Σε πολλά σχόλια των τελευταίων ημερών διεθνώς, υπάρχει η διαπίστωση – παρατήρηση, πως η Σύνοδος των BRICS στο Καζάν φέτος υπό την προεδρία της Ρωσίας, ίσως επιλέχθηκε σκόπιμα να πραγματοποιηθεί ταυτόχρονα με την ετήσια Σύνοδο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσιγκτον, στις ΗΠΑ.
Συνήθως στην λογική αυτών των σχολίων ακολουθεί το ερώτημα, για το αν τα BRICS είναι ο «αντίπαλος» του ΔΝΤ, του θεσμού που δημιουργήθηκε πριν από 80 χρόνια (1944) με την Συμφωνία του Μπρέτον Γουντς (1944), στα συντρίμμια που άφησε πίσω του ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Η αλήθεια είναι ότι σήμερα, μετά το «τέλος» του Ψυχρού Πολέμου, ποτέ άλλοτε ο κόσμος δεν ήταν τόσο κατακερματισμένος οικονομικά, εμπορικά και γεωπολιτικά.
Απέναντι στο G-7 για πρώτη φορά διαμορφώνεται ένα αντίπαλο δέος (;), σε γεωπολιτικό, αλλά και οικονομικό επίπεδο, με δύο ήδη «θερμά» σημεία αναφοράς (Μέση Ανατολή και Ουκρανία) και ένα τρίτο να επωάζεται στα ΝΑ της Κίνας…
Η ατζέντα των BRICS
Ακόμα περισσότερο, αν κρίνει κανείς από την ατζέντα της Συνόδου των BRICS, φαίνεται να αναδύεται μια σαφής προσπάθεια απαγκίστρωσης από δολάριο. Στην ατζέντα των BRICS κυριαρχεί η ενίσχυση του ρόλου της νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας, σε συνδυασμό με την προώθηση του εναλλακτικού στο SWIFT συστήματος εκκαθάρισης διεθνών συναλλαγών που ετοιμάζει η Κίνα με την Ρωσία, η οποία έχει εξοστρακίσει από το SWIFT.
Σ’ αυτό συμβάλλει επίσης και η υιοθέτηση των εθνικών νομισμάτων στις μεταξύ των χωρών BRICS συναλλαγές αντί του δολαρίου. Στον χορό αυτό έχουν αρχίσει να συμμετέχουν και οι υποψήφιες – περισσότερες από 30 – χώρες στις μεταξύ τους συναλλαγές, ιδιαίτερα σε ότι έχει να κάνει με ενεργειακά προϊόντα και τα παράγωγά τους.
Με άλλα λόγια η «αντιπαλότητα» αναδύεται φυσικά εκ των πραγμάτων, καθώς οι χώρες που συσπειρώνονται στα BRICS αυξάνουν τις συναλλαγές τους σε μη δολαριακά χρηματοπιστωτικά εργαλεία, διευκολύνοντας και διευρύνοντας επίσης τις μεταξύ τους απ’ ευθείας εμπορικές και χρηματοπιστωτικές συναλλαγές.
Παρ’ όλα αυτά το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα παραμένουν κυρίαρχα θεσμικά όργανα ελέγχου και κατεύθυνσης των πολιτικών στον οικονομικό χώρο με κεντρικό εργαλείο το δολάριο διεθνώς. Το νόμισμα δηλαδή που πριν από 80 χρόνια στο Μπρέτον Γουντς απέκτησε τον θεσμικό ρόλο του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος και έγινε ο φορέας των διεθνών χρηματοπιστωτικών και εμπορικών συναλλαγών.
Ο κυρίαρχος ρόλος του δολαρίου
Τα «νούμερα» είναι ενδεικτικά. Στο χώρο των χρηματοπιστωτικών και συναλλαγματικών συναλλαγών, δηλαδή στην κυκλοφορία των επενδυτικών και μη, κεφαλαίων πλανητικά, το δολάριο εξακολουθεί να κυριαρχεί σε ποσοστό 90%.
Εξακολουθεί επίσης να παραμένει το νόμισμα με το οποίο διακινείται το 50% του παγκόσμιου εμπορίου, ενώ παραμένει επίσης μακράν του ευρώ ή του γουάν, το ισχυρότερο διεθνές αποθεματικό νόμισμα.
Βέβαια η «χρήση» αυτή του δολαρίου στα προαναφερθέντα ποσοστά είναι διολισθαίνουσα – πέφτει σε διάφορα επίπεδα τα τελευταία χρόνια – αλλά παραμένει ακόμα η υψηλότερη.
