Μεταρρύθμιση της Ευρώπης ή μεταρρύθμιση στις αγορές; Ηταν ένα δίλημμα που είχε τεθεί στην αρχή της κρίσης. Τότε που ο Νικολά Σαρκοζί με λεονταρισμούς έκανε επιθέσεις κατά του καπιταλισμού καζίνο, τότε που οι Ευρωπαίοι «απειλούσαν» (εντός ή εκτός εισαγωγικών) τους οίκους αξιολόγησης (Moody’s, S&P, Fitch) με ποινές, τότε που η Ευρώπη έλεγε πως θα δημιουργήσει το δικό της οίκο αξιολόγησης και θα αποκλείσει τους άλλους, τότε που οι Ευρωπαίοι πολιτικοί προσπαθούσαν να κατανοήσουν τη φύση και τα βαθύτερα αίτια της κρίσης και δεν τα κατάφερναν.
Εκτοτε πολύ νερό κύλησε κάτω από τις γέφυρες και οι αγορές απέδειξαν ότι είναι κυρίαρχες του παιχνιδιού. Η Ευρώπη δυσκολεύεται αφάνταστα να τις αντιμετωπίσει και το απέδειξε ο πανικός της περασμένης εβδομάδας.
Την ώρα που η Ευρώπη συνεχίζει να ζει το δράμα της και να τίθενται ακόμα και τώρα ερωτήματα για το ευρώ και για τη συνοχή της, βλέπουμε στην άλλη όχθη του Ατλαντικού τις ΗΠΑ που δέχθηκαν το πρώτο ισχυρό πλήγμα το 2008 (τότε οι Ευρωπαίοι καυχιόντουσαν ότι η «γηραιά ήπειρος» ήταν θωρακισμένη) να αντιμετωπίζει τις αγορές, να επιβάλλει ποινές σε οίκους και τράπεζες για αντιδεοντολογική συμπεριφορά, να αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς, να μη δέχεται επιθέσεις από τις αγορές. Όχι, πως η κατάσταση είναι ρόδινη. Αλλά εκεί αντιμετωπίζουν τα προβλήματα εν τη γενέσει γιατί κινούνται με ταχύτητα η οποία δεν απέχει πολύ από την ταχύτητα δράσης των αγορών.
Κι’ εδώ βρίσκεται μεταξύ άλλων το πρόβλημα της Ευρώπης. Η βραδυφλεγής αντίδραση που έχει σαν αποτέλεσμα να βρίσκεται πίσω από τις αγορές (όχι ένα βήμα όπως λένε ορισμένοι) αλλά μέρες, εβδομάδες ακόμα και μήνες και να τρέχει ασθμαίνουσα να προλάβει τα γεγονότα, να μαζέψει τα συντρίμμια, αντί να θέτει η ίδια τους κανόνες, το πλαίσιο λειτουργίας. Οι απορυθμισμένες αγορές δεν αντιμετωπίζει και η Ευρώπη δεν έχει την ισχύ να τις ρυθμίσει, άρα πρέπει να αλλάξει, να γίνει “παίκτης” και όχι παρατηρητής.
Όταν οι αγορές κινούνται με την ταχύτητα του φωτός αφού ένα γεγονός αμέσως, σχεδόν αυτόματα, επιδρά σε όλο το χρηματοπιστωτικό πλανήτη, σκεφτείτε που θα έχουν βρεθεί τα πράγματα αν η Ευρώπη πρέπει να συγκαλέσει σύνοδο κορυφής για να επιληφθεί του θέματος.
Είναι φανερό πλέον πως η Ευρώπη οφείλει να μεταρρυθμιστεί. Τα κέντρα αποφάσεων να λειτουργούν με ταχύτητα ανάλογη με εκείνη των ΗΠΑ και αν είναι δυνατόν πιο γρήγορα.
Οι σημερινοί θεσμοί, ο τρόπος λειτουργίας και αρμοδιότητες δεν ανταποκρίνονται στο νέο σκηνικό, στο περιβάλλον που δημιουργούν οι αγορές.
Δηλώσεις επιτρόπων ή τραπεζιτών επιδρούν στις αγορές, αλλά μέχρις ενός σημείου, σε μείζονα κρίση αποδεικνύονται άσφαιρες γιατί οι άνθρωποι των αγορών γνωρίζουν πως στην ευρωπαϊκή βαβέλ μπορεί να αμφισβητηθούν, να αλλάξουν, ακόμα και να ακυρωθούν.
Και επειδή η Ευρώπη δεν έχει τη δύναμη να επιβάλλει στις αγορές τους δικούς της κανόνες, οφείλει να μεταρρυθμιστεί και να γίνει ισχυρότερη ώστε να επηρεάζει καθοριστικά το σύγχρονο οικονομικό παίγνιο.
Αλλά επειδή αυτό συνεπάγεται εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας σε κοινοτικά όργανα, πρωτοκαθεδρία των Βρυξελλών έναντι των εθνικών πρωτευουσών, αλλαγή νοοτροπίας και αντιλήψεων των λαών προπαντός και επειδή το ευρωπαϊκό αφήγημα έχει ξεφτίσει και δεν είναι ελκυστικό με αποτέλεσμα οι εθνικισμοί να υπερτερούν της ευρωπαϊκής ιδέας και οικοδόμησης και επειδή δεν υπάρχουν ηγέτες ικανοί να σύρουν την Ευρώπη στο πεπρωμένο της, ο κίνδυνος αποδόμησης, απίσχνανσης και εν τέλει διάλυσης είναι παρόν και ισχυρός και θα επέλθει αν τα συμφέροντα των χωρών-μελών συνεχίσουν να αποκλίνουν.
Αν δεν υπάρξουν κοσμογονικές αλλαγές η Ευρώπη με μαθηματική ακρίβεια βαδίζει προς το μοιραίο.