Ο φρικτός πόλεμος των χαρακωμάτων

Αν ο δεύτερος παγκόσμιος ήταν ένας αστραπιαίος πόλεμος με τη χρήση της αεροπορίας και των τεθωρακισμένων, ο πρώτος παγκόσμιος ήταν ο κατ’ εξοχήν στατικός πόλεμος. Πρώτοι οι Γερμανοί και στη συνέχεια οι Αγγλογάλλοι έφτιαξαν τα περίφημα χαρακώματα, μέσα στα οποία σκοτώθηκε ή σάπισε το άνθος της τότε ευρωπαϊκής νεολαίας. Μέσα σ’ αυτά τα χαντάκια καθηλώθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες ανδρών για τέσσερα ολόκληρα χρόνια, από τον Σεπτέμβρη του 1914 μέχρι τον Νοέμβρη του 1918.

Η κατασκευή των χαρακωμάτων άρχισε όταν διαπιστώθηκαν οι τρομακτικές απώλειες που επέφεραν τα τότε σύγχρονα όπλα στους δύο εμπόλεμους σε μάχες ανοικτού πεδίου. Τους τρεις πρώτους μήνες του πολέμου, σκοτώθηκαν 854.000 Γάλλοι, 85.000 Βρετανοί και 667.000 Γερμανοί. Στην μάχη του Βερντέν (Φεβρουάριος 2016) οι αντίμαχοι έχασαν 250.000 άνδρες και στην μάχη του Σομμ (Ιούλιος 1916) έχασαν μαζί 1.000.000. Τα χαρακώματα ήρθαν ως στοιχειώδες μέτρο προφύλαξης των στρατευμάτων από τα κανόνια και τα πολυβόλα που θέριζαν και μέσα σε μικρό διάστημα απέκτησαν ένα ασύλληπτο μήκος που άρχιζε από το Βέλγιο και κατέληγε στα Γαλλοελβετικά σύνορα.

Υπάρχουν χιλιάδες ντοκουμέντα για τον τρόπο που ζούσαν τα εκατομμύρια των φαντάρων μέσα στα χαρακώματα. Επίσημες αναφορές, στρατιωτικές εκθέσεις, δημοσιογραφικές περιγραφές και γράμματα φαντάρων προς τις οικογένειες τους. Το μεγαλύτερο πρόβλημα τους ήταν το νερό και η λάσπη. Όλο τον χειμώνα το νερό μέσα στα χαντάκια ήταν τουλάχιστον μέχρι το γόνατο, ενώ συχνότατα ολόκληρα συντάγματα πέρασαν βδομάδες χωμένα στη λάσπη και το νερό μέχρι τη μέση τους.

Τα Αγγλογαλλικά χαρακώματα ήταν σε χαμηλότερα σημεία από τα Γερμανικά, σε μια γη όπου ο υδροφόρος ορίζοντας ήταν πολύ υψηλός. Γενικώς, οι Γερμανοί τεχνικοί ήταν πολύ καλύτεροι στην κατασκευή τους και είχαν λιγότερες απώλειες από τους Αγγλογάλλους. Οι άνδρες ζούσαν, έτρωγαν, πολεμούσαν και κοιμούνταν μέσα στη λάσπη και σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Καθημερινά χιλιάδες στρατιώτες έφευγαν στα μετόπισθεν με κρυοπαγήματα και ρευματισμούς. Ήταν τόσο ακραίες οι συνθήκες που δύο τραυματιοφορείς δε μπορούσαν να σηκώσουν και να μεταφέρουν ένα φορείο με πληγωμένο. Χρειάζονταν τρεις ή τέσσερις.

Επειδή τα χαρακώματα είχαν συνήθως τρείς παράλληλες γραμμές σε βάθος μισού χιλιομέτρου με κάθετα χαντάκια επικοινωνίας, η εκπόρθηση τους απ’ τον εχθρό ήταν πρακτικά αδύνατη. Οι έφοδοι κι από τις δυο πλευρές κατέληγαν σε διαδοχικές σφαγές χωρίς πρακτικό αποτέλεσμα. Γι αυτό τη δουλειά της εξόντωσης την είχε αναλάβει κι απ’ τις δυο πλευρές το πυροβολικό. Τα κανόνια συγκέντρωναν τα πυρά τους στην συγκεκριμένη μικρή λωρίδα των αντίπαλων χαρακωμάτων, όπου έριχναν ασύλληπτες ποσότητες οβίδων.

Μέσα σε δύο μόνο βδομάδες, στη μάχη της Πασαντέλ το Βρετανικό πυροβολικό έριξε 4.283.000 οβίδες με στόχο μια στενή λωρίδα εδάφους. Τον ίδιο περίπου αριθμό έριξαν και οι Γερμανοί. Οι εγκλωβισμένοι μέσα στα λασπωμένα χαντάκια άνδρες δέχονταν 300 βαριές οβίδες κάθε λεπτό επί δυο βδομάδες. Τότε εμφανίστηκε το γνωστό σοκ των βομβαρδισμών, όπου αλλόφρονες άνδρες έχαναν την αίσθηση του χώρου και του χρόνου, κυριολεκτικά σχιζοφρένιαζαν.

Τεράστιο πρόβλημα επίσης ήταν οι αρουραίοι. Οι επίσημες αναφορές μιλούν για εκατομμύρια αρουραίους που ορμούσαν στους νεκρούς και τους πληγωμένους χωρίς να φοβούνται τους ζωντανούς που προσπαθούσαν να προφυλαχτούν από τις οβίδες, τις σφαίρες, τη λάσπη και τα τρωκτικά. Οι φαντάροι και των δύο πλευρών είχαν καταλήξει να μην ξέρουν γιατί πολεμούν. Ήταν τόσο ανώφελη και δίχως προοπτική αυτή σφαγή, που τα Χριστούγεννα του 1914 και 1915 στο δυτικό μέτωπο, φαντάροι κι απ’ τις δυο πλευρές έκαναν ανεπίσημη ανακωχή, αντάλλαξαν δώρα, τραγούδησαν τα κάλαντα και έπαιξαν ποδόσφαιρο.

Οι ανθρώπινες απώλειες του Α’ παγκοσμίου πολέμου που εν’ πολλοίς κατέληξε να γίνεται μέσα στα χαρακώματα και με αλλεπάλληλες εφόδους που κατέληγαν σε σφαγές, ήταν απίστευτες. Σχεδόν έξι εκατομμύρια στρατιώτες και άλλα δεκατρία εκατομμύρια άμαχοι έχασαν τη ζωή τους σε κείνο τον φρικτό πόλεμο, το σύνολο πάνω από δεκαοκτώ εκατομμύρια. Κι όμως με τη λήξη του, άρχισε αμέσως να προετοιμάζεται ο δεύτερος παγκόσμιος που είχε πάνω από εξήντα δύο εκατομμύρια νεκρούς. Προς δόξαν της ανθρώπινης ματαιοδοξίας και των οικονομικών συμφερόντων.

Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.