Η εκτίναξη των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας κατά τον τρέχοντα μήνα, πέραν από τον έκτακτο φόρο στα υπερκέρδη των παραγωγών προκειμένου να υπάρξει επιδότηση των οικιακών τιμολογίων τον Αύγουστο έχει ανοίξει τη δημόσια συζήτηση για τους λόγους αυτού του φαινομένου.
Πέραν του απρόβλεπτα μακρύ καύσωνα στην ανατολική Ευρώπη, βασικός λόγος για την εκτίναξη τιμών είναι και η διασύνδεση των υποδομών ηλεκτρικού ρεύματος μεταξύ των χωρών όλης της γηραιάς ηπείρου σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι υποδομές (και άρα η διασύνδεση τους) στην ανατολική Ευρώπη (στην οποία ανήκει η Ελλάδα) είναι πολύ πίσω σε σχέση με εκείνες της δυτικής Ευρώπης.
Σε ενημερωτικό σημείωμα του γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνδέσμου της Βιομηχανίας Ενέργειας και Ίδρευσης (BDEW), γίνεται μία εκτενή ανάλυση του περιεχομένου της ευρωπαϊκής ενεργειακής διασύνδεσης και των προβλημάτων της, η οποία αξίζει να διαβαστεί.
Σύμφωνα με τον BDEW, στο παρελθόν, η προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη ήταν εθνική υπόθεση. Σήμερα, η ηλεκτρική ενέργεια διαπραγματεύεται και ανταλλάσσεται σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Η δεκαετία του 1980 ήταν μια εποχή όπου πολλά πράγματα στην Ευρώπη αναπτύχθηκαν μαζί. Έκτοτε, οι πολίτες μιας χώρας της ΕΕ μπορούν να ζουν και να εργάζονται οπουδήποτε στην ΕΕ. Η Συμφωνία Σένγκεν κατάργησε τους ελέγχους σε πολλά ευρωπαϊκά σύνορα. Και έγιναν εντατικές προετοιμασίες για τη δημιουργία ενός κοινού νομίσματος.
Η Ευρώπη ήρθε επίσης πιο κοντά όσον αφορά την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας. Από τη δεκαετία του 1990, μια σειρά νόμων και κανονισμών απελευθέρωσε την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας εντός της ΕΕ – οι καταναλωτές δεν θα εξαρτώνταν πλέον από τον «δικό τους» προμηθευτή, αλλά θα μπορούσαν πλέον να επιλέξουν τον προμηθευτή τους μεταξύ πολλών.
Από την άλλη πλευρά, η μέχρι πρότινος εθνική προμήθεια εξευρωπαϊσθηκε – μέσω της δημιουργίας ενός διασυνοριακού δικτύου.
Έμφαση στην ασφάλεια του εφοδιασμού και την αποδοτικότητα
«Ο στόχος ήταν διττός», λέει η Kαταρίνα Ούμπφενμαπχ (Katharina Umpfenbach), επικεφαλής του τμήματος υποδομών και συνολικού συστήματος του Γερμανικού Οργανισμού Ενέργειας (dena):
1. Ο ένας ήταν η ασφάλεια του εφοδιασμού. Οι συμφορήσεις στην παραγωγή μπορούν να αντισταθμιστούν καλύτερα σε ένα μεγαλύτερο σύστημα.
2. Αυτό το μεγάλο δίκτυο είναι πιο αποδοτικό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι επιτρέπει στην ηλεκτρική ενέργεια να παράγεται εκεί όπου είναι φθηνότερη και να μεταφέρεται από εκεί στους καταναλωτές».
Ως αποτέλεσμα της απελευθέρωσης και της δικτύωσης, η ηλεκτρική ενέργεια έχει γίνει περισσότερο εμπόρευμα από ό,τι πριν.
Ωστόσο, ένα εμπόρευμα που υπόκειται σε ειδικές συνθήκες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η τροφοδότηση και η απόσυρση πρέπει πάντα να βρίσκονται σε ισορροπία στο δίκτυο. Η εμπορία χωρίζεται επομένως σε τέσσερις τομείς:
Η πλειονότητα των παραδόσεων ηλεκτρικής ενέργειας συμφωνείται αρκετά νωρίτερα με προθεσμιακό συμβόλαιο.
