Η στρατιωτική προέλαση της Ουκρανίας στη περιοχή του Κουρσκ στη Ρωσία προκάλεσε την αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου στην Ευρώπη στο υψηλότερο επίπεδο από τον Δεκέμβριο. Το φυσικό αέριο κόστισε σχεδόν 40 ευρώ ανά μεγαβατώρα στο χρηματιστήριο TTF.
Αυτό οφείλεται σε αναφορές από στρατιωτικά ιστολόγια στη Ρωσία ότι τα στρατεύματα της Ουκρανία κατέλαβαν έναν κεντρικό σταθμό διαμετακόμισης φυσικού αερίου κοντά στην πόλη Sudzha – και ως εκ τούτου θα μπορούσαν να σταματήσουν την παροχή ρωσικού φυσικού αερίου.
Η Sudzha είναι ο μοναδικός σταθμός μέσω του οποίου το ρωσικό φυσικό αέριο ρέει στην Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας. Η Ουκρανία σταμάτησε τη διαμετακόμιση μέσω ενός άλλου αγωγού και του σταθμού Sokhranovka το 2022.
Οι μάχες κοντά στο σταθμό μεταφοράς φυσικού αερίου δεν είχαν αρχικά δραστικές επιπτώσεις στην παροχή φυσικού αερίου: Τα στοιχεία του δικτύου φυσικού αερίου δείχνουν ότι για την Παρασκευή (04.08.24) είχε διοριστεί, δηλαδή παραγγελθεί, μέσω της Sudzha ποσότητα φυσικού αερίου 40 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων. Οι ροές αερίου ήταν επίσης γύρω σε αυτό το επίπεδο την Πέμπτη (03.08.24). Αν και οι ποσότητες είναι χαμηλότερες από ό,τι τους προηγούμενους μήνες, δεν πρόκειται για δραματική πτώση.
Παρ’ όλα αυτά, το περιστατικό της Πέμπτης απασχόλησε τους αναλυτές της αγοράς φυσικού αερίου. Άλλωστε, εάν οι μεταφορές φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας προς την Ευρώπη κατέρρεαν πραγματικά, αυτό θα είχε πιθανώς σημαντικές συνέπειες για τις αγορές φυσικού αερίου.
Ξαφνική διακοπή της διαμετακόμισης φυσικού αερίου: Oι επιπτώσεις αυτές είναι πιθανές
Για να εκτιμηθεί ο σημερινός κίνδυνος, πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ δύο παραγόντων:
1. Ο πρώτος παράγοντας είναι τα κίνητρα της Ουκρανίας πίσω από την επίθεση στη ρωσική περιοχή
Οι ειδικοί δεν υποθέτουν ότι η Ουκρανία θέλει να διακόψει σκόπιμα τη μεταφορά φυσικού αερίου από τη Ρωσία.
Ο Walter Boltz, σύμβουλος ενέργειας στη νομική εταιρεία Baker McKenzie, λέει: «Η Ουκρανία θα μπορούσε να είχε τερματίσει τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη ανά πάσα στιγμή τους τελευταίους μήνες. Δεν νομίζω ότι αυτό είναι το αντικείμενο της σημερινής επίθεσης». Η Ρωσία είναι επίσης απίθανο να ενδιαφέρεται για ένα τέτοιο σενάριο.
Εξάλλου, και οι δύο χώρες κερδίζουν χρήματα από τη μεταφορά φυσικού αερίου. Σύμφωνα με τον Μπολτς, πρόκειται για τέλη διέλευσης πολλών εκατοντάδων εκατ. ευρώ για την Ουκρανία και δισεκατομμυρίων ευρώ για τη Ρωσία, τα οποία εξακολουθεί να κερδίζει από την πώληση του φυσικού αερίου της στην Ευρώπη.
2. Ο δεύτερος παράγοντας είναι η πιθανότητα να προκληθεί τυχαία ζημιά στο σημείο διέλευσης φυσικού αερίου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας από τις μάχες
Εάν η διαμετακόμιση μέσω της Ουκρανίας διακοπεί ξαφνικά, οι ειδικοί πιστεύουν ότι αυτό θα είχε σημαντικές συνέπειες.
Ο Boltz λέει πως «σε περίπτωση ξαφνικής διακοπής της διαμετακόμισης από την Ουκρανία, η τιμή του φυσικού αερίου θα μπορούσε να αυξηθεί στα 45 ευρώ ανά μεγαβατώρα και να παραμείνει εκεί για αρκετές εβδομάδες, έως ότου όλες οι χώρες πειστούν ότι μπορούν να προμηθεύονται φυσικό αέριο με άλλα μέσα».
Ο αναλυτής φυσικού αερίου Andreas Schröder από την εταιρεία αναλύσεων ICIS αναφέρει επίσης πως «Οι τιμές θα αυξάνονταν αρχικά σημαντικά εάν η Ουκρανία σταματούσε τις προμήθειες φυσικού αερίου. Στη συνέχεια, η αγορά θα συνειδητοποιούσε ότι το αποτέλεσμα θα μπορούσε να περιοριστεί με εναλλακτικές προμήθειες φυσικού αερίου».
Προμήθεια φυσικού αερίου στην Ευρώπη δυνατή και χωρίς διαμετακόμιση από την Ουκρανία
Στην πραγματικότητα, οι ειδικοί είναι αισιόδοξοι ότι τα κράτη της ΕΕ θα μπορούσαν να έχουν σταθερή προμήθεια φυσικού αερίου ακόμη και χωρίς τις παραδόσεις ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας. Σε κάθε περίπτωση, είναι κυρίως οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης που εξακολουθούν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις προμήθειες μέσω ρωσικών αγωγών.
