Νέα δεδομένα για τις ευρωπαϊκές, και μεταξύ αυτών και τις ελληνικές, αμυντικές δαπάνες, διαμορφώνει η πρόταση της Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν για την δημιουργία ενός πολεμικού fund – «γίγας» για να μπορέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση να ανταπεξέλθει στην απόσυρση των ΗΠΑ από την περιοχή και από την μειούμενη εμπλοκή της στην Ουκρανία.
Το μεγαλεπήβολο σχέδιο της Φον ντερ Λάιεν περιλαμβάνει κοινό δανεισμό για την ενίσχυση των αμυντικών δαπανών ύψους 150 δισ. ευρώ και την δημιουργία ενός μηχανισμού που θα επιτρέψει στα κράτη-μέλη να χρησιμοποιήσουν τους εθνικούς τους προϋπολογισμούς για να δαπανήσουν επιπλέον 650 δισ. ευρώ για την άμυνα σε διάστημα 4 ετών χωρίς να μπουν σε δημοσιονομικούς μπελάδες, καθώς θα ενεργοποιείται ρήτρα διαφυγής. Στο σύνολο της, η δέσμη μέτρων της Κομισιόν θα μπορούσε να κινητοποιήσει σχεδόν 800 δισ. ευρώ προς την άμυνα και για ένα επιπλέον 1,5% του ΑΕΠ κάθε χώρας να κατευθύνεται στις σχετικές δαπάνες.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Ωστόσο, τα «αγκάθια» για την υλοποίηση αυτού του πλάνου δεν είναι λίγα καθώς η ήπειρος βρίσκεται σε πορεία μείωσης των αμυντικών δαπανών, και όχι αύξησής τους. Με πολλά κράτη να προϋπολογίζουν την μείωση των αμυντικών δαπανών, παραμένει ως ερωτηματικό πόσο εφικτή είναι η προσδοκία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για μια απότομη επιβάρυνση στους κρατικούς προϋπολογισμούς, την στιγμή μάλιστα που η ίδια η στήριξη της Ουκρανίας με επιπλέον 20 δισ. ευρώ από την ΕΕ τίθεται εν αμφιβόλλω, στα πλαίσια της νέας κατάστασης που διαμορφώνεται συνολικά λόγω της αλλαγής στάσης των ΗΠΑ στο ζήτημα.
Πού βρίσκεται η Ελλάδα σε σχέση με τις αμυντικές δαπάνες
Ακόμα και αν αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ, που είναι μέλη του ΝΑΤΟ, αγωνίζονται να «πιάσουν» τον στόχο της δαπάνης του 2% του ΑΕΠ για την άμυνα, η Ελλάδα απέχει από αυτή την κατηγορία.
Η χώρα μας σύμφωνα με τις εκτιμήσεις για το σύνολο του 2024 δαπάνησε περί του 3% του ΑΕΠ της για την άμυνα, παρά το γεγονός ότι βρίσκεται στον πάτο της λίστας των κρατών που έστειλαν ενισχύσεις (οικονομικές, στρατιωτικές, ανθρωπιστικές) στην Ουκρανία.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Παρ’ όλα αυτά, με βάση το Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό Πρόγραμμα, την τετραετία 2025-2028 οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας θα είναι ιδιαίτερα αυξημένες καθώς είναι προγραμματισμένες παραλαβές οπλικών συστημάτων, όπως τα μαχητικά αεροσκάφη Raffale και F35 και οι φρεγάτες Belharra. Στον προϋπολογισμό του 2025 περιλαμβάνεται επιβάρυνση 850 εκατ. ευρώ λόγω της παραλαβής της πρώτης φρεγάτας, και για το 2026 επιπλέον 1,3 δισ. ευρώ, πέραν του ποσού αυτού.
Συνολικά για το ΥΠΕΘΑ, σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού, προβλέπονται 6,13 δισ. ευρώ για το 2025.
Βάσει των νέων δημοσιονομικών κανόνων που ισχύουν από τις αρχές του 2024, υπάρχει ειδική μεταχείριση αλλά όχι εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από τους υπολογισμούς που οδηγούν σε διαδικασίες υπερβολικού ελλείμματος. Παρά το γεγονός πως μετά από πίεση αρκετών κρατών μελών, μεταξύ των οποίων και της Ελλάδας, επετεύχθη η εν λόγω πρόβλεψη στο σκέλος των αμυντικών δαπανών, αυτή δεν περιλαμβάνει την ολική εξαίρεση τους, παρά μόνο εάν η χώρα σημειώσει υπέρβαση των ορίων για το έλλειμμα και το χρέος.
