Ταβάνι χτύπησε η χρήση πλαστικού χρήματος στην Ελλάδα και πολλοί είναι που φοβούνται ότι σταδιακή άρση των capital control μπορεί να έχει σοβαρές αρνητικές συνέπειες στην οικονομία και ειδικότερα στις εισπράξεις ΦΠΑ και στα φορολογικά έσοδα.
Ο λόγος είναι απλός. Η υψηλή φορολογία ωθεί πολλούς επιχειρηματίες, να προσπαθούν να αποκρύψουν στο μέτρο του δυνατού έσοδα, ώστε να αποφύγουν φόρους και εισφορές. Από την άλλη πλευρά η έλλειψη κινήτρων για τους καταναλωτές από την χρήση του πλαστικού χρήματος και ταυτόχρονη μείωση των τιμών σε περίπτωση που πληρώσουν μετρητοίς και χωρίς απόδειξη, δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες φοροδιαφυγής.
Σε τελευταία έρευνα μάλιστα του ΙΟΒΕ σημειώνεται ότι η κατάσταση μπορεί να αποδειχθεί ολέθρια αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα. Στην περίπτωση αυτή σημειώνει, είναι δυνατόν να υπάρξει αύξηση μόνο από την είσπραξη ΦΠΑ που θα φτάνει τα 3,3 δισ ετησίων, αρκεί και μόνο η αξία των συναλλαγών με κάρτες ως ποσοστό της ιδιωτικής κατανάλωσης από το 20,1% που είναι σήμερα να φτάσει στο 34,9% που είναι ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) με τίτλο «οι ηλεκτρονικές πληρωμές μετά τους κεφαλαιακούς περιορισμούς: Μέτρα ενίσχυσης και φορολογικά έσοδα», καταγράφει τα οφέλη που έχουν προκύψει για την ελληνική οικονομία σε επίπεδο φόρων από την αύξηση της χρήσης ηλεκτρονικών μέσων πληρωμής τη διετία 2015-2017, παρουσιάζει τα δυνητικά οφέλη από την περαιτέρω αύξηση της χρήσης «πλαστικού χρήματος» και διατυπώνει προτάσεις πολιτικής για τη χορήγηση συγκεκριμένων κινήτρων, ώστε να αυξηθεί η χρήση των πιστωτικών και χρεωστικών καρτών.
Η μελέτη του ΙΟΒΕ δόθηκε στη δημοσιότητα μετά την ενδιάμεση έκθεση νομισματικής πολιτικής της Τράπεζας της Ελλάδος στην οποία τονιζόταν πως η ελληνική οικονομία παραμένει στις πρώτες θέσεις μεταξύ των οικονομιών της ΕΕ που οι κάτοικοι τους χρησιμοποιούν κυρίως μετρητά στις συναλλαγές τους και διατυπωνόταν η προειδοποίηση πως όσο οι έλεγχοι στην κίνηση κεφαλαίων και οι περιορισμοί στις τραπεζικές συναλλαγές βαθμιαία χαλαρώνουν, ενώ ταυτόχρονα η φορολογία διατηρείται σε πολύ υψηλά επίπεδα, είναι ορατός ο κίνδυνος αντιστροφής της τάσης χρήσης των ηλεκτρονικών συναλλαγών της τελευταίας τριετίας.
Πλαστικό χρήμα και ΦΠΑ
Τα στοιχεία του ΙΟΒΕ δείχνουν πως η χρήση πλαστικού χρήματος «αυγατίζει» τα έσοδα από το ΦΠΑ. Η μελέτη υποστηρίζει πως κάθε αύξηση 1% στο μερίδιο χρήσης καρτών προς την ιδιωτική κατανάλωση οδηγεί σε 1,4% αύξηση των εσόδων από τον ΦΠΑ. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως τα ετήσια έσοδα από ΦΠΑ αυξήθηκαν κατά σχεδόν 1/5 και περίπου 2 δισ. ευρώ μέσα σε διάστημα δύο ετών από το 2015 έως το 2017, ενώ την ίδια περίοδο η αξία συναλλαγών με κάρτα ως ποσοστό της ιδιωτικής κατανάλωσης υπερτριπλασιάστηκε. Αλλά η διείσδυση καρτών έχει θετική σημαντική επίδραση και στη φορολογική συμμόρφωση. Κατά το ΙΟΒΕ κάθε 1% αύξηση της διείσδυσης σε αξία και αριθμό συναλλαγών με κάρτα, που δεν οφείλεται σε μακροοικονομικές ή φορολογικές εξελίξεις, οδηγεί σε αύξηση της φορολογικής συμμόρφωσης κατά 0,26% και 0,19% αντίστοιχα.