Ο Boltz λέει πως «η Αυστρία θα μπορούσε να προμηθεύεται υγροποιημένο φυσικό αέριο μέσω της Γερμανίας και της Ιταλίας. Η Σλοβακία θα μπορούσε εύκολα να προμηθευτεί φυσικό αέριο μέσω της Τσεχικής Δημοκρατίας. Και η Ουγγαρία λαμβάνει ρωσικό αέριο σχεδόν αποκλειστικά μέσω του αγωγού Turkstream και όχι μέσω της Ουκρανίας».
Ο εμπειρογνώμονας Georg Zachmann από τη δεξαμενή σκέψης Bruegel αναφέρει επίσης ότι οι τιμές για το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), το οποίο σε αντίθεση με το αέριο των αγωγών μεταφέρεται με πλοία, βρίσκονται στο «χαλαρό επίπεδο» του περασμένου έτους. Ακόμα και αν το φυσικό αέριο γινόταν σπάνιο αλλού, η ΕΕ θα μπορούσε να εισάγει περισσότερο υγροποιημένο φυσικό αέριο αυξάνοντας την προθυμία της να πληρώσει και να καλύψει έτσι τη δική της ζήτηση.
Κριτική της εξάρτησης της Ανατολικής Ευρώπης
Παρ’ όλα αυτά, η σημερινή κατάσταση προκαλεί και πάλι επικρίσεις για το γεγονός ότι η ΕΕ εξακολουθεί να εκτίθεται στους κινδύνους της αγοράς που ενέχει το ρωσικό αέριο από αγωγούς – και έτσι επωφελείται η Ρωσία. Ο ευρωβουλευτής Michael Bloss (Πράσινοι) δήλωσε: «Αγοράζουμε υγροποιημένο φυσικό αέριο από τη Ρωσία και το χρησιμοποιούμε για να χρηματοδοτήσουμε τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας. Αυτό πρέπει να σταματήσει. Υπονομεύουμε τον αγώνα των Ουκρανών για ελευθερία».
Η Αυστρία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία και ιδίως η Τσεχική Δημοκρατία εξακολουθούν να λαμβάνουν μεγάλο μέρος των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία μέσω αγωγών. Στην Αυστρία, το φυσικό αέριο από τη Ρωσία αντιπροσώπευε πρόσφατα κατά καιρούς το 80% των εισαγωγών φυσικού αερίου.
Αυτό θέτει την ΕΕ σε δίλημμα. Ενώ η ΕΕ θέλει να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο, ώστε να μην γεμίσει περαιτέρω το πολεμικό ταμείο της Ρωσίας, οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης θέλουν ή πρέπει να συνεχίσουν να το διατηρούν. Αυτό οφείλεται εν μέρει στις ευνοϊκές τιμές και εν μέρει στις τρέχουσες συμβάσεις με τη ρωσική Gazprom.
Τα μηνύματα από τις Βρυξέλλες είναι αντιφατικά. Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσε χθες (8.8.2024) στην Handelsblatt ότι η Ευρώπη μπορεί να καλύψει τη ζήτηση φυσικού αερίου τον προσεχή χειμώνα χωρίς ρωσικό αέριο από αγωγούς.
Ωστόσο, δεν είναι σαφές πόσο πρόθυμη είναι η ΕΕ να επιτρέψει πραγματικά μια περαιτέρω μείωση των ρωσικών προμηθειών φυσικού αερίου. Η σύμβαση για την προμήθεια ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας λήγει στην πραγματικότητα στο τέλος του τρέχοντος έτους. Μετά από αυτό, θεωρητικά δεν θα πρέπει να ρέει πλέον ρωσικό αέριο μέσω της Ουκρανίας – και επομένως όχι προς τη Σλοβακία, την Ουγγαρία, την Τσεχική Δημοκρατία ή την Αυστρία.
Ωστόσο, σύμφωνα με την Handelsblatt, διεξάγονται επί του παρόντος συνομιλίες για τη διατήρηση των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία σε τροποποιημένη μορφή.
Ο έλεγχος της ροής ρωσικού φυσικού αερίου δίνει στην Ουκρανία διαπραγματευτική ισχύ
Παράλληλα με το δίλημμα του φυσικού αερίου, η ΕΕ πρέπει να λύσει παρόμοια προβλήματα και με τις εισαγωγές πετρελαίου: Η Ουκρανία κάνει ήδη την Ουγγαρία και τη Σλοβακία να συνειδητοποιήσουν πόσο σημαντική είναι ως χώρα διαμετακόμισης όσον αφορά τη διαμετακόμιση πετρελαίου.
Καθώς οι παραδόσεις πετρελαίου στην Ουγγαρία και τη Σλοβακία έχουν εξαιρεθεί από τις κυρώσεις της ΕΕ, το ίδιο το Κίεβο απαγόρευσε στα τέλη Ιουνίου την προμήθεια πετρελαίου από τη ρωσική εταιρεία Lukoil στο δίκτυό του.
Οι σχέσεις μεταξύ των κυβερνήσεων στην Ουκρανία από τη μία πλευρά και της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας από την άλλη είναι τεταμένες, επειδή ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν και ο πρωθυπουργός της Σλοβακίας Ρόμπερτ Φίκο έχουν επανειλημμένα δείξει ότι βρίσκονται κοντά στη Ρωσία.
Ο έλεγχος των ρωσικών ενεργειακών προμηθειών στην Ουκρανία θα μπορούσε να δώσει στο Κίεβο μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη – μεταξύ άλλων και σε πιθανές συνομιλίες για κατάπαυση του πυρός.