Καθώς η Ελλάδα με τις βελτιούμενες δημοσιονομικές της επιδόσεις απέχει από μία τέτοια συνθήκη, δεν έχει χειροπιαστό όφελος από την ανωτέρω πρόβλεψη του Συμφώνου Σταθερότητας. Οι αμυντικές δαπάνες μόνο αν η χώρα κινδυνεύσει να μπει ξανά σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος, δύναται να αξιολογηθούν από τους θεσμούς και να τις λάβουν, ή όχι, υπόψη, έτσι ώστε να εξαιρεθούν.
Τι θα σημάνει για την Ελλάδα η ενεργοποίηση του σχεδίου Φον ντερ Λάιεν
Σε πρώτη ανάγνωση, η ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής για τις αμυντικές δαπάνες, δημιουργεί ένα επιπλέον επίπεδο ασφαλείας για τον ελληνικό προϋπολογισμό. Ακόμα και αν υλοποιηθεί ένα άκρως δυσμενές σενάριο που θα απαιτήσει την ραγδαία αύξηση των αμυντικών μας δαπανών πέραν των όσων έχουν ήδη προϋπολογιστεί, βάσει του σχεδίου Φον ντερ Λάιεν δεν θα προκύψει ανάγκη να κοπούν δαπάνες από αλλού, προκειμένου να μην εκτροχιαστεί η δημοσιονομική προσπάθεια της χώρας να παραμείνει εκτός διαδικασιών υπερβολικού ελλείμματος.
Αν και βάσει των όσων ισχύουν έως σήμερα για την μεταχείριση των δαπανών και του δημοσιονομικού χώρου που δημιουργούν τα κράτη μέλη, είναι μάλλον αμφίβολη η δυνατότητα μεταφοράς του «μαξιλαριού» για άλλου τύπου δαπάνες, όπως π.χ. κοινωνικές παροχές, προφανώς, οι όροι και οι προϋποθέσεις εξαίρεσης των αμυντικών δαπανών, αναμένεται να αποσαφηνιστούν περαιτέρω καθώς ακόμα παραμένουν ασαφείς.
Παραμένει άγνωστο ακόμα και εάν η ρήτρα διαφυγής αναμένεται να εφαρμοστεί οριζόντια ή αν θα ισχύσει μόνο για χώρες με αμυντικές δαπάνες 0,5% ή 1% του ΑΕΠ κάτι για το οποίο δήλωνε πρόσφατα σε συνέντευξη του ο Κωστής Χατζηδάκης πως η ελληνική κυβέρνηση διαφωνεί κάθετα καθώς η Ελλάδα δεν συμπεριλαμβάνεται σε αυτές. Άλλωστε, με δήλωση του και ο πρωθυπουργός την Τρίτη (04.02.2025) αφού χαιρέτισε το σχέδιο της προέδρου της Κομισιόν, τόνισε πως τώρα θα πρέπει να εξασφαλιστεί πως θα είναι επωφελές για όλα τα κράτη μέλη ανεξάρτητα από το ύψος των τρεχουσών αμυντικών τους δαπανών.
Βέβαια, ακόμα και αν η χώρα εξαιτίας της ρήτρας διαφυγής δεν κινδυνεύσει με διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος, αυτό δεν σημαίνει πως ο επιπλέον δανεισμός δεν θα εγγραφεί στους δείκτες του δημόσιου χρέους, επηρεάζοντας, ενδεχόμενα, την στάση των οίκων αξιολόγησης απέναντι στην χώρα και το κόστος δανεισμού, καθώς το ελληνικό χρέος παραμένει υπέρογκο παρά την μείωσή του, όπως σε κάθε ευκαιρία υπενθυμίζουν διεθνείς φορείς.
Από την άλλη, η αυξανόμενη πίεση για αύξηση των αμυντικών δαπανών σε επίπεδο ΕΕ και σε επίπεδο ΝΑΤΟ, προμηνύει «φουρτούνες» για τις χώρες εκείνες οι οποίες βρίσκονται ήδη σε δημοσιονομικές δυσκολίες (π.χ. Γαλλία, Ιταλία) χωρίς περιθώρια αύξησης του δανεισμού τους, ενώ απέχουν από το να πιάσουν τους στόχους για αμυντικές δαπάνες όπως το 2% του ΑΕΠ που ισχύει για τα μέλη του ΝΑΤΟ (Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Βέλγιο).
