για να βγάζουν έξω το κεφάλι τους, κουκουλωμένο με σκούφο.
Την περίοδο του μεσαίωνα, για να μειώνουν τις απώλειες θερμότητας μέσα σε οικήματα, ειδικά όσα ήταν μεγάλα σε έκταση όπως παλάτια, πύργοι ή εκκλησίες, οι οικοδεσπότες έντυναν το εσωτερικό των παραθύρων με ύφασμα ή δέρματα. Στις εκκλησίες, τα δέρματα αυτά ζωγραφίζονταν με θρησκευτικές παραστάσεις κι αποκτούσαν την μορφή εικόνων.
Οι βασιλείς και οι αριστοκράτες είχαν βέβαια άλλες δυνατότητες να ζεσταθούν απ’ τον απλό κόσμο. Ο βασιλιάς της Ναβάρας Κάρολος ο κακός, είχε μια ολόκληρη στρατιά από υπηρέτες που φυσούσαν με καλάμια μέσα στα σκεπάσματα του όλη νύχτα. Ο Ερρίκος Δ’ ξάπλωνε πάνω σε τρεις υπηρέτες του που παρίσταναν το υπόστρωμα του, ενώ έβαζε κι άλλον έναν πάνω του να παριστάνει το σκέπασμα. Πως κατάφερνε να κοιμηθεί είναι ιστορικής απορίας άξιον.
Αλλά και οι πλούσιες δεσποσύνες, κάπως έτσι κατάφερναν να ζεσταθούν λίγο. Η Παυλίνα Μποργκέζε (όλοι ξέρουν την περίφημη βίλλα Μποργκέζε στη Ρώμη) έβαζε τα λεπτά της ποδαράκια στους λαιμούς των κυριών επί των τιμών για να τα ξεπαγώσει. Μερικές φορές, οι πλούσιες κυρίες έφτιαχναν ένα ξύλινο μικρό δωματιάκι μέσα στα πελώρια δωμάτια των αρχοντικών και των παλατιών τους, το έντυναν ολόκληρο με γούνες και περνούσαν εκεί μέσα τις πολύ κρύες μέρες. Υπήρχαν επίσης σάκοι από δέρμα αρκούδας παραγεμισμένοι με πούπουλα, όπου οι πλούσιοι χώνονταν μέσα και δέχονταν τους καλεσμένους τους. Οι επισκέπτες τουρτούριζαν, αλλά οι οικοδεσπότες ήταν μια χαρά.
Η πρώτη βιομηχανικά κατασκευασμένη από χιτοσίδηρο σόμπα εμφανίστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1642. Για σχεδόν 150 χρόνια πάντως, οι Αμερικανοί ζέσταιναν τα σπίτια τους με μια σόμπα που έφτιαξε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος. Έκαιγε ξύλα πάνω σε μια σχάρα και ήταν ο πρόδρομος της στρογγυλής σόμπα με τα μπουριά που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον τον 19ο και 20ο αιώνα σ’ όλη την υφήλιο.
Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.
