Αμυντικές δαπάνες: Τι θα μπορούσε να σημαίνει η ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής για την Ελλάδα

Τα χαρτιά της άνοιξε η Κομισιόν χθες (19.3.2025) σε σχέση με το πως θα εφαρμοστεί η ενεργοποίηση των εθνικών ρητρών διαφυγής για τις αμυντικές δαπάνες για τις χώρες – μέλη της ΕΕ.

Η Λευκή Βίβλος της Κομισιόν για την ενίσχυση της άμυνας (η οποία πέφτει σήμερα στο τραπέζι στη Σύνοδο Κορυφής σήμερα, 20 Μαρτίου και αύριο 21 Μαρτίου 2025),  προτείνει τη συντονισμένη ενεργοποίηση της ρήτρας εθνικής διαφυγής από όλα τα κράτη μέλη για να απελευθερωθεί πρόσθετη ευελιξία για υψηλότερες αμυντικές δαπάνες. 

Παραπέρα, διευκρινίζει πως η ευελιξία θα επιτρέψει μια απόκλιση από τη συμφωνηθείσα διαδρομή δαπανών ισοδύναμη με την αύξηση των αμυντικών δαπανών (συμπεριλαμβανομένων τόσο των επενδύσεων όσο και των τρεχουσών δαπανών) από το 2021.

Επίσης, αναφέρεται πως εξετάζεται περίοδος τεσσάρων ετών (με δυνατότητα επέκτασης). Χάρη σε αυτήν την ευελιξία, τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν πρόσθετες αμυντικές δαπάνες έως και 1,5% του ΑΕΠ.

Με άλλα λόγια τρία είναι τα σημεία για την ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής:

• Θα αφορά μόνο τις αμυντικές δαπάνες (και όχι άλλες δαπάνες, πχ κοινωνικές κλπ.)
• Θα μπορεί να εξαιρεθεί από τον κανόνα του ελλείμματος η αύξηση των αμυντικών δαπανών (όχι το σύνολο των αμυντικών δαπανών) η οποία αντιστοιχεί έως και στο 1,5% του ΑΕΠ.
• Επισημαίνεται επίσης πως η εξαίρεση θα αφορά την «αύξηση» των αμυντικών δαπανών (ως ποσοστό του ΑΕΠ) και όχι τις αμυντικές δαπάνες ως σύνολο (ως ποσοστό του ΑΕΠ).
• Η αύξηση που θα λαμβάνεται υπόψη (όπως προαναφέρθηκε) θα μετράται ως ποσοστό του ΑΕΠ και όχι ως απόλυτο ποσό (σε εκατομμύρια ή δις. ευρώ).
• Η εξαίρεση αυτή θα μπορεί να γίνεται για την επόμενη 4ετία, δηλαδή για το διάστημα 2025 – 2028, με ενδεχόμενη επέκταση της για διάστημα πέραν της 4ετίας, δηλαδή και πέρα από το 2028.
• Η μέτρηση της αύξησης έως 1,5% του ΑΕΠ θα ξεκινήσει από το 2021, δηλαδή θα εξεταστεί η μεταβολή της αύξησης των αμυντικών δαπανών (ως ποσοστό του ΑΕΠ) και την περίοδο 2021 – 2024 και όχι μόνο μελλοντικά, δηλαδή μετά το 2025.

Κύκλοι των Βρυξελλών ανέφεραν χθες πως:

• Η εξαίρεση της αύξησης των αμυντικών δαπανών ως ποσοστό του ΑΕΠ με έτος αναφοράς το 2021 θα είναι ανεξάρτητη από το συνολικό ποσοστό των δαπανών για την άμυνα κάθε χώρας ως αναλογία του ΑΕΠ.
• Η εξαίρεση της αύξησης των αμυντικών δαπανών ως ποσοστό του ΑΕΠ (μέχρι του σημείου του 1,5%) θα ισχύει κάθε χρόνο.

