Παρά τα περί του αντιθέτου θρυλούμενα, η σκληρή, ανταγωνιστική και βαθιά μοναχική εποχή στην οποία έτυχε να γεννηθούμε, σε ορισμένα ζητήματα είναι τελικά πολύ πιο ανθρώπινη και συμπονετική από τις προγονικές μας κοινωνίες. Για παράδειγμα, η συμπεριφορά μας σήμερα απέναντι στους ηλικιωμένους ανθρώπους είναι απείρως βελτιωμένη απ’ αυτή που είχαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Αρκεί να διαβάσει κανένας πως περιγράφει στα έργα του ο Αριστοτέλης τους γέρους και θα αντιληφθεί ποια ήταν η κυρίαρχη άποψη εκείνης της εποχής. Ο μεγάλος φιλόσοφος τους περιγράφει ως δειλούς, αναποφάσιστους, καχύποπτους, τσιγκούνηδες, φοβητσιάρηδες, άνανδρους, εγωιστές, απαισιόδοξους, φιλάργυρους και γκρινιάρηδες.
Στην αρχαία Αθήνα, για να αναχαιτιστεί το κύμα αρπαγής της περιουσίας των γερόντων από τα παιδιά τους, θεσπίστηκε νόμος που απαγόρευε την επίκληση γεροντικής άνοιας για την μεταβίβαση της πατρικής περιουσίας. Ο Σοφοκλής ήταν ένα από τα πιο γνωστά θύματα αυτής της τακτικής. Ο συγγραφέας του Οιδίποδα αναγκάστηκε να υπερασπιστεί την ενάργεια του μυαλού του ενώπιον του δικαστηρίου, όταν ο γιός που είχε αποκτήσει με την Νικοκάστη επιχείρησε να του υφαρπάξει τα υπάρχοντα. Ναι, οι αρχαίες κοινωνίες δεν πολυγούσταραν τους γέρους, με εξαίρεση ίσως τους Λακεδαιμόνιους και το ύστερο Βυζάντιο.
Αν και μέσος όρος ζωής ήταν πολύ χαμηλότερος απ’ τον σημερινό, αν και ως τον δέκατο ένατο αιώνα η απόκτηση εγγονιών από κάποιον θεωρούνταν εξαίρεση του κανόνα, παρά ταύτα οι ηλικιωμένοι αντιμετωπίζονταν περισσότερο ως κοινωνικό και οικογενειακό βάρος, παρά ως ευλογία. Ήταν κοινωνίες με περιορισμένους πόρους, που προτιμούσαν να τους καταναλώνουν για το μεγάλωμα των παιδιών και την επιβίωση όσων εργάζονταν, παρά να τους δίνουν στην συντήρηση όσων δε μπορούσαν πια να είναι παραγωγικοί.
Στην κλασσική Ελλάδα θεωρούσαν τους γέρους περιττούς, στην πρώιμη χριστιανική εποχή τα γηρατειά ήταν η απόδειξη της επίγειας φθοράς και της αμαρτίας, στον μεσαίωνα τους μισούσαν γιατί άντεχαν πιο πολύ απ’ τους νέους στις επιδημίες πανώλης και χολέρας, στην εποχή των ιπποτών περιφρονούσαν όποιον ήταν ανίκανος να ιππεύσει, στην αναγέννηση δόξασαν τα νιάτα και την ομορφιά απορρίπτοντας την ιδέα και την εικόνα της ανημπόριας και της σωματικής παραμόρφωσης.
Εξαίρεση ήταν η αρχαία Σπάρτη όπου επικρατούσε ένα είδος στρατιωτικής γεροντοκρατίας μέσω του θεσμού της γερουσίας, ενώ στη Ρώμη υπήρχε μεν η γεροντική εξουσία του πάτερ φαμίλια, όμως όλη η Ρωμαϊκή ιστορία ήταν μια αγωνιώδης προσπάθεια των νεότερων να ξετινάξουν την αρχηγία των ασπρομάλληδων με τα μπαστούνια. Μόνο στο ύστερο Βυζάντιο, κάτω από την επίδραση του Χριστιανισμού, είχε εμφανιστεί ένα κύμα συμπάθειας για τους ηλικιωμένους και είχε γίνει μόδα η ίδρυση γηροκομείων από αυτοκρατόρισσες και αριστοκράτισσες.
Σ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας οι οικογένειες και μόνο ήταν υπεύθυνες για την επιβίωση των γερόντων τους, όμως η μοίρα των φτωχών ή των άτεκνων ήταν προδιαγεγραμμένη. Πέθαιναν αβοήθητοι, ενώ οι περισσότεροι μόλις εμφάνιζαν αδυναμία εργασίας κατέληγαν στην επαιτεία για να βρουν φαγητό.
Στο δίκαιο των Βησιγότθων που κατέλαβαν την Ιταλική χερσόνησο, το πρόστιμο για τον φόνο ενός συμπατριώτη τους γέροντα που ήταν ανίκανος να φέρει όπλα ήταν ελάχιστο, δείγμα ότι δεν θεωρούσαν και ιδιαίτερο αδίκημα την απώλεια τους. Αποζημίωναν με 65 οβολούς έναν τέτοιο φόνο, ενώ για τον νεαρό άνδρα πλήρωναν δεκαπλάσιο ποσό, διότι σκοτώνοντας τον αφαιρούσαν έναν πολεμιστή και εργάτη από την κοινωνία τους. Οι Κέλτες και οι Γερμανοί έθεταν όριο στην εξουσία του πατέρα μέσα στην οικογένεια, τη στιγμή που θα έχανε εμφανώς τις σωματικές και όχι τις πνευματικές του δυνάμεις.
Κρατικά συστήματα περίθαλψης ή συνταξιοδότησης των ηλικιωμένων εμφανίστηκαν στην προηγμένη δύση μετά τον 17ο αιώνα, ενώ ως τότε τα εκκλησιαστικά άσυλα και γηροκομεία ήταν σταγόνα στον ωκεανό. Στην Ελλάδα, το πρώτο γηροκομείο ιδρύθηκε το 1864 από την Ελεήμονα Εταιρεία Αθηνών.
Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.