Υπάρχουν επίσης αγορές για παραδόσεις την επόμενη ημέρα (day-ahead) ή την ίδια ημέρα (intraday). Προκειμένου να διατηρηθεί η ισορροπία του δικτύου σε σύντομο χρονικό διάστημα, διαπραγματεύεται επίσης η λεγόμενη ενέργεια εξισορρόπησης, η οποία σε ακραίες περιπτώσεις πρέπει να είναι διαθέσιμη εντός δευτερολέπτων.
Η διατήρηση της ισορροπίας αυτού του συστήματος γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη λόγω της επέκτασης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ευμετάβλητη παραγωγή ενέργειας από τον ήλιο και τον άνεμο είναι πιο δύσκολο να προγραμματιστεί εκ των προτέρων από ό,τι οι συμβατικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής μεγάλης κλίμακας παλαιού σχεδιασμού. Το γεγονός αυτό καθιστά ακόμη πιο σημαντική μια ισχυρή, διασυνοριακή υποδομή. Και αυτό γιατί καθιστά δυνατή, για παράδειγμα, τη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας από περιοχές με ανέμους σε μεγάλες αποστάσεις σε άλλες περιοχές όπου υπάρχει προς το παρόν νηνεμία του ανέμου.
Οι υποδομές αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία
Μετά την απελευθέρωση, οι διαδρομές των μεταφορών επεκτείνονται συνεχώς. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν δυσχέρειες στις υποδομές. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ευρώπη χωρίζεται σε διαφορετικές ζώνες τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη το γεγονός ότι, για λόγους χωρητικότητας, δεν μπορεί να διοχετευθεί απεριόριστη ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας από παντού σε παντού.
«Οι διασυνοριακές διασυνδέσεις μεταξύ των επιμέρους χωρών εξακολουθούν συχνά να αποτελούν σημεία συμφόρησης», λέει ο Λέονχαρντ Προμπστ (Leonhard Probst). Εργάζεται στο Fraunhofer Institute for Solar Energy Systems και είναι συνδιαχειριστής του δικτυακού τόπου energy-charts.info, ο οποίος παρέχει πλήθος πληροφοριών για το ευρωπαϊκό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας.
Εκεί μπορείτε επίσης να βρείτε τα τρέχοντα στοιχεία για τις διαφορετικές τιμές ανταλλαγής ηλεκτρικής ενέργειας στις επιμέρους ζώνες.
Οι μεγάλες διαφορές τιμών μεταξύ των ζωνών αποτελούν ένδειξη ότι η μεταφορά είναι δύσκολη εδώ. Τα φυσικά εμπόδια, όπως οι Άλπεις ή τα Πυρηναία, αντικατοπτρίζονται στις διαφορές τιμών.
Τα υποθαλάσσια καλώδια έχουν επίσης μικρότερη χωρητικότητα – και τα σχετικά νέα κράτη μέλη της ΕΕ στη νοτιοανατολική Ευρώπη είναι γενικά λιγότερο καλά συνδεδεμένα από την ευρωπαϊκή ενδοχώρα.
«Μπορείτε να το θεωρήσετε ως ένα κοινόχρηστο κτίριο», λέει ο Μίρκο Σέφερ (Mirko Schäfer) από το Ινστιτούτο Βιώσιμων Τεχνικών Συστημάτων του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ. «Οι προμηθευτές και οι αγοραστές βρίσκονται σε διαφορετικές περιοχές, αλλά συναλλάσσονται σε μια κοινή αγορά. Ωστόσο, ο διαχειριστής της αγοράς πρέπει επίσης να διασφαλίσει ότι τα πακέτα ηλεκτρικής ενέργειας χωράνε μέσα από τις πόρτες».
Κατά καιρούς, επομένως, υπάρχουν και αναποδιές στη διαδικασία ενσωμάτωσης. Για παράδειγμα, η κοινή ζώνη τιμών ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ Γερμανίας και Αυστρίας διαλύθηκε και πάλι το 2018.
«Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η ζώνη τιμών δεν αντανακλούσε πλέον την πραγματικότητα», λέει ο Κονσταντίν Λεντς (Konstantin Lenz), καθηγητής ενεργειακών οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών της Ερφούρτης.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η κοινή ζώνη σήμαινε ότι οι φορείς εκμετάλλευσης αντλησιοταμίευσης στην Αυστρία, για παράδειγμα, μπορούσαν να προμηθεύονται φθηνή αιολική ενέργεια από τη βόρεια Γερμανία, η οποία στην πραγματικότητα δεν μπορούσε να μεταφερθεί στην Αυστρία λόγω των στενώσεων στη μεταφορά.
Ανακατανομή ως επιλογή ευελιξίας
Σε τέτοιες περιπτώσεις, πραγματοποιείται η λεγόμενη αναδιάταξη: οι γεννήτριες ισχύος του σημείου συμφόρησης αποσύρονται από το δίκτυο, ώστε να μην υπερφορτωθούν οι γραμμές.
Και για να αντισταθμιστεί η έλλειψη ηλεκτρικής ενέργειας πίσω από το σημείο συμφόρησης, οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας εκεί αυξάνονται για να καλύψουν το κενό.
Καθώς ο ανακαταμερισμός συνεπάγεται την καταβολή αποζημίωσης για την ηλεκτρική ενέργεια που δεν χρησιμοποιείται, η διαδικασία συνεπάγεται κόστος που θα μπορούσε να αποφευχθεί με τον διαχωρισμό των ζωνών τιμών.
Για να γίνει αυτό παρελθόν, το ευρωπαϊκό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας επεκτείνεται συνεχώς. Το τελικό αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι μια μεγάλη ζώνη τιμών στην οποία η ηλεκτρική ενέργεια θα μπορεί να διακινείται από το βορρά προς το νότο και από την ανατολή προς τη δύση χωρίς συμφόρηση στη μεταφορά – η χαμηλότερη δυνατή τιμή ανταλλαγής ηλεκτρικής ενέργειας θα ισχύει σε όλη την Ευρώπη.
Αυτό θα ήταν μια win-win κατάσταση για όλους. Ωστόσο, αυτό δεν θα σήμαινε ότι θα ίσχυαν τυποποιημένες τιμές καταναλωτή σε ολόκληρη την ΕΕ, τονίζουν οι εμπειρογνώμονες.
Αυτό συμβαίνει επειδή κάθε χώρα αποφασίζει η ίδια σε ποιο βαθμό η καθαρή τιμή προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας επιβαρύνεται με τέλη, φόρους ή εισφορές.
Στη Γερμανία, για παράδειγμα, αυτά αντιπροσωπεύουν περίπου το ήμισυ της τιμής καταναλωτή. «Επιπλέον, η Γερμανία έχει παραδοσιακά χαμηλές βασικές χρεώσεις και υψηλές τιμές ανά κιλοβατώρα που καταναλώνεται», λέει ο Leonhard Probst.
«Στη Γαλλία, για παράδειγμα, η βασική χρέωση αντιπροσωπεύει ένα σχετικά υψηλό ποσοστό της συνολικής τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας».
Επιπλέον, μια πανευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας σημαίνει φυσικά ότι ορισμένα έθνη παράγουν περισσότερο από ό,τι καταναλώνουν, ενώ άλλα συμπληρώνουν την εγχώρια παραγωγή με εισαγωγές από το εξωτερικό.Ωστόσο, όλοι οι εμπειρογνώμονες τονίζουν ένα πράγμα: η οικονομική αποδοτικότητα δεν πρέπει να συγχέεται με την ασφάλεια του εφοδιασμού.
«Διαθέτουμε ακόμη αρκετή δυναμικότητα στη Γερμανία για να αντιμετωπίσουμε τα γνωστά φορτία αιχμής», λέει η Katharina Umpfenbach από την dena.
«Απλώς συχνά είναι οικονομικά πιο συμφέρον να αγοράζουμε ηλεκτρική ενέργεια στο εξωτερικό από το να την παράγουμε στην εγχώρια αγορά με υψηλότερο κόστος». Άλλωστε, αυτό είναι το ζητούμενο της κοινής ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας: να καταστεί ο εφοδιασμός ασφαλέστερος και φθηνότερος για όλες τις συνδεδεμένες χώρες.