Άρα κάθε χώρα – μέλος θα μπορεί να εξαιρεί την αύξηση των αμυντικών δαπανών (μετρούμενη ως ποσοστό του ΑΕΠ) κάθε χρόνο, είτε έχει σχετικά χαμηλές αμυντικές δαπάνες, όπως πχ η Ιταλία (1,5% του ΑΕΠ το 2024), είτε έχει σχετικά υψηλές αμυντικές δαπάνες, όπως η Ελλάδα (3,1% του ΑΕΠ). 

Σημαντικό είναι επίσης πως η Λευκή Βίβλος διαφοροποίησε τα κριτήρια εξαίρεσης της αύξησης των αμυντικών δαπανών όχι μόνο από το συνολικό ποσοστό τους, αλλά και από το όριο που θέτει το ΝΑΤΟ δηλαδή το 2% του ΑΕΠ. Σ’ αυτήν την περίπτωση, χώρες όπως η Ελλάδα, οι οποίες έχουν διαχρονικά ποσοστό αμυντικών δαπανών πολύ πάνω από το 2%, δεν θα είχαν κανένα δημοσιονομικό κέρδος, καθώς πχ η Ελλάδα έχει αμυντικές δαπάνες που φτάνουν στο 3,1%.

Αντίθετα, θέτοντας η Κομισιόν, ως κριτήριο την αύξηση ως ποσοστό του ΑΕΠ σε ετήσια βάση, μπορούν ακόμα και χώρες, όπως η Ελλάδα να ευνοηθούν, αν και όχι στο βαθμό που ήλπιζε η κυβέρνηση, καθώς μπαίνει ως «κόφτης» το 2021 (σ.σ. έτος αναφοράς). Έτσι δεν λαμβάνεται υπόψη η πολύ σημαντική αύξηση, η οποία συντελέστηκε στις αμυντικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ την περίοδο 2019 – 2021 και, σε περίπτωση που λαμβανόταν και αυτή υπόψην, τότε θα ανοίγοταν ένας τεράστιος δημοσιονομικός χώρος για ακόμα μεγαλύτερες εισοδηματικές ελαφρύνσεις.

Δύο περιοριστικοί παράγοντες 

Σημαντικός παράγοντας, βέβαια σε σχέση με το εύρος των εισοδηματικών ελαφρύνσεων δεν είναι μόνο τι ποσό θα επιτρέψει η Κομισιόν να αποδεσμευθεί, αλλά και τι ποσό θα αποφασίσει η κυβέρνηση λαμβάνοντας υπόψην δύο βασικούς παράγοντες:

1. Την αύξηση των αποδόσεων των ευρωπαϊκών -μαζί και των ελληνικών – κρατικών ομολόγων μετά τις ανακοινώσεις του Βερολίνου και των Βρυξελλών για αύξηση των αμυντικών δαπανών. Η αύξηση αυτή σημαίνει πως αυξάνεται το κόστος δανεισμού και άρα ακόμα περισσότερο το χρέος και οι δαπάνες εξυπηρέτησης του.
2. Τις συνέπειες του διεθνούς εμπορικού πολέμου που έχει κηρύξει ο Τραμπ πάνω στην ευρωπαϊκή οικονομία. Η υλοποίηση όλων των έως τώρα αποφάσεων (πχ δασμοί 25% σε Καναδά, Μεξικό) ή ακόμα χειρότερα εξαγγελιών του (πχ δασμοί 25% σε όλες τις ευρωπαϊκές εισαγωγές και….200% στα αλκοολούχα!) θα έφερνε, σύμφωνα με όλες τις ως τώρα αναλύσεις, ύφεση στην ΕΕ, αλλά και στην Ελλάδα, γεγονός που θα μείωνε τα φορολογικά έσοδα, γεννώντας ανισορροπίες στον κρατικό προϋπολογισμό.