Μια άσκηση που κόντεψε να φέρει πυρηνικό όλεθρο

Τον Νοέμβριο του 1983, μόλις πριν 36 χρόνια δηλαδή, ο κόσμος έφθασε μια ανάσα από τον απόλυτο πυρηνικό όλεθρο και μάλιστα κατά λάθος. Αιτία ήταν μια ατέλειωτη σειρά από παρεξηγήσεις, λανθασμένες εκτιμήσεις, ιδεοληψίες και παράλογοι φόβοι, που επικρατούσαν στις τότε ηγεσίες και των δύο στρατοπέδων του ψυχρού πολέμου, του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν ο Ρόναλντ Ρήγκαν, πρωθυπουργός της Αγγλίας η Μάρκαρετ Θάτσερ και Γενικός Γραμματέας της Σοβιετικής ηγεσίας ο Γιούρι Αντρόπωφ. Ο Ρήγκαν κατεχόταν από έναν υστερικό αντικομμουνισμό και αντισοβιετισμό, συνοδευμένο από έναν παράλογο φόβο για τις προθέσεις των μεγάλων του αντιπάλων. Στις επίσημες ομιλίες του, ο καουμπόης του Χόλυγουντ που έγινε Πρόεδρος της Αμερικανικής υπερδύναμης ονόμαζε τη Σοβιετική Ένωση «αυτοκρατορία του κακού» και είχε αυξήσει κατά 40% τους εξοπλισμούς σε σχέση με τον προκάτοχο του Τζίμι Κάρτερ.

Ο Γιούρι Αντρόπωφ ανέβηκε στην ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης μετά από πολλά χρόνια υπηρεσίας του στην ηγεσία της ΚαΓκεΜπε. Κατεχόταν κι αυτός από παρόμοια σύνδρομα αντιαμερικανισμού και είχε αναπτύξει ένα πολύπλοκο σύστημα πληροφοριών των μυστικών υπηρεσιών του Συμφώνου της Βαρσοβίας, το περιβόητο RYAN, που στηριζόταν στη βεβαιότητα ότι η Δύση ετοιμαζόταν για αιφνιδιαστική πυρηνική επίθεση. Σκοπός του RYAN ήταν να αντιληφθούν οι Σοβιετικοί την πρόθεση της επίθεσης πριν εκδηλωθεί, για να προλάβουν να πατήσουν πρώτοι το κουμπί των διηπειρωτικών πυρηνικών πυραύλων.

Όλο αυτό το διεθνές σκηνικό ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο. Οι Αμερικανοί βλέποντας τους Σοβιετικούς να πολεμούν στο Αφγανιστάν και να έχουν καταρρίψει το Κορεάτικο τζάμπο, πίστευαν ότι βρίσκονται μπροστά σε μια συστηματική, καλά σχεδιασμένη και κατά βάση αποτελεσματική κομμουνιστική επέκταση. Οι Σοβιετικοί ήταν βέβαιοι ότι ο Ρήγκαν θα τους χτυπούσε και ένιωθαν ανυπεράσπιστοι εξ’ αιτίας του συστήματος «πόλεμος των άστρων» που χρηματοδοτούσε ο Αμερικανός Πρόεδρος. Η παγκόσμια ειρήνη κρεμόταν από μια κλωστή εξ’ αιτίας εκατέρωθεν παρανοήσεων, καθώς ο «πόλεμος των άστρων» ήταν κάτι ουτοπικό, ενώ η Σοβιετική Ένωση περνούσε ήδη βαθιά οικονομική κρίση εξαντλημένη από τους εξοπλισμούς. Όμως κανένας δεν ήξερε την πραγματική κατάσταση του άλλου και τα δύο συστήματα αυτοτροφοδοτούσαν τους φόβους και την υστερία τους, φέρνοντας τα πράγματα στο αμήν.

Τον Νοέμβριο του 1983, πραγματοποιήθηκε μια άσκηση του ΝΑΤΟ με την επωνυμία «ικανός τοξότης» στην οποία πήραν μέρος 40.000 στρατιώτες. Το υποθετικό σενάριο προέβλεπε επέμβαση του Κόκκινου Στρατού στη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα, και ανάσχεση του από το ΝΑΤΟ. Οι Σοβιετικοί, που μέσα στο κατασκοπικό παραλήρημα τους παρακολουθούσαν μέχρι και τις τράπεζες αίματος ή τα σφαγεία στη δυτική Ευρώπη για να διακρίνουν ίχνη της προετοιμασίας για την θρυλούμενη ΝΑΤΟϊκή επίθεση, εξέλαβαν την άσκηση ως προκάλυμμα για το επερχόμενο πυρηνικό χτύπημα.

Χτύπησαν κόκκινο συναγερμό, ανέπτυξαν τα πυρηνικά τους υποβρύχια και απογείωσαν τα αεροπλάνα τους με τους πυραύλους έτοιμα να χτυπήσουν τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Κι ενώ η Δύση έκανε μια απλή άσκηση, οι Σοβιετικοί ήταν με το δάκτυλο πάνω από το κουμπί που θα εξαπέλυε τον πυρηνικό πόλεμο. Οι μετέπειτα εικόνες που μεταφέρθηκαν στους δυτικούς, μιλούσαν για επιτελικούς Σοβιετικούς που είχαν φυγαδεύσει τις οικογένειες τους στην Σιβηρία ώστε να τις σώσουν, για κάθιδρους διοικητές πυρηνικών υποβρυχίων που είχαν εκτελέσει τα δύο από τα τρία βήματα για την εκτόξευση πυραύλων και για πιλότους που είχαν λοκάρει τις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες περιμένοντας το «πυρ» από το κέντρο.

Μετά από εικοσιτέσσερις δραματικές ώρες στο κέντρο επιχειρήσεων στη Μόσχα, οι Σοβιετικοί κατάλαβαν ότι το δυτικό χτύπημα αναβλήθηκε και χαλάρωσαν. Οι δυτικοί αντιλήφθηκαν ότι οι Σοβιετικοί ανησύχησαν εξ’ αιτίας της κινητοποίησης των δυνάμεων τους, χρειάστηκαν όμως δυο χρόνια για να κατανοήσουν πόσο κοντά σε πυρηνικό χτύπημα έφθασε ο πλανήτης. Όταν το 1985, ο Όλεγκ Γκορντιέφσκι, που ήταν επικεφαλής της ΓκαΓκε Μπε στο Λονδίνο αυτομόλησε στη δύση, έδωσε στην Θάτσερ και στον Ρήγκαν την πλήρη εικόνα της κρίσης.

Κατά πληροφορίες η Θάτσερ τρόμαξε, γιατί κατάλαβε για πρώτη φορά ότι απλά παιχνίδια των δυτικών θα μπορούσαν να εξωθήσουν τους Σοβιετικούς στα άκρα. Ο Ρήγκαν δεν κατάλαβε τίποτα. Φαίνεται πάντως ότι αυτή η κρίση που επιβεβαιώθηκε πλήρως από τα έγγραφα που εξετάστηκαν μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, συνέβαλε αποφασιστικά στη μείωση της διεθνούς έντασης μετά το 1985.

Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.