Το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών -επιβεβαιώνοντας τις αναφορές της Τράπεζας της Ελλάδος- τονίζει στη μελέτη του πως το επίπεδο χρήσης καρτών πληρωμής στην Ελλάδα παραμένει σχετικά χαμηλό, κάτι που δημιουργεί ευκαιρίες για περαιτέρω ενίσχυση των εσόδων από ΦΠΑ μέσω της φορολογικής συμμόρφωσης. Για το θέμα αυτό το ΙΟΒΕ διενήργησε προσομοιώσεις που δείχνουν ποιο θα ήταν το όφελος στα έσοδα από τον ΦΠΑ αν η Ελλάδα κατόρθωνε να αυξήσει το επίπεδο χρήσης καρτών. Όπως αναφέρει το ΙΟΒΕ, εάν το μερίδιο χρήσης καρτών προς ιδιωτική κατανάλωση στην Ελλάδα ανέλθει στο μέσο επίπεδο χρήσης καρτών της ΕΕ τότε ετήσια έσοδα ΦΠΑ θα αυξηθούν κατά 21% ή κατά 3,3 δισ. ευρώ. Εάν δε η Ελλάδα έφθανε στο επίπεδο χρήσης καρτών της Πορτογαλίας τα ετήσια έσοδα από το ΦΠΑ θα αυξάνονταν κατά 54% ή κατά 8,5 δισ. ευρώ.
Κίνητρα για χρήση καρτών
Στη βάση αυτή το ΙΟΒΕ προτείνει συγκεκριμένα μέτρα για την ενίσχυση των συναλλαγών με κάρτες, ειδικά για την περίοδο μετά την άρση των κεφαλαιακών περιορισμών.
Ενδεικτικώς, προτείνει την επαναφορά της έκπτωσης των ιατρικών δαπανών από το φόρο εισοδήματος εάν αυτές πληρώνονται με κάρτες, την θέσπιση έκπτωσης φόρου εισοδήματος ανάλογη με το ύψος συναλλαγών που κάνουν τα νοικοκυριά με κάρτες όταν αυτές υπερβαίνουν ένα ελάχιστο ποσοστό συναλλαγών, αλλά και τη χορήγηση κινήτρων στους καταναλωτές, ώστε να καταγελούν επιχειρήσεις που δεν έχουν δηλώσει επαγγελματικούς λογαριασμούς ή που δεν δέχονται πληρωμές με κάρτα (ακόμα και για περιπτώσεις όπου υπάρχει μεν POS αλλά επανειλημμένα αντιμετωπίζει «τεχνικό πρόβλημα»).
Το ΙΟΒΕ θεωρεί πως το υπάρχον σύστημα δημοσίων κληρώσεων ανά μήνα, επιδέχεται βελτιώσεων, ειδικά σε σχέση με την προώθηση και διαφήμισή. Στο ίδιο πλαίσιο προτείνει την επιστροφή ενός ποσοστού, π.χ. 5% της αξίας συναλλαγών με κάρτα (έκπτωση επί της αξίας ή cashback) σε στοχευμένους κλάδους μέτριου και υψηλού ρίσκου φοροδιαφυγής ή να προσδιοριστεί ένα μέγιστο ποσό επιστροφής ανά νοικοκυριό, π.χ. €500 ανά έτος, για να περιοριστεί το συνολικό δημοσιονομικό κόστος του μέτρου.
Τέλος, το ΙΟΒΕ σημειώνει πως θα είναι χρήσιμο να εξεταστούν αντικίνητρα στην πληρωμή με αντικαταβολή για διαδικτυακές αγορές, να δημιουργηθεί ακατάσχετος τραπεζικός λογαριασμός για τις υπερχρεωμένες επιχειρήσεις που προτιμούν να εισπράττουν τις συναλλαγές τους σε μετρητά προκειμένου να αποφύγουν την αυτόματη δέσμευση χρηματικών ποσών που κατατίθενται ηλεκτρονικά, αλλά και να εφαρμοστεί σύντομα και σε ευρεία κλίμακα το σύστημα της ηλεκτρονικής τιμολόγησης.
Του Θανάση Παπαδή