Όσον αφορά δε στο ρόλο της νέας Αναπτυξιακής Τράπεζες η οποία διαθέτει κεφάλαια ισοδύναμα των 100 δισ. δολάρια έχει μεν αποκτήσει παρουσία διεθνή από το 2014 που ιδρύθηκε, αλλά παραμένει μη συγκρίσιμο μέγεθος με την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ ως προς τον ρόλο που ήδη παίζει. Είναι χαρακτηριστικό του συσχετισμού δυνάμεων το γεγονός ότι η Αναπτυξιακή Τράπεζα υποχρεώθηκε να κηρύξει «πάγωμα» του ρωσικού χαρτοφυλακίου της, στο πλαίσιο των κυρώσεων των ΗΠΑ στην Ρωσία, αφού διαφορετικά δεν θα είχε διατηρήσει την πιστοληπτική της ικανότητα στις χρηματαγορές στο AA+. Και αυτό συμβαίνει με την Ρωσία να είναι κάτοχος του 20% των μετοχών NDB (νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα)…
Ένα δεύτερο συγκριτικό χαρακτηριστικό είναι το ότι οι χώρες μέλη του BRICS, μαζί και οι νέες που έχουν ζητήσει την ένταξή τους στον σχηματισμό αυτό, αποτελούν «μονάδες» οικονομικές και γεωπολιτικές με ισχυρά μεταξύ τους ανοικτά «μέτωπα». Που όμως στο πλαίσιο των BRICS φαίνεται να βρίσκουν έδαφος επαναπροσέγγισης. Όπως π.χ. η Ινδία με την Κίνα, ή το Ιράν και η Σαουδική Αραβία. Εκείνο που «ενοποιεί» και διασυνδέει ασφαλώς τόσο τις χώρες μέλη όσο και την περιφέρειά τους είναι το «μέτωπο» απέναντι στις ΗΠΑ και … το δολάριο.
Οι αλλαγές στο ΔΝΤ και το δολάριο
Από την άλλη πλευρά όμως, ούτε το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και το δολάριο είναι όπως ήταν 80 χρόνια πριν.
Πρώτη και σημαντικότερη αλλαγή, είναι η κατάρρευση της ραχοκοκαλιάς – εγγύησης για το δολάριο το 1971, όταν ο Νίξον μονομερώς κατάργησε την σταθερή σχέση χρυσού δολαρίου. Έκτοτε το αμερικανικό χρέος και η γεωπολιτική ισχύς της, έχουν αποτελέσει το βασικό (ασταθές) κίνητρο διεθνούς στήριξης για το δολάριο. Και όχι πλέον η απόλυτη νομισματική σταθερότητα του χρυσού, όπως είχε συμφωνηθεί το 1944.
Σήμερα 80 χρόνια μετά το Μπρέτον Γουντς, η διαδρομή αυτή φαίνεται να έχει αγγίξει τον …γκρεμό για το αμερικάνικο νόμισμα γιατί μετά το 2008 και την κρίση της πανδημίας, το αμερικάνικο χρέος έχει ξεπεράσει κάθε όριο διαχείρισης, όπως απέδειξε η κρίση του 2008 αλλά κυρίως η πληθωριστική καταιγίδα και το αδιέξοδο που έχει ακολουθήσει. Ήδη για το 2024 το ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους έχει φτάσει (!) και αρχίζει να ξεπερνά από το 2025 το σύνολο των ραγδαία αυξανόμενων την τελευταία διετία αμυντικών και εξοπλιστικών δαπανών του προϋπολογισμού των ΗΠΑ.
Αυτή η πορεία διολίσθησης της πραγματικής αξίας του δολαρίου καταγράφεται ήδη καθημερινά στην ραγδαία ανοδική τάση των τιμών του χρυσού σε δολάρια…
Κάτι βέβαια που άρχισε να γίνεται φανερό περισσότερο εδώ και δύο χρόνια, όταν με την αντίδραση των κεντρικών τραπεζών (αύξηση επιτοκίων, αντιστροφή της ποσοτικής χαλάρωσης) στον πληθωρισμό, αναδύθηκε το νέο «τέρας του Λοχ Νες» μέσα από την απύθμενη λίμνη του κρατικού και ιδιωτικού χρέους. Ήτοι μια αυξανόμενη αδυναμία εξυπηρέτησης του χρέους, κρατικού και ιδιωτικού, με τα υψηλά επιτόκια, των «βουνών» δανείων που είχαν γίνει με μηδενικά ή και αρνητικά επιτόκια λίγα χρόνια πριν.
Μπροστά σ’ αυτό το αδιέξοδο το ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον, δια στόματος της κας Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα (Διευθύντρια του ΔΝΤ), υποχρεώνεται αυτές τις ημέρες στην Ουάσιγκτον να προβλέψει «δύσκολους καιρούς» με φθίνουσα ανάπτυξη και νέα προβλήματα στις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες οικονομίες για το 2025 και 2026. Και στην χειρότερη θέση μεταξύ αυτών βρίσκεται η Ευρωζώνη και το Ευρώ.
Αναμφίβολα απέναντι στην «εικόνα» αυτή της Δύσης, η εικόνα του πυρήνα των χωρών των BRICS, που παρ’ όλα αυτά συμμετέχουν στην Σύνοδο του ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον, φαίνεται πολύ καλύτερη.
Αλλά προς το παρόν δεν μπορεί να χαρακτηριστεί συγκρίσιμος «αντίπαλος».
Εκείνο που είναι βέβαιο όμως είναι πως ήδη στο στρατόπεδο των BRICS οι προετοιμασίες για να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες από την επερχόμενη οικονομική και γεωπολιτική καταιγίδα στον δυτικό «κόσμο του ΔΝΤ», έχουν αρχίσει και φαίνεται να δίνουν σημαντικά και ορατά πλέον αποτελέσματα.